Belial
i jego poplecznicy. Drzeworyt z książki biskupa Jacobusa de Teramo z roku 1473
Demon (
gr
. δαίμων daimon - dosłownie ten, który coś rozdziela lub ten, który coś przydziela, także: nadprzyrodzona potęga, dola;
łac.
daemon) – istoty występujące w wielu wierzeniach ludowych,
mitologiach
i
religiach
, które zajmują pozycję pośrednią między bogami a ludźmi, między sferą ziemsko-ludzką, materialną, a sferą boską, czysto duchową; istoty o cechach na wpół ludzkich, na wpół boskich; najczęściej są to nieprzyjazne człowiekowi duchy, związane pierwotnie z pojęciem nieczystości
sakralnej
.
W
religii greckiej
demon to początkowo nieosobowa moc nadprzyrodzona, którą z czasem zaczęto wyobrażać sobie w postaci różnych duchów podrzędnych bogom. Pierwotnie pojęcie to miało charakter ambiwalentny, stanowiło zarówno pozytywne jak i negatywne określenie nadludzkiej istoty - demony bywały groźne, ale i dobrotliwe (jako takie pełniły na przykład funkcję duchów opiekuńczych - w takim rozumieniu pisali o demonach m.in.
Platon
,
Sokrates
,
Heraklit
). Od czasów
Ksenokratesa
, wraz z rozwojem koncepcji
dualizmu
, demony zaczęto utożsamiać przede wszystkim ze złem, bowiem wszelkie uwikłanie w materię uważano za złe (więc i istoty powiązane z materią choćby częściowo).
W historii religii można zaobserwować, że często demonami stawały się zdegradowane bóstwa
politeistyczne
wyparte w toku rozwoju wierzeń z panteonu głównych bóstw. Często też podporządkowywano obcych bogów własnemu Bogu (w
religiach monoteistycznych
), degradując ich do poziomu demonów (dobrym przykładem takiego zjawiska jest „zdemonizowanie”
Baala
w
Starym Testamencie
).
Na kształtowanie się
demonologii
w
judaizmie
(a za judaizmem w
chrześcijaństwie
i
islamie
) wielki wpływ miały irańskie wierzenia:
manicheizm
,
mazdaizm
i
zaratusztrianizm
. Demony w tych religiach także zajmują pośrednią pozycję między ludźmi a Bogiem. Od czasów
św. Augustyna
uznano je za istoty jednoznacznie złe i zidentyfikowano z
diabłami
.
W
wierzeniach słowiańskich
najczęściej występujące typy demonów to:
rusałki
,
południce
,
strzygi
,
topielice
,
latawce
,
płanetnicy
,
ubożęta
i skrzaty oraz tzw.
bobo
.
Sposoby przedstawiania demonów odzwierciedlały lęki oraz niebezpieczeństwa grożące człowiekowi, ale także nadzieje i sposoby obrony przed zagrożeniami (w przypadku demonów dobrotliwych).
Jedno z najczęstszych wyobrażeń to demon o postaci drapieżnego zwierzęcia (otwarta paszcza z wielkimi zębami, ogromne oczy, ostre pazury), pojawiający się w nocy w miejscach budzących grozę. Napada jak dzikie zwierzę, przynosząc śmierć, zagrożenie, niszcząc materialne podstawy bytu. Czasem demony w takiej postaci utożsamiane są z groźnymi zjawiskami przyrody oraz niebezpiecznymi impulsami wypływającymi z wewnętrznej natury człowieka (głównie z agresją i popędem seksualnym, wykraczającymi poza normy kulturowe; przykładem może być kozioł-diabeł jako symbol nieokiełznanej seksualności).
Demony często pełnią także funkcję strażników, chroniących określone terytorium w imieniu jego „pana”. Takie demony najczęściej przedstawiano w postaci pól ludzkiej, pół zwierzęcej. Tak właśnie pierwotnie wyobrażano sobie
cherubiny
, strażników
raju
.
Ponadto wiele wyobrażeń demonicznych odwołuje się do postaci, które na ogół są człowiekowi życzliwe, a szkodzą mu jedynie w słusznym gniewie; demony często też wiąże się z postaciami zmarłych, niebezpiecznymi duchami przodków.
Przed demonami mają chronić m.in.
amulety
, specjalne zaklęcia, ofiary błagalne.
Według założeń
spirytyzmu
demon to określenie ducha trzeciego rzędu.
Zobacz też
Linki zewnętrzne