Zofia Stryjeńska |
Data i miejsce urodzenia |
13 maja
1891
Kraków
|
Data i miejsce śmierci |
1976
Genewa
|
Narodowość |
polska
|
Dziedzina sztuki |
malarstwo
|
Styl |
art déco
|
Ważne dzieła | • Rok obrzędowy w Polsce • Pascha. Pieśń o Zmartwychwstaniu Pańskim • polichromie kamienic na Rynku Starego Miasta w Warszawie |
Kamienica na Rynku Starego Miasta w Warszawie z freskami Zofii Stryjeńskiej
Freski Zofii Stryjeńskiej z roku 1928 na Rynku Starego Miasta w Warszawie
Zofia Stryjeńska, z Lubańskich (ur.
13 maja
1891
w
Krakowie
, zm.
1976
w
Genewie
) –
polska
malarka
,
grafik
,
ilustratorka
,
scenograf
, reprezentantka
art déco
; żona
Karola Stryjeńskiego
.
Była najbardziej znaną polską artystką plastykiem
dwudziestolecia międzywojennego
.
Życiorys
Od dziecka dużo rysowała i malowała. Jako młoda dziewczyna została współpracowniczką pism ilustrowanych ("Rola" i "Głosu Ludu"). W
1909
rozpoczęła naukę w szkole malarskiej dla kobiet Marii Niedzielskiej. Kurs ukończyła w
1911
z odznaczeniem za malarstwo i sztukę stosowaną. W
1910
wyjechała z ojcem w podróż przez
Austro-Węgry
do
Włoch
, podczas której zwiedziła galerie i muzea
Wiednia
i
Wenecji
.
1 października 1911 przebrana za chłopca, jako Tadeusz Grzymała Lubański[1] rozpoczęła studia malarskie w
Akademii Sztuk Pięknych w Monachium
(w tym czasie do tamtejszej akademii nie przyjmowano kobiet). Po roku rozpoznana przez kolegów opuściła Monachium i wróciła do Krakowa, gdzie podjęła intensywną twórczość malarską i literacką.
W maju
1913
na łamach "
Czasu
" krytyk sztuki
Jerzy Warchałowski
omówił obszernie dokonania Zofii Lubańskiej i tym samym wylansował młodą artystkę. W tym czasie weszła do środowiska inteligencji i
cyganerii
krakowskiej: poznała rodzinę
Żeleńskich
, Jachimeckich, Puszetów,
Kossaków
. Zaprzyjaźniła się z
Magdaleną Samozwaniec
i jej siostrą
Marią Pawlikowską-Jasnorzewską
.
4 listopada
1916
wzięła cichy ślub z architektem, miłośnikiem
Zakopanego
,
Karolem Stryjeńskim
. Miała z nim trójkę dzieci: córkę Magdę i bliźniaków
Jacka
i
Jana
.
Stryjeński wprowadził żonę w środowisko swoich przyjaciół, artystów i przedstawicieli świata literatury. Wtedy poznała m.in.
Władysława Skoczylasa
,
Henryka Kunę
,
Żeromskiego
,
Reymonta
,
Witkacego
, później kilku poetów "
Skamandra
".
W latach
1921
-
1927
mieszkała w Zakopanem, gdzie jej mąż pracował jako dyrektor Szkoły Przemysłu Drzewnego. Okres ten, początkowo szczęśliwy i twórczo bardzo obfity, z biegiem lat przyniósł coraz to poważniejsze nieporozumienia z Karolem, a wreszcie otwarty konflikt, zakończony rozwodem w
1927
.
Po rozwodzie przeniosła się do Warszawy, gdzie w
1929
poślubiła aktora Artura Sochę. I ten związek okazał się nieszczęśliwy: malarka zapracowywała się, by w okresie kryzysu ekonomicznego utrzymać siebie, dzieci i stroniącego od pracy męża. Po kilku latach rozwiodła się, by pod koniec lat 30. związać się jeszcze na krótko z architektem i bon vivantem Achillesem Brezą, a następnie ze znanym już wówczas podróżnikiem i pisarzem
Arkadym Fiedlerem
[2].
Połowa lat 30. były okresem, w którym zapomniano o artystce. Stryjeńska nie umiała i nie chciała zabiegać o uznanie. Nie przepadała za
sanacją
, nie związała się też z żadnym z nowo powstałych ugrupowań artystycznych ani politycznych. Doprowadzona brakiem pieniędzy do rozpaczy, sprzedała kilka obrazów lichwiarzom. Dopiero w
1938
otrzymała kilka zamówień z polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, m.in. na
kilim
dla cesarza Japonii
Hirohito
. Wzięła udział w dekoracji wnętrz polskich statków pasażerskich: "
Batorego
" i "
Piłsudskiego
". Wykonała również dekorację sali w cukierni
E. Wedla
. Znowu też zaczęto kupować jej obrazy o tematyce słowiańskiej i historycznej.
Okupację artystka spędziła w Krakowie. Gdy na początku
1945
do miasta wkroczyli Rosjanie, Stryjeńska podjęła decyzję o wyjeździe z Polski [3]. Po długich perypetiach dotarła do
Szwajcarii
, gdzie była już jej córka, a później trafili też obaj synowie. Usiłowała wyjechać do
USA
: ubiegała się o pomoc
Fundacji Kościuszkowskiej
, jednak Rada Nadzorcza Fundacji odmówiła jej prośbom. Żyła w
Genewie
nadzwyczaj skromnie, z reguły odmawiając przyjęcia pomocy nawet swoim synom. Uczuciowo związana z Polską i polską kulturą, nie potrafiła się odnaleźć w obcym kraju. Zmarła w Genewie i pochowana została na cmentarzu Chenebourg w tym mieście.
Twórczość plastyczna
Nazywana "księżniczką sztuki polskiej" (
Mieczysław Grydzewski
- "
Wiadomości Literackie
"), należała do ugrupowania artystycznego
Rytm
.
Z technik malarskich uprawiała głównie
temperę
, zajmowała ją też
litografia
,
rysunek
i
plakat
, projektowała zabawki, tkaniny dekoracyjne, była autorką ilustracji książkowych.
Do jej najbardziej znanych prac należą: Pastorałka, cykl Bożków słowiańskich i Pascha, ilustracje do Monachomachii
Krasickiego
, Pory roku, Kolędy, Cztery sakramenty oraz Tańce polskie.
Wykonała dekorację polskiego pawilonu na
Wystawie Światowej w Paryżu w 1925
, która składała się z cyklu Dwunastu miesięcy (6 malowideł, po 2 miesiące na płótno), ukazującego prace wiejskie charakterystyczne dla poszczególnych miesięcy. Dzieło to przyniosło artystce sławę europejską i 5 nagród
Wystawy światowej
[4].
Serię obrazów przedstawiającą polskie
tańce ludowe
artystka namalowała w
1927
.
Dzięki licznym pracom przedstawiającym
bóstwa
starosłowiańskie uważana za prekursorkę
rodzimowierstwa słowiańskiego
w Polsce - należy jednak zaznaczyć, że sama artystka zawsze uważała się za
chrześcijankę
(była z
wychowania
i z przekonania
katoliczką
, przy czym zmieniła na krótko
wyznanie
na
ewangelickie
, żeby
rozwieść się
i zawrzeć drugi
związek małżeński
) i jej fascynację
wierzeniami
pradawnych
Słowian
należy traktować jedynie jako artystyczną.
Twórczość literacka
Stryjeńska chcąc wpajać swoim
dzieciom
zasady dobrego
wychowania
napisała pod
pseudonimem
Prof. Hilar
podręcznik
savoir vivre
pt. Światowiec współczesny.
Ukazały się również
pamiętniki
artystki, Chleb prawie że powszedni.[5]
Mistrzyni
pędzla
sprawnie władała piórem, zwłaszcza jej osobiste zapiski cechuje swoboda języka i bogactwo
słownictwa
.
Recepcja sztuki Stryjeńskiej
Wielką wystawę retrospektywną Zofii Stryjeńskiej, pierwszą po
1945
monograficzną prezentację prac artystki, zorganizowało w
2008
Muzeum Narodowe w Krakowie
; w
2009
wystawę tę pokazało
Muzeum Narodowe w Poznaniu
i
Muzeum Narodowe w Warszawie
. Wystawie towarzyszył bogato ilustrowany i bibliofilsko wydany katalog pod redakcją Światosława Lenartowicza, kuratora wystawy.
Linki zewnętrzne
Przypisy