Województwo podlaskie (
biał.
Падляшскае ваяводства (Padlašskaje vajavodstva),
lit.
Palenkės vaivadija) - jednostka podziału administracyjnego
Polski
, jedno z 16
województw
. Położone jest w północno-wschodniej części kraju, w geograficznym środku
Europy
. Przez jego środek przepływa
Narew
. Stolicą jest
Białystok
.
Utworzone w
1999
roku z
województw poprzedniego podziału administracyjnego
:
Atutami tego województwa jest w niewielkim stopniu skażone środowisko, z fragmentami pierwotnej puszczy białowieskiej oraz unikalnymi bagnami w dolinie Biebrzy i rozlewiskami Narwi. Województwo ma charakter rolniczy, lecz coraz większą rolę zaczyna odgrywać turystyka. Wyróżnikiem jest także wielokulturowość i wielowyznaniowość jego mieszkańców.
Geografia
Dane szczegółowe |
Wsie | 3271 |
Sołectwa | 3307 |
Gminy | 118 |
Miasta | 39 |
Powiaty | 17 |
Użytki rolne | 1 200 600
ha
|
Gęstość
dróg
| 52,4 km/100 km² |
Dochód
na mieszkańca | 1106 zł |
Stopa bezrobocia
| 9,6% (czerwiec
2008
) |
Położenie
Województwo podlaskie znajduje się na terenie
Niziny Podlaskiej
,
Pojezierza Suwalskiego
i
Niziny Mazowieckiej
.
Województwo podlaskie graniczy z:
Geografia historyczna
Obszar województwa podlaskiego nie pokrywa się z Podlasiem. Tworzy je:
(większość powiatu białostockiego, powiat bielski, powiat hajnowski, powiat moniecki, część powiatu siemiatyckiego, część powiatu sokólskiego, wschodnia część powiatu wysokomazowieckiego)
(powiat augustowski, północna część powiatu grajewskiego, część powiatu sokólskiego, powiat sejneński, powiat suwalski)
(większość powiatu grajewskiego, powiat kolneński, powiat łomżyński, powiat zambrowski, zachodnia część powiatu wysokomazowieckiego, zachodnia część powiatu białostockiego)
(część powiatu siemiatyckiego)
(część powiatu siemiatyckiego)
Ponadto nie zawiera ono 42% Podlasia - części na południe od
Bugu
(są to ziemie od
Węgrowa
po
Międzyrzec Podlaski
Miasta
W województwie podlaskim jest 39 miast, w tym 3 miasta na prawach powiatów. Miasta zostały uszeregowane według liczby mieszkańców. Podkreślone zostały siedziby powiatów ziemskich, a wytłuszczone siedziby powiatów grodzkich. Liczba ludności i powierzchnia wg
GUS
z 31 grudnia
2005
r.
-
Białystok
– 294.830 (102 km²)
-
Suwałki
– 69.268 (65,50 km²)
-
Łomża
– 63.819 (32,71 km²)
-
Augustów
– 29.971 (80,93 km²)
-
Bielsk Podlaski
- 27.787 (26,88 km²)
-
Zambrów
– 22.782 (19,02 km²)
-
Grajewo
– 22.718 (18,93 km²)
-
Hajnówka
– 22.159 (21,29 km²)
-
Sokółka
– 18.945 (18,61 km²)
-
Łapy
– 16.611 (11,90 km²)
-
Siemiatycze
– 15.178 (36,25 km²)
-
Kolno
– 10.772 (25,08 km²)
-
Mońki
– 10.461 (7,66 km²)
-
Czarna Białostocka
– 9.611 (14,28 km²)
-
Wysokie Mazowieckie
– 9.279 (15,24 km²)
-
Wasilków
– 8.872 (28,15 km²)
-
Dąbrowa Białostocka
– 6.165 (22,64 km²)
-
Sejny
– 5.971 (4,49 km²)
-
Choroszcz
– 5.424 (16,79 km²)
-
Ciechanowiec
– 4.923 (26,01 km²)
-
Supraśl
– 4.554 (5,68 km²)
-
Brańsk
– 3.800 (32,43 km²)
-
Michałowo
- 3.621 (2,15 km²)
-
Szczuczyn
– 3.576 (13,23 km²)
-
Knyszyn
– 2.851 (23,68 km²)
-
Krynki
- 2.709 (3,85 km²)
-
Lipsk
– 2.500 (4,97 km²)
-
Stawiski
– 2.455 (13,28 km²)
-
Zabłudów
– 2.396 (14,30 km²)
-
Szepietowo
- 2.371 (1,96 km²)
-
Suchowola
– 2.255 (25,95 km²)
-
Drohiczyn
– 2.092 (15,68 km²)
-
Nowogród
– 2.014 (20,55 km²)
-
Jedwabne
– 1.908 (11,47 km²)
-
Tykocin
– 1.906 (28,96 km²)
-
Goniądz
– 1.903 (4,28 km²)
-
Rajgród
– 1.677 (35,18 km²)
-
Kleszczele
– 1.438 (46,71 km²)
-
Suraż
– 980 (33,86 km²)
Podział administracyjny
Demografia
Dane z
30 czerwca
2008
r.[4]:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni |
---|
jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
populacja | 1 191 925 | 100 | 611 131 | 51,3 | 580 794 | 48,7 |
powierzchnia | 20 187,01 km² |
gęstość zaludnienia (mieszk./km²) | 59,04 | 30,27 | 28,77 |
Warunki naturalne
W rozległych lasach i puszczach (
Puszcza Białowieska
,
Augustowska
,
Knyszyńska
,
Zielona
), z których niektóre jako jedyne w
Europie
zachowały swój pierwotny charakter, można spotkać bogactwo unikatowej
fauny
i
flory
. Szata roślinna regionu jest niezwykle bogata i urozmaicona, co sprzyja bogactwu świata zwierząt. Spotkać tu można
łosie
,
wilki
,
rysie
i
żubry
żyjące w Puszczy Białowieskiej i Knyszyńskiej.
Krajobraz urozmaicony, ukształtowany na północy podczas zlodowacenia bałtyckiego, na pozostałym obszarze podczas zlodowacenia środkowopolskiego. Najwyższe wzniesienia występują na północy (Rowelska Góra - 298 m
n.p.m.
), gdzie dominuje krajobraz pagórkowaty pojezierny. Pojezierza:
Zachodniosuwalskie
,
Wschodniosuwalskie
,
Ełckie
) oraz
sandrowy
pojezierny (
Równina Augustowska
); w środkowej i południowej części przeważają równiny
peryglacjalne
(wysoczyzny:
Kolneńska
,
Białostocka
,
Wysokomazowiecka
,
Drohiczyńska
,
Wzgórza Sokólskie
,
Międzyrzecze Łomżyńskie
,
Równina Bielska
), urozmaicone wcinającymi się w nie kotlinami i dolinami rzek, na zachodzie leży skraj sandrowej
Równiny Kurpiowskiej
. Na powierzchni przeważają piaski, żwiry, gliny morenowe, a w dolinach i kotlinach rzek iły, piaski i torfy rzeczne.
Klimat w porównaniu z innymi regionami Polski jest bardziej surowy, a
Suwałki
, są nazywane "polskim biegunem zimna". Jest on pod silnym wpływem mas powietrza kontynentalnego; średnia roczna temperatura powietrza poniżej 7 °C, w części północno-wschodniej poniżej 6,5 °C. Jest to jeden z chłodniejszych obszarów w kraju (zimy najchłodniejsze w Polsce, poza górami, o temp. poniżej 5,5 °C); amplitudy temperatur powyżej 23 °C, większe niż przeciętne w kraju. Opady wynoszą średnio 550 mm na południu województwa, do 700 na północy. Z warunków klimatycznych wynika długi okres zalegania pokrywy śnieżnej (ponad 3 miesiące) oraz skrócony okres wegetacyjny roślin 190-205 dni.
Województwo podlaskie należy do najczystszych ekologicznie regionów Polski - najniższa emisja (poza województwem warmińsko-mazurskim) zanieczyszczeń pyłowych (5,4 tys. ton) i gazowych (23 tys. ton).
Bardzo niska gęstość zaludnienia 61 os./km², największe zaludnienie (poza miastami) w zachodniej i środkowej części województwa podlaskiego; w Białymstoku i okolicach mieszka 1/3 ludności; niższy od średniej krajowej stopień urbanizacji 57,8%; wyższy przyrost naturalny 1,2, ujemne saldo migracji (0,6);
Podlaskie jest województwem najbardziej zróżnicowanym w Polsce pod względem etnicznym i kulturowym. Od stuleci sąsiadują tu różne narodowości i wyznania. Poza ludnością polską mieszkają tu:
Występuje tu najliczniejsze w Polsce skupisko ludności
prawosławnej
(ok. 300 tys.), w
Grabarce
znajduje się ośrodek pielgrzymek prawosławnych (dane z 1999 roku).
Województwo podlaskie jest regionem o ogromnym, nie w pełni wykorzystanym, potencjale turystycznym (niska ilość miejsc noclegowych, brak infrastruktury). Małe miasteczka, ciekawe budowle, miejsca kultu religijnego oraz wspaniała przyroda tworzą klimat i niepowtarzalny urok województwa.
Ochrona przyrody
Ochroną prawną objęto blisko 40% powierzchni województwa. Szczególnym uznaniem cieszą się 4 podlaskie parki narodowe - najstarszy w Polsce
Białowieski Park Narodowy
, a także o największej powierzchni czyli
Biebrzański Park Narodowy
. Dwa pozostałe parki narodowe to
wigierski
i
narwiański
.
Ochrona przyrody i środowiska naturalnego w województwie podlaskim obejmuje także 3
parki krajobrazowe
, 85
rezerwatów przyrody
oraz 2051
pomników przyrody
.
Parki narodowe
:
-
Białowieski Park Narodowy
-
Biebrzański Park Narodowy
-
Narwiański Park Narodowy
-
Wigierski Park Narodowy
Parki krajobrazowe
:
-
Suwalski Park Krajobrazowy
-
Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej
-
Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi
87
rezerwatów przyrody
oraz liczne obszary chronionego krajobrazu.
Transport
Drogowy
Drogi ekspresowe
:
Drogi krajowe
:
Drogi wojewódzkie
:
|
zabytki |
Zabytki
Monaster Zwiastowania Najświętszej Marii Panny w Supraślu
Konkatedra św. Aleksandra w Suwałkach
Ważniejsze zabytki województwa (do uzupełnienia).
Średniowiecze
Renesans
Barok
Klasycyzm
Wiek XIX
Wiek XX
Nauka i oświata
Państwowe uczelnie wyższe
Niepubliczne uczelnie wyższe
- Wyższa szkoła Menedżerska
- Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku
- Wyższa Szkoła Administracji Publicznej w Białymstoku
- Niepaństwowa Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Białymstoku
- Wyższa Szkoła Kosmetologii i Ochrony Zdrowia w Białymstoku
- Wyższa Szkoła Matematyki i Informatyki Użytkowej w Białymstoku
- Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku w Białymstoku
- Wyższa Szkoła Agrobiznesu w Łomży
- Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości im. B. Jańskiego w Łomży
- Nadbużańska Szkoła Wyższa w Siemiatyczach
- Wyższa Szkoła Wychowania Fizycznego i Turystyki w Białymstoku
- Wyższa Szkoła Suwalsko-Mazurska w Suwałkach
- Wyższa Szkoła Służby Społecznej im. ks. F. Blachnickiego w Suwałkach
Seminaria duchowne
Historia
Województwo podlaskie, jakkolwiek w niewielkim stopniu pokrywało się z aktualnym obszarem, istniało pod tą nazwą także w latach 1513-1795 (
Województwo podlaskie (I Rzeczpospolita)
) i 1816-1837. Poniżej jednostki administracyjne istniejące dawniej na obszarze aktualnego województwa podlaskiego.
Wiek XX
Polska Rzeczpospolita Ludowa / III Rzeczpospolita
II wojna światowa
II Rzeczpospolita
I wojna światowa
-
Ober-Ost
,Bialystok-Grodno District (1915-1919)
Wiek XIX
Imperium rosyjskiego
Królestwo Polskie (kongresowe)
Królestwo Prus
Wiek XII - Wiek XV
Wielkiego Księstwa Litewskiego
Królestwa Polskiego
Księstwo Halicko-Wołyńskie
Wiek X
Przypisy
Linki zewnętrzne