Holocen (dawniej aluwium) - najmłodsza
epoka geologiczna
, trwająca od 11700 lat
b2k
(lub 11650 lat
BP
;
data radiowęglowa
- 10,2 14C tys. lat
BP
). Epoka ta rozpoczęła się z końcem
ostatniego zlodowacenia
plejstoceńskiego
, a dokładnie - z końcem zimnej fazy
młodszego dryasu
(
późny glacjał
)[1].
Klimat
Zmiany temperatury w holocenie w skali tysięcy lat BP. Wykres obejmuje wyniki z ośmiu lokalnych pomiarów temperatury. Czarna linia to średnia z tych badań.
Klimat
holocenu cechuje się względną łagodnością i stabilnością (klimat
interglacjalny
) - zmiany średniej temperatury rocznej w tym czasie sięgają ok 1-2 °C w średnich
szerokościach geograficznych
[].
Początek holocenu w zapisach rdzeni lodowych jawi się jako gwałtowna zmiana klimatu polegająca na szybkim ociepleniu i przejściu z
glacjalnej
na
interglacjalną
modę klimatu. Wtedy to zakończyła się ostatnia faza
późnego glacjału
-
młodszy dryas
, ostatnie tchnienie
zlodowacenia północnopolskiego
. Lądolód skandynawski zaczął wtedy wycofywać się z linii wałów
moren czołowych
Ra w
Norwegii
, południowoszwedzkich oraz Salpausselkä w południowej
Finlandii
[].
Mimo zmiany klimatu, duże czapy lodowe i
lądolody
przetrwały jeszcze kilka tys. lat (do ok 8-7 tys. lat
BP
), co miało decydujące znaczenie dla cyrkulacji atmosfery i klimatu
Ziemi
w tym czasie. Dlatego wczesny holocen (11,65 do 8-7 tys. lat
BP
) cechuje się nawrotami zimna (np. preboreal oscilation, 8,2 ka event) wynikającymi z interakcji między oceanami a zanikającymi
lądolodami
.
Środkowy holocen często określany jest jako optimum klimatyczne holocenu, jednak przypisywany temu okresowi ciepły klimat (najcieplejszy w holocenie) miał miejsce w wyższych szerokościach geograficznych, co było natomiast rekompensowane np. w obszarze śródziemnomorskim ochłodzeniem klimatu.
Klimat późnego holocenu (ostatnie 4-5 tys. lat) stopniowo ochładza się w wyniku zmian parametrów
orbity
Ziemi[2][3] -
cykle Milankovicia
). W tym czasie wielokrotnie powtarzające się oscylacje lodowców górskich zwiększają stopniowo swój zasięg by osiągnąć swoje
postglacjalne
maksimum podczas
małej epoki lodowej
(1300 do 1950 r.). Dlatego późny holocen określany jest także jako neoglacjał.
Podział Holocenu
Na podstawie badań paleobotanicznych, głównie analiz pyłkowych (polegających na procentowym określeniu udziału pyłków roślin w osadach głównie jeziornych i torfowych - gdyż tam zachowują się najlepiej) podzielono holocen na okresy klimatyczne (
Klasyfikacja Blytta-Sernandera
od najstarszego):
- okres preborealny
- okres borealny (zimno sucho, coraz cieplej)
- okres atlantycki (ciepło, wilgotno)
- okres subborealny (oziębienie, potem cieplej)
- okres subatlantycki
Według chronologii skandynawskiej zaproponowanej przez: Mangerud i in. 1974, holocen podzielony jest na następujące
chronozony
[4]:
- 10000-9000
14C
BP
- preboreał
- 9000-8000 14C
BP
- boreał
- 8000-5000 14C
BP
- atlantyk
- 5000-2500 14C
BP
- subboreał
- 2500 14C
BP
do dzisiaj - subatlantyk
To pierwsza propozycja podziału holocenu oparta na
datach radiowęglowych
. Okrągłe daty w tysiącach lat od razu budzą zastrzeżenia, dlatego należy pamiętać, że poszczególne przedziały czasowe tych faz zostały później mocno skrytykowane i zmodyfikowane.
Geologia
Zanik lądolodu spowodował odciążenie
litosfery
oraz powstanie i rozwój Bałtyku.
W holocenie powstały osady rzeczne:
żwiry
,
piaski
,
muły
,
mady
, jeziorne:
kreda jeziorna
,
gytie
, torfowiskowe -
torfy
i namuły torfiaste, eoliczne -
wydmy
, a także:
gliny zboczowe
oraz
gleby
.
Flora
W holocenie
strefy klimatyczne
przesuwają się na północ, dochodzi też do znacznych zmian roślinności i gleby. Współczesna
flora Polski
ukształtowała się właśnie w okresie holocenu, czyli po ustąpieniu lodowców z terenu Polski. Niektóre rośliny
flory wysokogórskiej
Polski są reliktami plejstoceńskimi[].
Fauna
Zachodzi wymieranie gatunków przystosowanych do życia w dotychczasowych warunkach (
mamuty
,
nosorożce włochate
). Dochodzi do udomowienia wielu gatunków zwierząt. Rozwój cywilizacyjny powoduje zmiany w środowisku.
Kalendarium
Przypisy
- ↑ Mike Walker i inni.
Formal definition and dating of the GSSP (Global Stratotype Section and Point) for the base of the Holocene using the Greenland NGRIP ice core, and selected auxiliary records
. „Journal of Quaternary Science”. 1 (24), ss. 3-17 (2009).
- ↑ Joerin U.E., Stocker T.F., Schlüchter Ch.:
Multicentury glacier fluctuations in the Swiss Alps during the Holocene.
(
ang.
). 2006.
- ↑ Mayewski P.A., Rohling E., Stager C., Karlén W., Maasch K., Meeker L.D., Meyerson E., Gasse F., van Kreveld S., Holmgren K., Lee-Thorp J., Rosqvist G., Rack F., Staubwasser M., Schneider R.:
Holocene climate variability.
(
ang.
). 2004.
- ↑ Adam Walanus:
Wiek rzeczywisty granic chronozon wyznaczonych w latach radiowęglowych
. [dostęp 2009-01-11].
- ↑ 5,0 5,1
International Programs
- ↑ Matti Tikkanen i Juha Oksanen.
Late Weichselian and Holocene shore displacement history of the Baltic Sea in Finland
. „Fennia”. 1-2 (180) (2002). (uwaga wszystkie daty w artykule to daty
radiowęglowe
)
- ↑ Gupta, Anil K. i inni
Origin of agriculture and domestication of plants and animals linked to early Holocene climate amelioration
, Current Science, Tom 87, Nr. 1, 10 lipca 2004 59. Indian Academy of Sciences.
- ↑ Gorman C. (1971) The Hoabinhian and After: Subsistence Patterns in Southeast Asia during the Late Pleistocene and Early Recent Periods. World Archaeology 2: 300-320
Zobacz też