Rajd japoński na Ocean Indyjski to działania powietrzno-morskie
floty japońskiej
podczas
II wojny światowej
przeciwko
flocie brytyjskiej
i sojuszniczej oraz brytyjskim posiadłościom na
Oceanie Indyjskim
w kwietniu
1942
, obejmujące przede wszystkim naloty lotnictwa pokładowego na
Cejlon
i okręty brytyjskie w pobliżu wyspy.
Podłoże
Do marca 1942 Japończycy zdobyli
Birmę
,
Malaje
i
Holenderskie Indie Wschodnie
(
Indonezję
) i przed ich flotą otworem stanął Ocean Indyjski, dzielący ich od nieodległych wybrzeży
Indii
i wyspy
Cejlon
. W celu powstrzymania japońskich podbojów w
Azji
południowo-wschodniej, Brytyjczycy skierowali z Europy na Ocean Indyjski okręty, które wzmocniły niedawno utworzoną Flotę Wschodnią (Eastern Fleet), dowodzoną przez admirała Jamesa Somerville. W jej skład wchodziły oprócz brytyjskich, okręty australijskie i holenderskie. Siły jego zostały podzielone na dwa zespoły: "szybki" zespół A (Force A) z dwoma nowymi
lotniskowcami
HMS "
Formidable
" i "
Indomitable
",
pancernikiem
HMS
"Warspite"
, 2
ciężkimi
i 2
lekkimi krążownikami
i 6
niszczycielami
oraz zespół B w składzie lekkiego lotniskowca HMS "
Hermes
", 4 pancerników
typu R
, 3 krążowników lekkich i 9 niszczycieli.
Przeciwko brytyjskiej Flocie Wschodniej, 26 marca 1942 wypłynął z zatoki Staring na
Celebes
silny japoński zespół floty pod dowództwem wiceadmirała
Chūichi Nagumo
. Jego trzonem było aż 5 dużych lotniskowców: "
Shōkaku
", "
Zuikaku
", "
Akagi
", "
Hiryu
" i "
Soryu
", stanowiących główną siłę uderzeniową floty japońskiej (od zespołu atakującego wcześniej
Pearl Harbor
obecny zespół różnił się jedynie brakiem "
Kaga
"). Ponadto zespół składał się z 4 szybkich pancerników typu
Kongo
, 2 ciężkich krążowników, lekkiego krążownika i 8 niszczycieli. Zespół ten wypłynął z bazy
Kendari
26 marca 1942 i wpłynął na Ocean Indyjski 1 kwietnia 1942, opływając od południa
Jawę
i
Sumatrę
.
Oprócz tego, drugi zespół wiceadmirała
Ozawy
w składzie lekkiego lotniskowca "
Ryūjō
", 4 ciężkich krążowników typu
Mogami
kontradmirała Kurity, lekkiego krążownika i 4 niszczycieli, miał działać przeciw żegludze w
Zatoce Bengalskiej
, wypływając przez
Cieśninę Malakka
. Cała operacja otrzymała kryptonim "C". Oprócz zniszczenia floty brytyjskiej, celem japońskiego wypadu było zabezpieczenie od strony morza posuwania się wojsk w
Birmie
, a także zaznaczenie obecności na tym akwenie i demonstracja siły, mające zniechęcić Hindusów do udziału w wojnie po stronie
aliantów
. Mając informacje
wywiadu
o wysłaniu japońskiego zespołu i jego sile, admirał Somerville otrzymał jednak rozkaz nie dążenia do bitwy, a jedynie ataku w sprzyjających warunkach.
Zespół japoński był znacznie silniejszy od sił, które mogli przeciwstawić im Brytyjczycy. Główną siłę uderzeniową stanowiło 114 bombowców nurkujących
D3A1
"Val", 123 samoloty torpedowo-bombowe
B5N2
"Kate" i 105 myśliwców
A6M2
"Zero" na pokładach lotniskowców głównego zespołu, ponadto 12 myśliwców i 15 B5N2 na "Ryūjō"[1]. Brytyjskie lotnictwo lądowe (
RAF
) bazujące na Cejlonie składało się z trzech dywizjonów myśliwców
Hawker Hurricane
(30. i 258. w Colombo oraz 261. w Trincomalee) - łącznie 54 samoloty oraz 11. Dywizjonu bombowego z 14 lekkimi bombowcami
Bristol Blenheim
. Ponadto, znajdowały się tam trzy dywizjony myśliwskie marynarki (FAA) z 40 myśliwcami
Fairey Fulmar
. Na pokładach lotniskowców było 37 myśliwców (12
Fairey Fulmar
, 16
Grumman Martlet
i 9 Sea Hurricane) oraz 57 przestarzałych samolotów torpedowych (45
Fairey Albacore
i 12
Fairey Swordfish
)[2].
Działania
W dniach 1-2 kwietnia 1942 brytyjski zespół manewrował w okolicach
Cejlonu
, starając się trzymać się w dzień poza zasięgiem japońskiego lotnictwa rozpoznawczego, a przybliżać w nocy. Z powodu braku wiadomości o Japończykach i konieczności uzupełnienia zaopatrzenia, 3 kwietnia większość zespołu została wycofana do bazy w atolu Addu na
Malediwach
, natomiast dwa krążowniki ciężkie typu
County
HMS "
Dorsetshire
" i "
Cornwall
" skierowano do
Kolombo
na Cejlonie w celu napraw. Z kolei lekki lotniskowiec HMS "
Hermes
" z australijskim niszczycielem HMAS "Vampire" skierowano do portu
Trincomalee
na wschodnim wybrzeżu Cejlonu. Po powrocie do bazy Addu, 4 kwietnia Brytyjczycy uzyskali meldunek rozpoznania lotniczego (z kanadyjskiej łodzi latającej
Catalina
z 413. Dywizjonu
RCAF
, która została następnie zestrzelona) o dużym zespole okrętów japońskich 360 mil na południowy wschód od Cejlonu. Admirał Somerville nakazał odłączonym krążownikom wypłynąć z Kolombo na południowy zachód w celu spotkania się z siłami głównymi, a po północy 5 kwietnia wypłynął z bazy na czele szybszego zespołu A. Rano wyruszył również zespół B.
Działania 5 kwietnia
HMS "Dorsetshire" i "Cornwall" manewrują pod bombami
O godzinie 7.30 rano w niedzielę 5 kwietnia, 91 japońskich
bombowców
pokładowych w eskorcie 36 myśliwców, startujących z pięciu lotniskowców, pod dowództwem komandora
Mitsuo Fuchidy
, dokonało nalotu na miasto i port Kolombo, niszcząc statki w porcie i urządzenia portowe. Japończycy nie zastali tam jednak spodziewanych sił głównych floty, ani większości statków, którym nakazano wcześniej opuszczenie Cejlonu. Zatopione zostały jedynie
krążownik pomocniczy
HMS "Hector" (przebudowany statek pasażerski), stary niszczyciel HMS "Tenedos" i zbiornikowiec norweski "Soli", trzy jednostki odniosły uszkodzenia. Miasta broniły 4 dywizjony myśliwskie (30. RAF, 258. RAF, 803. FAA i 806. FAA) lecz Japończycy zestrzelili 25 samolotów brytyjskich (15
Hurricane
, 4
Fulmar
, 6
Swordfish
), uszkadzając ponadto kilkanaście na lotniskach i tracąc jedynie 7 samolotów (6
D3A
i 1
A6M2 "Zero"
). Zginęło ok. 190 ludzi. 10 brytyjskich bombowców
Blenheim
z 11. Dywizjonu podjęło następnie próbę ataku na flotę japońską, ale jej nie odnalazło (unikając przy tym pewnego zestrzelenia).
Ok. godziny 13 japońskie samoloty rozpoznawcze odkryły na morzu, ponad 100 mil morskich na południowy zachód od Cejlonu, krążowniki HMS "Dorsetshire" i "Cornwall". Po trwającym kilkanaście minut nalocie 53 japońskich
bombowców nurkujących
Aichi D3A
1 z lotniskowców "Akagi", "Hiryu" i "Soryu", oba krążowniki zatonęły ok. godz. 14, trafione wieloma
bombami
. 426 członków załóg zginęło, 1122 zostało uratowanych później przez brytyjskie okręty, po odkryciu przez brytyjski samolot rozpoznawczy. Japończycy nie ponieśli strat w samolotach. Po tym, zespół japoński, który znajdował się na południowy zachód od wyspy, odszedł na południe, po czym łukiem popłynął w kierunku wschodniego wybrzeża Cejlonu.
W tym czasie, zespół wiceadm. Ozawy podszedł pod wschodnie wybrzeże Indii, w rejonie Vizagapatam. Podzielił się tam na trzy grupy, które 6 kwietnia zatopiły łącznie 20 statków.
Niezależnie od działań zespołu uderzeniowego, 6 kwietnia japońskie samoloty zatopiły indyjski
slup
(
eskortowiec
) HMS "Indus" w okolicy
Akyab
u wybrzeży Birmy.
Działania 9 kwietnia
9 kwietnia rano 91 japońskich bombowców pokładowych w eskorcie 38 myśliwców dokonało nalotu na port
Trincomalee
. Uszkodzeniu uległy urządzenia portowe i stocznia, zatopiono tylko jeden statek "Sagaing". Brytyjczycy utracili 9 myśliwców broniących portu (8 Hurricane i 1 Fulmar) oraz kilka zniszczonych na lotnisku. Japończycy utracili jedynie 3 myśliwce i 1 bombowiec, głównie od ognia obrony przeciwlotniczej. Brytyjczycy zostali wcześniej uprzedzeni przez wywiad o groźbie ataku, dlatego główne okręty z bazy: lekki lotniskowiec
HMS "Hermes"
ze starym niszczycielem HMAS "Vampire" (
typu V
) i
korwetą
typu
Flower
HMS "Hollyhock" oraz kilkoma statkami, znajdowały się wówczas na morzu. Po zakończeniu nalotu, okręty brytyjskie skierowały się w stronę portu, jednakże zostały wykryte przez japoński wodnosamolot rozpoznawczy
E13A1
z pancernika "Haruna". Przeciw okrętom, znajdującym się w odległości 65 mil od portu, 10 mil od brzegu, skierowano następnie uderzenie 85 japońskich
bombowców nurkujących
w eskorcie 6 myśliwców, pod dowództwem kapitana Kakuichi Takahashi.
Brytyjskie okręty pozbawione były osłony lotniczej, gdyż "Hermes" posiadał jedynie stare samoloty torpedowe
Fairey Swordfish
, które zostały w dodatku przebazowane na ląd do Trincomalee, a zaalarmowane myśliwce z baz lądowych nie dotarły nad okręty na czas. Jedyną obronę stanowiły działa przeciwlotnicze, które jednak nie były w stanie odstraszyć licznych Japończyków. W konsekwencji "Hermes", będący pierwszym specjalnie zaprojektowanym lotniskowcem na świecie, został zatopiony po trafieniu aż 40 bombami. Zatopiony został również niszczyciel "Vampire", korweta "Hollyhock" i statki:
zbiornikowiec
"British Sergeant" i pomocniczy "Athelstone". Zginęło m.in. 307 ludzi z "Hermesa" i 7 z niszczyciela, w tym ich dowódcy. Brytyjskie myśliwce Fulmar zestrzeliły pod koniec nalotu 4 bombowce przy stracie dwóch samolotów[3].
Brytyjczycy wypuścili następnie odwetowy nalot 9 lekkich bombowców
Bristol Blenheim
z 11. dywizjonu, które zaatakowały lotniskowiec "Akagi", lecz bomby nie trafiły okrętu, natomiast Japończycy zestrzelili 5 bombowców, tracąc jeden myśliwiec. Wysłano też samoloty torpedowe Albacore, które nie odnalazły japońskiej floty, lecz jeden z nich zestrzelono.
Zakończenie operacji
Po uznaniu, że osiągnął cel i nie chcąc narażać lotniskowców, wiceadmirał Nagumo ruszył w drogę powrotną do bazy, wpływając 12 kwietnia do
cieśniny Malakka
. Brytyjczycy nie próbowali podejmować aktywnych działań przeciw flocie japońskiej pozostałymi im siłami, z których zresztą jedynie
dwa lotniskowce
posiadały praktyczną wartość w warunkach wojny na Pacyfiku, przy czym zabierały one mniejszą liczbę samolotów i o słabszych osiągach, niż przeważające liczebnie lotniskowce japońskie. Również zespół wiceadmirała Ozawy opuścił Ocean Indyjski, po zatopieniu 23 statków handlowych w Zatoce Bengalskiej, o łącznym tonażu 112.000
BRT
. Dalszych 5 statków w tym okresie i rejonie zatopiły japońskie okręty podwodne.
Rajd był względnym sukcesem - zadano aliantom dotkliwe straty przy minimalnych stratach własnych (5 myśliwców A6M2, 11 bombowców D3A1 i 2 B5N2[3]), lecz mimo to jego wyniki były niewspółmierne do zaangażowanych sił. Mimo odniesionego sukcesu, podkreśla się, że Japończycy zaprzepaścili okazję poszukiwania i całkowitego rozgromienia głównych sił Floty Wschodniej[3]. Rajd wykazał jednak, że Flota Wschodnia jest za słaba do walki z dużymi zespołami japońskimi (Brytyjczycy musieli rozpraszać siły na kilku teatrach działań wojennych), dlatego ciężar walki z głównymi siłami floty japońskiej mógł spoczywać jedynie na flocie amerykańskiej.
Zestawienie sił
Japończycy
- Zespół Uderzeniowy wiceadm. Nagumo
- Zespół wiceadm. Ozawy
- okręt flagowy: krążownik ciężki "
Chokai
" (wiceadm.
Jisaburo Ozawa
)
- 7 dywizjon krążowników: ciężkie krążowniki "Kumano", "Mikuma", "
Mogami
", "Suzuya" (typu
Mogami
) (kadm. Takeo Kurita)
- 4 dywizjon lotniskowców: "
Ryūjō (1933)
" (kadm. Kakujo Kakuta)
- 3 Flotylla Niszczycieli: krążownik lekki "Yura"
- do 3 kwietnia 1942: 11 dywizjon niszczycieli: "Fubuki", "Shirayuki", "Hatsuyki", "Murakumo" (typu
Fubuki
)
- od 4 kwietnia 1942: 20 dywizjon niszczycieli: "Amagiri", "Asagiri", "Shirakumo", "Yugiri" (typu
Fubuki
)
- Okręty podwodne: I-2, I-3, I-4, I-6, I-7
Alianci
Stan na 4 kwietnia 1942
- Zespół A Floty Wschodniej ("zespół szybki") - Eastern Fleet Force A (Fast Force) wiceadm. Somerville'a
- Zespół B Floty Wschodniej ("zespół wolny") - Eastern Fleet Force B (Slow Force) - wiceadm. Algernon Willis
- pancerniki: HMS "
Resolution
" (flagowy), "
Ramillies
", "
Revenge
", "
Royal Sovereign
" (
typu R
)
- lotniskowiec: HMS "
Hermes
"† (w Trincomalee)
- krążowniki lekkie: HMS "Caledon", "
Dragon
", Hr.Ms. "
Jacob van Heemskerck
" (holenderski)
- niszczyciele: HMS "Griffin", "Arrow", "Decoy", "Fortune", "Foxhound", "Scout" (brytyjskie), HMAS "
Norman
" (australijski), "Vampire"† (
typu V
, australijski), Hr.Ms. "
Isaac Sweers
" (holenderski) ("Vampire" - w Trincomalee)
- Okręty w Kolombo:
- krążownik pomocniczy HMS "Hector"†
- niszczyciel HMS "Tenedos"†
Linki zewnętrzne
Bibliografia
- Zbigniew Flisowski: "Od Morza Koralowego po Midway", Poznań 1988,
- Rafał Mariusz Kaczmarek: "Wielkanoc 1942 roku na Cejlonie i w Zatoce Bengalskiej" w: Morza Statki i Okręty 4/2005
Przypisy
- ↑ R. Kaczmarek Wielkanoc.... Spotyka się też inne dane, np. ogółem 146 D3A1, 114 B5N2, 117 A6M2 = 377, lub nawet 396 samolotów
- ↑ R. Kaczmarek Wielkanoc.... Spotyka się też nieco inne dane
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Krzysztof Zalewski: Rajd na Ocean Indyjski w: Technika Wojskowa nr 4/1992