Samolot myśliwski, myśliwiec –
samolot
bojowy przeznaczony przede wszystkim do zwalczania innych
statków powietrznych
i uzyskania
przewagi powietrznej
, jak i obrony własnych samolotów o innym przeznaczeniu, czym różni się od
bombowców
, służących do atakowania celów naziemnych, głównie przy użyciu
bomb
. Myśliwce z założenia są względnie małe, przeważnie jednomiejscowe, a przy tym silnie uzbrojone, szybkie i bardzo zwrotne.
W XXI wieku stopniowo odchodzi się od klasycznych samolotów myśliwskich na rzecz
samolotów wielozadaniowych
, łączących wszystkie cechy myśliwca, mających ponadto możliwości taktycznego zaatakowania celów naziemnych wroga.
Pierwsze myśliwce zostały opracowane podczas
I wojny światowej
w odpowiedzi na pojawienie się
sterowców
i
samolotów rozpoznawczych
wroga, wypełniających misje rozpoznawcze i bombowe. Początkowo samoloty tego typu były
dwupłatowcami
, przeważnie skonstruowanymi z
drewna
, uzbrojonymi w lekkie
karabiny maszynowe
zainstalowane na płatach, obrotnicy lub na kadłubie. Z upływem czasu podniebne potyczki w celu zapewnienia sobie kontroli nad własnym obszarem powietrznym stały się coraz ważniejszą dziedziną walki. Podczas
II wojny światowej
myśliwce były już głównie metalowymi
jednopłatami
uzbrojonymi w zainstalowane w
skrzydłach
działka. W końcowej fazie wojny w miejsce
silników tłokowych
zaczęły wchodzić
silniki turboodrzutowe
, a głównym uzbrojeniem stały się
działka
i
pociski rakietowe
, uzupełniające lub zastępujące broń strzelecką. Do celów klasyfikacji historycznej myśliwców wprowadzono pojęcie generacji; lata, w których samoloty zostały opracowane i skonstruowane, odgrywają drugorzędną rolę. Po raz pierwszy słowo generacja w odniesieniu do myśliwców pojawiło się w wojskowym żargonie
rosyjskim
(jako поколение –
ros.
pokolenie, generacja) w odniesieniu do najnowszego myśliwca wielozadaniowego piątej generacji
F-35 Lightning II
. Nowoczesne samoloty myśliwskie są najczęściej napędzane jednym lub dwoma silnikami
turbowentylatorowymi
i uzbrojone w pociski rakietowe różnych typów. Lekkie myśliwce do działań w dzień mają najczęściej dwa pociski, a myśliwce przewagi powietrznej takie jak
F-15 Eagle
czy
F/A-18E/F Super Hornet
od ośmiu do dziesięciu pocisków oraz, jako uzbrojenie dodatkowe, pomocnicze działko
kalibru
od 20 do 30 mm, a także
radar
służący do naprowadzania na cel.
Samoloty myśliwskie są głównym środkiem zdobywania przez siły zbrojne przewagi powietrznej. Od czasu II wojny światowej panowanie w powietrzu stało się jednym z najważniejszych elementów prowadzenia zwycięskich kampanii we współczesnych działaniach wojennych, co znajduje odzwierciedlenie w nakładach finansowych na rozwój i utrzymanie sił powietrznych, a zwłaszcza nowoczesnych myśliwców.
Myśliwce z napędem śmigłowym
Sopwith Camel - brytyjski myśliwiec z I wojny światowej
I wojna światowa
Walki powietrzne mają swe korzenie w spotkaniach
samolotów zwiadowczych
przeciwnych stron walczących na początku I wojny światowej. Spotkania takie miały najpierw charakter pokojowy i kończyły się zazwyczaj pozdrowieniem, pomachaniem skrzydłami, wkrótce jednak przeistoczyły się one w próby wzajemnego strącania przeciwnika. Pierwsze sposoby niszczenia wrogich samolotów polegały na użyciu lin zakończonych
kotwicami
, którymi próbowano zaczepić nieprzyjacielską maszynę. Używano też broni ręcznej takiej jak
rewolwery
,
karabiny powtarzalne
oraz
granaty
. W momencie, gdy dowództwa walczących stron zdały sobie sprawę ze znaczenia zwiadu powietrznego przeprowadzanego przez samoloty i sterowce, zrozumiano, jak ważną kwestią jest jednoczesne uniemożliwienie nieprzyjacielowi zdobywania analogicznych informacji. Pierwszym rozwiązaniem służącym niszczeniu wrogich samolotów rozpoznawczych były maszyny z zainstalowanym na obrotnicy karabinem maszynowym obsługiwanym z tylnego stanowiska obserwacyjnego albo karabinem zamocowanym na górnym płacie powyżej linii
śmigła
. Choć karabiny montowane na górnym płacie były bardzo użyteczne w maszynach jednomiejscowych to nastręczały dużych trudności w celowaniu i przeładowywaniu, a największym problemem było strzelanie przez płaszczyznę śmigła, tak aby go nie uszkodzić. Pierwszą maszyną z karabinem strzelającym przez śmigło był
francuski
samolot
Morane-Saulnier L
, w którym pionier francuskiego lotnictwa
Roland Garros
zastosował własne rozwiązanie polegające na zainstalowaniu na łopatach śmigła stalowych klinów odbijających uderzające w nie pociski. Choć nie było to rozwiązanie idealne, to skuteczność tego myśliwca była znacznie większa niż innych maszyn. Rozwiązanie Garrosa dostało się w ręce
Niemców
po zestrzeleniu jego maszyny poza linią frontu; wkrótce jednak
Anton Fokker
zainspirowany urządzeniem skonstruowanym w
1913
przez
szwajcarskiego
inżyniera Franza Schneidera, zbudował bardziej niezawodny system strzelania –
synchronizator
- umożliwiający oddawanie strzałów bez możliwości uszkodzenia śmigła.
Niektóre samoloty myśliwskie I wojny światowej:
1919-1938
Gloster Gladiator - myśliwiec brytyjski
Tempo rozwoju myśliwców spadło w okresie międzywojennym, a najważniejszym osiągnięciem tamtych czasów w budowie samolotów było przejście z konstrukcji drewnianych krytych płótnem dwupłatów na metalowe skorupowe lub półskorupowe jednopłatowce. Pojawiły się myśliwce dwusilnikowe, które niekiedy nazywano ciężkimi, ale poza niektórymi rozwiązaniami oferującymi większy udźwig uzbrojenia nazwa ta nie miała uzasadnienia. Do połowy lat 30 nierozwiązana była kwestia zwrotności/prędkości myśliwców. Projektowano zatem dwa typy maszyn - maszyny szybkie ("pościgowe"), w układzie
jednopłata
(najczęściej to
dolnopłat
) i myśliwce w układzie
dwupłata
(lub półtorapłata) posiadające korzystniejsze cechy w walce kołowej. Typowym przykładem są konstrukcje
Polikarpowa
I-15
, oraz
I-16
. Głównym problemem takiego podziału był brak silnika o odpowiednio dużej mocy. Pojawiające się pod koniec lat 30 samoloty jednopłatowe z mocnymi silnikami (np.
Hurricane
,
Bf-109
,
Spitfire
), posiadające chowane
podwozie
i
śmigła
o zmiennym skoku usunęły ten podział. Głównym bodźcem rozwoju samolotów myśliwskich w czasie pokoju nie były cele wojskowe, ale chęć osiągania dobrych wyników w cywilnych rajdach samolotowych. Dzięki tym rajdom zatem pojawiły się maszyny bardziej aerodynamiczne, napędzane mocniejszymi, chłodzonymi cieczą silnikami, które były podstawą przyszłych myśliwców II wojny światowej.
Niektóre konstrukcje lotnicze okresu międzywojennego:
II wojna światowa
Walki powietrzne stanowiły bardzo ważny element działań podczas II wojny światowej. Zdolność samolotów do wykrywania i nękania wojsk naziemnych była kluczowym ogniwem
niemieckiej
doktryny wojennej i sposobu walki połączonymi siłami wielu formacji wojskowych, a niemożność wywalczenia przewagi powietrznej nad
Wielką Brytanią
uniemożliwiła przeprowadzenie inwazji na
Wyspy Brytyjskie
.
Erwin Rommel
opisał znaczenie sił powietrznych słowami: Ktokolwiek walczy, nawet przy użyciu najnowocześniejszej broni, z przeciwnikiem całkowicie panującym w powietrzu, walczy jak dzikus przeciwko nowoczesnej europejskiej piechocie, z takimi samymi jak dzicy ułomnościami i szansą na zwycięstwo.
Samoloty myśliwskie II wojny światowej posiadały wszystkie najnowocześniejsze rozwiązania opracowane w
latach 30.
Napędzane silnikami tłokowymi były wciąż unowocześniane, ich osiągi i możliwości rosły, aż do momentu pojawiania się silnika odrzutowego i napędzanych nim samolotów takich jak
Messerschmitt Me 262
czy
Gloster Meteor
. Wiele z tych maszyn osiągało prędkości ponad 500 km/h w locie poziomym, a w czasie nurkowania rozpędzając się do prędkości ponad 800 km/h doświadczając problemów związanych ze zbliżaniem się do
bariery dźwięku
. Loty te pozwoliły zebrać doświadczenia na temat wzrostu obciążenia konstrukcji i innych zjawisk zachodzących przy zbliżaniu się do
prędkości dźwięku
, oraz przeciwdziałania efektom jej przekraczania nieprzystosowanymi do takich wyczynów maszynami poprzez opracowanie pod koniec wojny specjalnych
hamulców aerodynamicznych
zmniejszających prędkość w locie nurkowym i pozwalających zachować
sterowność
samolotu.
Krótko przed wojną wynaleziony
radar
był montowany na pokładach niektórych myśliwców, takich jak
Messerschmitt Bf 110
czy
Northrop P-61 Black Widow
umożliwiając odnajdowanie celów i skuteczny atak w nocy. Kolejną innowacją tego okresu było wprowadzenie myśliwców uderzeniowych, inaczej samolotów myśliwsko-szturmowych zdolnych do zabierania ładunku bomb, niekiedy o znacznej masie. Pierwszą tego typu maszyną był
F4U Corsair
walczącej na
Pacyfiku
amerykańskiej
piechoty morskiej
, który powstał na bazie myśliwca z dodanymi uchwytami do podwieszania bomb. Po zrzuceniu ładunku samolot odzyskiwał wszystkie zalety myśliwca, mogąc skutecznie walczyć z maszynami wroga. Nad Europą tę formę walki dobrze spełniały maszyny takie jak
Republic P-47 Thunderbolt
,
Hawker Typhoon
,
Hawker Tempest
.
Ważniejsze konstrukcje lotnicze II wojny światowej:
North American P-51 Mustang
Myśliwce z napędem odrzutowym
Myśliwce pierwszej generacji (1944-1953)
Pierwszą generację reprezentują maszyny pionierskie w zakresie użycia silnika turboodrzutowego jako jednostki napędowej, zapewniającej znaczne zwiększenie prędkości w porównaniu do napędu śmigłowego, którego sprawność spadała wraz ze zbliżaniem się do prędkości dźwięku. Wiele pierwszych myśliwców odrzutowych przypominało pod wieloma względami samoloty o napędzie śmigłowym, będąc konstrukcjami o prostych skrzydłach, uzbrojonych w działka i nieposiadających radaru, który był ówcześnie używany tylko na pokładach
myśliwców nocnych
.
Pierwsze myśliwce odrzutowe zostały opracowane pod koniec II wojny światowej i weszły do służby w jej końcowej fazie. Wytwórnia
Messerschmitt
zbudowała samolot Me 262, szybszy o około 100 km/h od ówczesnych myśliwców z silnikami tłokowymi. Ze względu na małe zapasy paliwa i problemy materiałowe przegrywających wojnę Niemców, maszyna ta nie odegrała znaczącej roli w walkach, mimo to jej pojawienie się wyznaczyło nowy kierunek rozwoju konstrukcji lotniczych pokazując przestarzałość maszyn napędzanych silnikami tłokowymi. W Anglii prace nad konstrukcją samolotu odrzutowego trwały już od
1940
, pierwszy lot brytyjskiego samolotu
Gloster Meteor
zbudowanego z zakładach Gloster Aircraft odbył się w
1943
, a samolot ten wszedł do służby rok później. Po zakończeniu wojny praktycznie wszystkie prace rozwojowe nad myśliwcami napędzanymi silnikami tłokowymi zostały zarzucone, chociaż przez krótki czas budowano samoloty z napędem mieszanym takie jak
Ryan FR Fireball
, ale konstrukcje te nie zdobyły uznania i pod koniec
lat 40.
właściwie wszystkie nowe samoloty bojowe były napędzane silnikami odrzutowymi.
Pomimo niezaprzeczalnych zalet, konstrukcje wczesnych myśliwców odrzutowych były dalekie od doskonałości. Charakteryzowały się one dużymi rozmiarami, delikatną konstrukcją i żywotnością silników mierzoną w godzinach. Ponadto zwiększanie obrotów musiało odbywać się bardzo powoli, aby nie dopuścić do zgaśnięcia silnika i w konsekwencji nieuniknionej katastrofy. Z tego okresu pochodzą takie rozwiązania jak skośne skrzydła,
fotel wyrzucany
czy usterzenie płytowe.
Ważniejsze konstrukcje pierwszej generacji:
- Francja
North American F-86 Sabre
- Niemcy
- Stany Zjednoczone
- Szwecja
MiG-15 polskiego lotnictwa
- Wielka Brytania
- Związek Radziecki
Myśliwce drugiej generacji (1953-1960)
Druga generacja to samoloty, w których użyto wielu ówcześnie najnowocześniejszych technologii, a najważniejszą z nich było zastosowanie
kierowanych pocisków rakietowych powietrze-powietrze
takich jak
AIM-9 Sidewinder
i
AIM-7 Sparrow
, co w połączeniu z radarem stanowiącym już standardowe wyposażenie wydłużyło dystans prowadzenia walk powietrznych nawet poza zasięg wzroku. Konstruktorzy eksperymentowali z różnymi kształtami skrzydeł od skośnych, w kształcie delty, czy ze zmienną geometrią, oraz konstrukcją kadłubów zgodnie z
regułą pól
. Samoloty ze skośnymi skrzydłami stały się pierwszymi seryjnie budowanymi maszynami zdolnymi przekraczać barierę dźwięku.
W tym okresie pojawiła się pierwsza specjalizacja maszyn do wykonywania określonych zadań, myśliwsko-bombowych takich jak
F-105 Thunderchief
i
Su-7
, oraz przechwytywania (
myśliwiec przechwytujący
) takich jak
English Electric Lightning
i
F-104 Starfighter
. Myśliwce przechwytujące były wyspecjalizowanymi maszynami, w których po raz pierwszy zrezygnowano z uzbrojenia strzeleckiego na korzyść pocisków rakietowych zdolnych razić cele z dużych odległości. W rezultacie otrzymano samolot charakteryzujący się dużym udźwigiem uzbrojenia, radarem dalekiego zasięgu, oraz dużymi prędkościami: maksymalną oraz wznoszenia kosztem zwrotności.
Ważniejsze konstrukcje drugiej generacji:
Myśliwiec przechwytujący MiG-21PF
- Francja
-
Indie
- Kanada
- Stany Zjednoczone
- Szwecja
- Wielka Brytania
- Związek Radziecki
Myśliwce trzeciej generacji (1960-1970)
W trzeciej generacji myśliwców skupiono się na dopracowaniu i udoskonaleniu rozwiązań technicznych wprowadzonych w poprzednich generacjach. Konstrukcje maszyn stały się dojrzalsze, a zwiększenie możliwości bojowych uzyskano przez zastosowanie nowocześniejszych pocisków rakietowych, radarów i innych urządzeń
awionicznych
. W oparciu o doświadczenia bojowe z pociskami kierowanymi zdano sobie sprawę, że w maszynach poprzedniej generacji nie doceniano znaczenia walki powietrznej na krótkich dystansach. W konsekwencji przywrócono pokładowe uzbrojenie strzeleckie, a zwrotność myśliwców znów stała się priorytetem.
Wszystkie te innowacje, chociaż znacząco podniosły osiągi maszyn i udźwig uzbrojenia (
F-4 Phantom
był zdolny unieść większą masę uzbrojenia niż ciężki bombowiec z okresu II wojny światowej
B-24 Liberator
) to jednocześnie przyczyniły się do znaczącego wzrostu kosztów. Podczas gdy najpierw starano się budować wyspecjalizowane do określonych zadań samoloty, takie jak nocne myśliwce, myśliwce ciężkie i samoloty myśliwsko-szturmowe, teraz ze względu na wysokie koszty maszyn odwrócono tę tendencję, stawiając na samoloty zdolne wykonywać różne zadania. Znakomitym przykładem takich działań jest amerykański F-4 Phantom, który został zaprojektowany jako wyspecjalizowany myśliwiec przechwytujący dla
US Navy
ostatecznie stając się bardzo udanym
samolotem wielozadaniowym
użytkowanym także przez
USAF
i USMC, oraz siły powietrzne wielu krajów. F-4 Phantom II był jak do tej pory jedynym samolotem używanym jednocześnie przez wszystkie formacje wojskowe Stanów Zjednoczonych.
Ważniejsze konstrukcje trzeciej generacji:
McDonnell Douglas F-4 Phantom II
- Chiny
- Francja
- Stany Zjednoczone
- Wielka Brytania
- Związek Radziecki
Myśliwce czwartej generacji (1970-1990)
Ze względu na ciągły wzrost kosztów nowoczesnych myśliwców, oraz sukcesu samolotu F-4 Phantom II, bardzo popularna stała się idea myśliwca wielozadaniowego i nawet maszyny początkowo projektowane do określonych zadań zaczęto przystosowywać do wykonywania różnych rodzajów misji. Niektóre myśliwce, takie jak
MiG-23
czy
Panavia Tornado
budowano w specjalizowanych wersjach przeznaczonych do pełnienia określonych zadań, natomiast inne, takie jak
F/A-18 Hornet
czy
Dassault Mirage 2000
stały się samolotami prawdziwie wielozadaniowymi. Maszyny takie wyposażano w uniwersalną awionikę, która mogła być przełączana w tryb ataku na cele powietrzne lub naziemne. Koszty opracowania nowych maszyn wciąż rosły, popychając projektantów, ze względów ekonomicznych, do budowy uniwersalnych samolotów wielozadaniowych.
W odróżnieniu od myśliwców przechwytujących poprzednich generacji, większość nowoczesnych myśliwców przewagi powietrznej posiada zdolności do manewrowej walki powietrznej. Zastosowanie systemów cyfrowego sterowania
fly by wire
i zamierzonej niestabilności (niestabilność ta jest kompensowana przez komputery pokładowe, jednocześnie znacząco wpływając na dużą zwrotność maszyny), jest powszechną praktyką w projektowaniu nowoczesnych maszyn.
Ważniejsze konstrukcje czwartej generacji:
McDonnell Douglas F-15 Eagle
- Chiny
- JH-7 Flying Leopard
- FC-1 Fierce Dragon
- Francja
- Indie
- Izrael
- Japonia
- Pakistan
- Stany Zjednoczone
- Szwecja
MiG-29 niemieckiej Luftwaffe
-
Taiwan
- Wielka Brytania/Niemcy/Włochy
- Wielka Brytania/Stany Zjednoczone
- Związek Radziecki/Rosja
Generacja 4,5 (1990 – obecnie)
Połówkowe oznaczenie generacji współczesnych myśliwców powstało w celu zaakcentowania zastoju w technologiach aerodynamicznych, w przeciwieństwie do postępu w tej dziedzinie przy budowie myśliwców 3 generacji, a jednocześnie zaznaczenia znaczącego skoku technologicznego w konstruowaniu systemów elektronicznych opartych o zaawansowaną technikę
mikroprocesorową
. Mimo nieznacznych zmian aerodynamicznych wpływających na zmniejszenie sygnatury radarowej, użycie superkomputerów czyni maszyny tej generacji mniej wykrywalnymi przez systemy radiolokacyjne. Doskonałym przykładem maszyny generacji 4,5 jest
F/A-18E/F Super Hornet
, będący wersją rozwojową zbudowanego w
latach 70.
Horneta. Super Hornet został wyposażony w nowoczesną awionikę,
szklany kokpit
, radar z aktywnym skanowaniem fazowym, nowe silniki i zbudowany z użyciem lżejszych materiałów kompozytowych, oraz nieznacznie zmienionym kształtem redukującym odbicia promieniowania radarowego. Jedynym myśliwcem generacji 4,5 użytym bojowo poza F/A-18E/F Super Hornet, był
F-15E Strike Eagle
.
Ważniejsze konstrukcje generacji 4,5:
- Chiny
- Francja
- Indie
- Konsorcjum europejskie:
- Izrael
- Rosja
- Szwecja
- Stany Zjednoczone
Piąta generacja myśliwców
Najnowocześniejszy samolot amerykański Lockheed F-22 Raptor
Konstrukcja myśliwców najnowszej generacji łączy w sobie wielozadaniowość, cechę, na którą położono największy nacisk w poprzedniej generacji, w połączeniu z najnowszymi zdobyczami techniki takimi jak
wektorowany ciąg
, materiały kompozytowe, zdolność do lotów z prędkościami naddźwiękowymi bez użycia
dopalaczy
nazywaną supercruise, oraz zmniejszenie wykrywalności przez radary dzięki technologii
stealth
, przede wszystkim zaś stopniem zaawansowania awioniki i sensorów samolotu. Obecne prace rozwojowe nad maszynami piątej generacji skupiają się właśnie nad zmniejszeniem sygnatury radarowej przez dopracowanie technologii stealth, zwiększenie zasięgu przy korzystaniu z prędkości supercruise oraz poprawieniu zdolności manewrowych.
Obecnie (2010) jedynym samolotem myśliwskim piątej generacji wdrożonym do produkcji seryjnej i wprowadzonym do służby jest
Lockheed F-22 Raptor
. Innymi samolotami piątej generacji są znajdujące się w fazach konstrukcyjnych lub oblotu prototypów:
- amerykański
F-35 Lightning II
budowany w ramach programu Joint Strike Fighter. Maszyna ta, również posiadająca zdolność stealth, wykorzystuje technologie opracowane przy budowie Raptora, który wyznaczył ogólny kierunek rozwoju tego typu maszyn na świecie.
- chiński Shenyang J-XX[1]
- rosyjsko-indyjski projekt
PAK FA
opracowywany pod kierownictwem biura konstrukcyjnego
Suchoja
(Su), przy współudziale wytwórni
Mikojana
(MiG) i
Jakowlewa
(Jak) samolotem (od ros. Перспективный авиационный комплекс фронтовой авиации – perspektywiczny kompleks lotniczy dla lotnictwa frontowego).
Do chwili obecnej żaden z myśliwców piątej generacji nie został użyty bojowo.
Przypisy
Linki zewnętrzne