Narodowe Zjednoczenie Wojskowe
Narodowe Zjednoczenie WojskoweNarodowe Zjednoczenie Wojskowe (NZW) – konspiracyjna organizacja wojskowo-polityczna o charakterze narodowym działająca w latach
1944
/
1945
-
1956
. Zarys historycznyPo upadku
powstania warszawskiego
Armia Krajowa
przeżywała poważny kryzys i nie była w stanie skutecznie przeciwstawić się przejmującym władzę komunistom. W związku z tym inicjatywę w kraju postanowili przejąć narodowcy. Chodziło o odbudowanie konspiracyjnych struktur po załamaniu się działalności największej dotychczas organizacji i utworzenie nowej, która byłaby lepiej przystosowana do warunków po zajęciu ziem polskich przez
Armię Czerwoną
i powstaniu tzw. władzy ludowej. W listopadzie 1944 r. w
Grodzisku Mazowieckim
pod
Warszawą
doszło do spotkania przedstawicieli
Stronnictwa Narodowego
, na którym zostało formalnie utworzone Narodowe Zjednoczenie Wojskowe. Początkowo funkcjonowało ono także pod nazwą Narodowy Związek Zbrojny, która jednak nie przyjęła się na stałe. Inicjatorami jego utworzenia byli:
August Michałowski
ps. "Roman" – kierownik Wydziału Wojskowego Zarządu Głównego SN, ppłk
Albin Walenty Rak
ps. "Lesiński" – komendant główny NSZ-AK, mjr
Tadeusz Danilewicz
ps. "Kuba", "Kossak" – szef sztabu KG
NSZ
(niescalonego z AK) oraz
Zbigniew Stypułkowski
ps. "Czemp" – b. sekretarz generalny
Tymczasowej Narodowej Rady Politycznej
, politycznego organu zwierzchniego nad NSZ. W skład NZW weszły struktury
Narodowej Organizacji Wojskowej
i
Narodowych Sił Zbrojnych
, a także niektóre lokalne struktury AK, szczególnie w Białostockiem i na
Mazowszu
, które nie podjęły działalności w organizacjach powstałych na bazie rozwiązanej AK (tj.
NIE
,
Delegatury Sił Zbrojnych
,
Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość
,
Ruchu Oporu Armii Krajowej
, czy
Konspiracyjnego Wojska Polskiego
). Oddziały partyzanckie NOW-AK i NSZ-AK w większości nie ujawniały się wobec wkraczających Sowietów, dlatego były w mniejszym stopniu rozpracowane przez
NKWD
, a także przez rodzime siły komunistyczne (gł.
PPR
i
AL
).Siedzibą Komendy Głównej NZW była
Łódź
. Organizacja podlegała politycznie Wydziałowi Wojskowemu ZG SN. Do lutego 1945 r. trwał etap tworzenia struktur organizacyjnych NZW, w ciągu marca uformował się sztab i Komenda Główna, a do czerwca kształtowała się struktura terenowa i trwały próby akcji scaleniowej z innymi organizacjami podziemnymi. W poł. 1945 r. NZW liczyło ok. 30 tys. członków, w tym ok. 7 tys. w oddziałach partyzanckich. Na pocz.
1946
r. KG NZW podporządkowały się resztki NSZ-OP z przywódcami: ppłk. NSZ
Stanisławem Kasznicą
i mjr. NSZ
Lechem Neymanem
, zaś jesienią tego roku do NZW przyłączył się, rozbity przez UB, Okręg VII NSZ z kpt.
Henrykiem Flame
na czele. W marcu 1946 r. polityczni przedstawiciele NZW weszli w skład
Komitetu Porozumiewawczego Organizacji Demokratycznych Polski Podziemnej
, który był przedstawicielstwem antykomunistycznych organizacji niepodległościowych i działał do stycznia
1947
r. W marcu i kwietniu 1946 r. w wyniku rozległych aresztowań
UB
rozbiło prawie całą KG NZW i niektóre komendy Okręgów. Nie były one już później odtwarzane w takiej skali, jak na początku działalności. Na pocz. 1947 r., wobec coraz większego terroru ze strony komunistów i spadku nadziei na wybuch III wojny światowej, część członków NZW ujawniła się po uchwaleniu przez
Sejm
amnestii 22 lutego 1947 r. Reszta struktur terenowych pozostawała w konspiracji do pocz. lat 50. Najdłużej działała Komenda Powiatowa NZW
Bielsk Podlaski
, która ujawniła się w
Warszawie
dopiero jesienią
1956
r. Program i cele NZWGłównymi celami polityczno-wojskowymi NZW były: prowadzenie walki zbrojnej o wyzwolenie Polski spod komunistycznej władzy, odbudowa suwerennego państwa polskiego z przedwojenną granicą wschodnią i granicą zachodnią na linii rzek
Odry
i
Nysy Łużyckiej
, nadanego przyszłemu państwu charakteru narodowo-katolickiego. Program ten w zwięzły sposób został sformułowany w rozkazie komendanta głównego NZW, mjr. T. Danilewicza z 1 września 1945 r., który mówił: - "1. Walczymy o pełne wyzwolenie Polski spod okupacji i wpływów sowieckich zarówno bezpośrednich, jak i za pośrednictwem swoich agentów [Grupa
Bieruta
].
- 2. Prowadzimy walkę o całość ziem wschodnich w granicach z
1939
r.
- 3. Z walki o Wielką Polskę nie rezygnujemy pod wpływem terroru
Rosji Sowieckiej
i jej agentur".
Działania zbrojneNarodowe Zjednoczenie Wojskowe było jedną z największych powojennych organizacji niepodległościowych działających w warunkach tzw. drugiej konspiracji. W latach 1945-1947 oddziały partyzanckie NZW prowadziły liczne akcje zbrojne w ramach Polskiego powstania antysowieckiego przeciwko komunistycznym siłom bezpieczeństwa (
KBW
, UB,
MO
,
ORMO
), a także NKWD, natomiast w mniejszym stopniu przeciwko regularnym oddziałom
LWP
. Oddziały partyzanckie NZW od lipca 1945 r. wchodziły w skład pionu Pogotowia Akcji Specjalnej (PAS). W początkowym okresie liczyły one nawet po 200-300 partyzantów. Najmniejszymi jednostkami były kompanie i plutony (patrole). Najwięcej oddziałów działało na obszarze północnego Mazowsza, w Białostockiem, Lubelskiem, Rzeszowskiem i na
Podlasiu
. Do podstawowych zadań oddziałów PAS należało prowadzenie samoobrony i wykonywanie wyroków śmierci głównie na członkach PPR i funkcjonariuszach UB i ich współpracownikach. Oddziały NZW rozbijały komunistyczne więzienia, zdobywały broń i fundusze, chroniły majątek narodowy przed sowiecką grabieżą, przeprowadzały akcje ekspriopracyjne. Do jednego z największych ich sukcesów zbrojnych można zaliczyć bitwę, która odbyła się 6 maja 1945 r. pod wsią
Kuryłówka
między zgrupowaniem oddziałów NZW Okręgu Rzeszowskiego pod dowództwem mjr.
Franciszka Przysiężniaka
ps. "Ojciec Jan" a grupą NKWD. Poległo wówczas kilkudziesięciu żołnierzy sowieckich. Pomimo dużych strat w ludziach na skutek walk i aresztowań, do końca lat 40. udawało się odtwarzać stany osobowe oddziałów partyzanckich NZW, gdyż z powodu terroru komunistycznego wielu ochotników i ludzi "spalonych" napływało do nich. Władze komunistyczne stosowały przeciwko konspiracji narodowej najbardziej perfidne metody. Jedną z nich była działalność tzw. band pozorowanych, składających się z funkcjonariuszy UB, KBW, rzadziej żołnierzy LWP, którzy udawali prawdziwe oddziały partyzanckie (byli poprzebierani i wyposażeni jak "leśni") i w ten sposób prowadzili rozpoznawanie struktur konspiracyjnych. Nie cofały się one nawet przed popełnianiem morderstw i skrytobójstw, w tym na kobietach i dzieciach. Ich działalność miała obciążać konto podziemia niepodległościowego i przedstawić je w jak najgorszym świetle w oczach społeczeństwa. Pomimo obław i pacyfikacji z udziałem grup operacyjnych UB i NKWD oraz regularnych jednostek wojskowych LWP, do pocz. lat 50. utrzymywały się w terenie mniejsze oddziały NZW, składające się z kilkunastu lub najczęściej kilku partyzantów, szczególnie na Białostocczyźnie i Mazowszu. Na tych terenach też najdłużej utrzymywały się komendy powiatowe NZW:
Maków Mazowiecki
– do sierpnia
1950
r.,
Ciechanów
– do kwietnia
1951
r.,
Kolno
– do kwietnia
1952
r., Bielsk Podlaski – do jesieni 1956 r. W późniejszych latach w terenie utrzymywali się jedynie pojedynczy partyzanci NZW, jak Michał Krupa ps. "Wierzba" (przetrwał w konspiracji do lutego
1959
r.), czy Andrzej Kiszka ps. "Dąb" (ukrywał się w leśnym bunkrze koło
Huty Krzeszowskiej
aż do 31 grudnia
1961
r.). DowódcyDo najważniejszych dowódców partyzanckich NZW należeli: Pion wywiadu, propagandy i sądownictwaW NZW istniały silnie rozwinięte piony: wywiadu, propagandy i sądownictwa. W początkowym okresie działalności w latach 1945-1946 kierownictwu organizacji udało się wprowadzić swoich ludzi jako tzw. "wtyczki" do niektórych lokalnych urzędów UB i MO. Informowali oni o planowanych i prowadzonych działaniach przez komunistów. Inną metodą wywiadowczą było zgłaszanie własnych "ochotników" do komunistycznych służb bezpieczeństwa. Przechodzili oni odpowiednie przeszkolenie, a następnie wracali do oddziałów NZW, posiadając wiedzę o metodach działania komunistów przeciwko podziemnym organizacjom. Do tych zadań wybierano specjalnie wyselekcjonowanych oficerów i podoficerów. Bardzo istotną rolę odgrywał pion propagandy NZW. Do jego głównych zadań należało wydawanie konspiracyjnej prasy, ulotek, materiałów propagandowych oraz dostarczanie danych o sytuacji w kraju i na świecie z nasłuchów radiowych i informacji napływających z poszczególnych ogniw organizacji, a także przedstawianie społeczeństwu informacji niedostępnych w oficjalnej propagandzie komunistycznej bądź też podawanych w sposób tendencyjny. Istniała prasa na szczeblu centralnym, wśród której główną rolę odgrywał tygodnik, a potem dwutygodnik "Walka", oficjalny organ prasowy SN podczas okupacji niemieckiej. Prawie wszystkie Okręgi NZW oraz część powiatów wydawały swoje pisma. W początkowym okresie robiły to nawet niektóre oddziały leśne. W NZW istniał również pion sądownictwa. Niestety brakuje materiałów dotyczących jego funkcjonowania. Wiadomo, że na szczeblu centralnym istniał tzw. "Sąd Organizacyjny". Sądy zorganizowane były także w poszczególnych Okręgach i Powiatach, natomiast w oddziałach partyzanckich istniały wojskowe sądy doraźne. W ich skład wchodzili: oficer, podoficer i szeregowy. Zajmowały się one sprawami dyscyplinarnymi członków NZW oraz sprawami konfidentów. Podstawą wydawanych wyroków były spisywane zeznania świadków. Stosowano różne kary: od chłosty lub grzywny na rzecz NZW do kary śmierci za najpoważniejsze przestępstwa. Wydawane pisma- "Walka" – główny organ prasowy NZW, wydawany do 1947 r., pismo o takiej samej nazwie wychodziło także w Okręgu Białostockim
- "Teka"
- "Oko"
- "Wszechpolak"
- "Głos Jedności Polskiej" – wydawany w Okręgu Rzeszowskim
- "Bałtyckie Echo" – wydawany w Okręgu Mazowieckim
- "Echa leśne" – wydawany w Okręgu Mazowieckim
- "Sygnały"
Struktura organizacyjna- Komenda Główna NZW
- Komendant główny NZW: ppłk A. W. Rak ps. "Lesiński" (od listopada 1944 r. do stycznia 1945 r.), ppłk
Władysław Owoc
ps. "Paweł" (od stycznia do marca 1945 r.), ppłk T. Danilewicz ps. "Kuba", "Kossak", "Doman" (od marca do listopada 1945 r.), kpt.
Włodzimierz Marszewski
ps. "Gorczyca" (od listopada 1945 r. do lutego 1946 r.), płk
Bronisław Banasik
ps. "Stefan", "Zrąb" (od lutego 1946 r. do stycznia 1948 r.)
- Szef sztabu KG NZW: ppłk T. Danilewicz (do czerwca 1945 r.), kpt. Jerzy Pilaciński ps. "Lech" (od listopada 1945 r. do listopada 1946 r.), mjr
Józef Drelichowski
ps. "Hen" (od listopada 1946 r. do stycznia 1948 r.)
- Oddział I Organizacyjny: por.
Lechosław Roszkowski
ps. "Tomasz" (jako p.o. do kwietnia 1945 r.), por.
Kazimierz Mirecki
ps. "Kazimierz", "Żmuda" (od kwietnia do sierpnia 1945 r.), por. L. Roszkowski (od sierpnia 1945 r. do kwietnia 1946 r.
- Oddział II Wywiadowczy: kpt. W. Marszewski ps. "Gorczyca", kpt.
Tadeusz Zawadziński
ps. "Wojciech" (od lipca 1945 r. do kwietnia 1946 r.), w międzyczasie mjr NN ps. "Józef" (kilka miesięcy w 1945 r.)
- Oddział III Propagandy: por.
Witold Borowski
ps. "Witold" (do kwietnia 1945 r.), kpt. J. Pilaciński (od kwietnia do listopada 1945 r.), por.
Jan Golka
ps. "Klemens" (od listopada 1945 r. do kwietnia 1946 r.)
- Oddział IV PAS: mjr
Włodzimierz Kozakiewicz
ps. "Barry" (do kwietnia 1945 r.), kpt.
Jan Morawiec
ps. "Henryk", "Remisz", "Rębacz", "Tajfun" (od kwietnia 1945 r. do marca 1946 r.)
- Wydział Łączności: ppor.
Ruta Czaplińska
ps. "Ewa" (do kwietnia 1946 r.)
- Biuro Informacji KG NZW (działało od listopada 1945 r.): kpt. J. Pilaciński
- Biuro Dokumentów: por. Mieczysław Gawdzik ps. "Michał Bończa", Stefan Morawiec ps. "Czarny" (do marca 1946 r.)
- Biuro Finansowe: Ludwik Staniszewski ps. "Ludwik"
- Narodowe Zjednoczenie Wojskowe Kobiet (NZWK): komendantka Maria Mirecka ps. "Marta", "Mucha" (do listopada 1945 r.), zastępczyni ppor. Maria Grotowska ps. Amazonka"
Podział terenowy NZW został ustalony w "Rozkazie Specjalnym Nr 1" komendanta głównego NZW ppłk. T. Danilewicza z 26 czerwca 1945 r. Cały kraj podzielono na Obszary i Okręgi, te zaś, w zależności od potrzeb i siły organizacji, dzieliły się na Powiaty. Część Okręgów używała nazwy NZW, ale część występowała do końca konspiracji pod nazwą NOW (np. Okręg
Rzeszów
, niektóre struktury Okręgu Śląskiego) bądź NSZ (Okręgi:
Lublin
, Podlasie,
Radom
). Przewidywano utworzenie 5 Obszarów, zorganizowano jednak tylko 3: I Warszawski, II Lubelski i V Pomorski. Każdy Obszar miał składać się z trzech Okręgów; Lubelski wyjątkowo z dwóch, ale po pewnym czasie wydzielono w nim także trzeci Okręg Podlasie. Podział organizacyjny w terenie był następujący: - Okręg
Warszawa
– miasto (podlegał bezpośrednio KG NZW): ppor.
Stefan Nowaczek
ps. "Wilk" (do grudnia 1945 r.)
- Obszar I Warszawski: mjr Mieczysław Grygorcewicz ps. "Ostromir", "Miecz" (od czerwca do października 1945 r.), mjr
Marian Kamiński
ps. Rawicz" (od października 1945 r. do marca 1946 r.)
- Okręg I
Warszawa
: kpt. Zbigniew Kulesza ps. "Młot", "Grawicz" (od czerwca 1945 r. do kwietnia 1947 r.), chor.
Józef Kozłowski
ps. "Las", "Vis" (od kwietnia 1947 r. do czerwca 1948 r.), pchor. Henryk Barucki, mjr Romuald Kozioł ps. "Masław", "Pojawa" (od czerwca do października 1945 r.), mjr
Marian Kozłowski
ps. "Lech", "Dąbrowa", "Przemysław" (od października 1945 r. do kwietnia 1947 r.)
- Okręg III
Białystok
: mjr M. Grygorcewicz (od czerwca do września 1945 r.), mjr
Jan Szklarek
ps. "Roja", "Kotwicz" (od września 1945 r. do marca 1946 r.), płk
Władysław Żwański
ps. "Błękit" (od marca 1946 r. do lipca 1948 r.), por. Kazimierz Żebrowski ps. "Bąk" (od lipca 1948 r. do grudnia 1949 r., bez nominacji Komendy Głównej z powodu braku kontaktu, podporządkował sobie okręgi powiatowe Łomża, Ostrów Mazowiecka i Wysokie Mazowieckie)
- Okręg XXIII Mazowsze Zachodnie (powstał w 1946 r.): por.
Stefan Bronarski
ps. "Roman" (od 1946 r. do 26 września 1948 r.)
- Obszar II Lubelski: ppłk
Tadeusz Zieliński
ps. "Wujek", "Dyzma", "Zielonka" (do marca 1946 r.)
- Okręg IV Lublin: ppłk T. Zieliński (do marca 1946 r.), kpt. Anioł Kazimierz Kozłowski ps. "Powron", "Wron", "Pohroń" (od marca do sierpnia 1946 r.), mjr
Karol Sęk
ps. Rolka", "Jakub" (do 1950 r.)
- Okręg V
Rzeszów
: por.
Kazimierz Mirecki
ps. "Kazimierz", "Dominik", "Tadeusz", "Żmuda" (do maja 1945 r.), prof. Józef Sałabun ps. "Grom" (od maja do października 1945 r.), kpt.
Piotr Woźniak
ps. "Wir" (od października 1945 r. do kwietnia 1947 r.)
- Okręg Podlasie: Wincenty Pic ps. "Łaska" (do kwietnia 1946 r.), mjr
Karol Sęk
ps. "Rolka" (od kwietnia 1946 r. do grudnia 1950 r.)
- Obszar III – nie został zorganizowany
- Okręg VI
Kielce
: mjr Stefan Figurski ps. "Zenon" (do października 1945 r.), kpt. NN ps. "Romuald" (od października 1945 r. do prawdopodobnie jesieni 1946 r.)
- Okręg VII
Kraków
: por. Jerzy Hass ps. "Robert" (do kwietnia 1946 r.)
- Okręg VIII
Śląsk
: tylko Komenda PAS por. Mikołaj Kuroczkin ps. "Pollus" (do marca 1946 r.)
- Obszar IV – nie został zorganizowany
- Okręg IX Łódź: tylko Komenda PAS z por. Antonim Kularskim ps. "Magister" (do marca 1946 r.)
- Okręg X
Poznań
: mjr Leon Klencer (Klesner?) ps. "Jan"
- Okręg XI
Opole
: kpt. dr Stanisław Józefowicz ps. "Wit", "Radwan"
- Obszar V Pomorski: mjr F. Przysiężniak ps. "Marek" (do grudnia 1945 r.)
- Okręg XII
Gdańsk
-Morski (krypt. "Semper Fidelis Victoria"): mjr
Stanisław Pietrasiewicz
ps. "Orlicz", "Orski" (od sierpnia 1945 r. do maja 1946 r.)
- Okręg XIII
Pomorze
: mjr F. Przysiężniak (do grudnia 1945 r.), mjr Stefan Jakubowski ps. "Topór" (od grudnia 1945 r. do czerwca 1946 r.)
- Okręg XIV
Szczecin
: tylko Komenda PAS z NN ps. "Henryk" (do 1946 r.)
Zobacz też
Żołnierze wyklęci
BibliografiaHasło opracowano na podstawie: - Podziemie niepodległościowe, pod red. Wiesława Leszka Ząbka, Warszawa – Nadarzyn 1997
- oprac. Grzegorz Wąsowski, Leszek Żebrowski, Żołnierze wyklęci. Antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 roku, Warszawa 1999
- Krzysztof Komorowski, Polityka i walka. Konspiracja zbrojna ruchu narodowego 1939-1945, Warszawa 2000
Pozostałe pozycje: - Jerzy Pilaciński, Narodowe Siły Zbrojne. Kulisy walki podziemnej 1939-1946, Warszawa 1990
- Krzysztof Komorowski, Obóz Narodowej Demokracji na przełomie wojny i pokoju, Warszawa 1991
-
Lucyna Kulińska
, Narodowcy. Z dziejów Obozu Narodowego w Polsce w latach 1944-1947, Warszawa – Kraków 1999
-
Lucyna Kulińska
, Mirosław Ostrowski, Rafał Sierchuła, Narodowy. Myśl polityczna i społeczna Obozu Narodowego w Polsce w latach 1944-1947, Warszawa – Kraków 2001
Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Narodowe Zjednoczenie Wojskowe":
Xiamen
...
Uniwersytet Witolda Wielkiego
...
Sejm grodzieński (1793)
...
Kopiec Kościuszki
...
Wojna jądrowa
...
Szkoła Rycerska
...
Orlęta Lwowskie
...
Insurekcja kościuszkowska
...
Rada Najwyższa Narodowa
...
Aleksandr Suworow
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Narodowe Zjednoczenie Wojskowe":
210 Przewrót majowy i sanacja (plansza 9)
...
216 Koalicja antyhitlerowska. Konferencje Wielkiej Trójki (plansza 15)
...
202 System wersalski. Europa po I Wojnie Światowej (plansza 7)
...
|