Godło –
symbol
wyróżniający, znak rozpoznawczy przynależności osoby bądź przedmiotu do szerszej grupy rodowej, prawnej lub społecznej, np.
herb
,
gmerk
,
logo
.
Pochodzenie godeł
Pochodzenie godeł jest bardzo złożone, szczególnie
herbów
i godeł heraldycznych. Już we wczesnych formach
cywilizacji
społeczności ludzkie przyjmowały pewne znaki rozpoznawcze przynależności rodowej, klanowej lub statusu społecznego. W Europie zespół znaków rozpoznawczym przyjmował głównie formę herbów i
gmerków
prawdopodobnie z:
- umownych znaków pasterskich czy kupieckich, używanych w starożytności i wczesnym średniowieczu
- starożytnych znaków wojskowych, w szczególności floty wojennej
- symboliki religijno-państwowej towarzyszącej powstawaniu pierwszych państw, monarchii i republik
- wiele godeł pochodzi od liter różnych alfabetów –
arabskiego
(
tugra
,
tamga
),
łacińskiego
czy
runicznego
(niektóre
herby
polskie, litewskie i
gmerki
).
Godło heraldyczne
Godło w
heraldyce
jest zasadniczym elementem graficznym obecnym na
tarczy
herbu
. Wywodzi się historycznie z dawnych znaków rodowych, terytorialnych lub znaków bojowych wodzów, choć kwestia ta wzbudziła w historiografii wiele odmiennych tez. Godło herbowe może mieć postać powstałych w wyniku podziału geometrycznego tarczy
figur heraldycznych
(
zaszczytnych
lub
uszczerbionych
) lub postaci ludzkich, zwierząt, ciał niebieskich, potworów legendarnych, przedmiotów itp. (tzw. godła heraldyczne właściwe, tzw.
mobilia herbowe
). W okresie
średniowiecza
i czasach
nowożytnych
herby
, jako znaki rodowe były noszone w szczególności przez osoby fizyczne należące do wyższych sfer
feudalnych
,
rycerstwa
i
szlachty
. Wiele osób prawnych (np. jednostki terytorialne, miasta, uniwersytety, zakony, stowarzyszenia) również używało i używa godeł w postaci heraldycznej, zasługujących w pełni na nazwę herbu. Mieszczanie, kupcy, rzemieślnicy i chłopi używali początkowo najczęściej innej formy godła
gmerku
, z czasem stopniowo upodabniającego się do herbu.
godło popularne w polskich herbach | łękawica – polskie godło heraldyczne | przykład typowego godła z polskich herbów | lew – popularne godło w europejskich herbach |
Specyficzna forma samoistnych godeł (
ang.
– Badges) istnieje w
Wielkiej Brytanii
. Są to godła heraldyczne, bądź "wyjęte" z tarczy herbowej, bądź zupełnie z herbem nie związane, funkcjonujące samoistnie, bez
tarczy herbowej
i pozostałych elementów
herbu
. Są zastępującym herb, skrótowym identyfikatorem heraldycznym, swego rodzaju logo. Jak i pozostałe insygnia heraldyczne – herb i
proporzec
nie są już dziś przyjmowane samorzutnie ale tworzone, nadawane i nadzorowane przez królewskich
heroldów
. Np. godłem
księcia Walii
są trzy strusie pióra w koronie, godłem
Yorków
była – biała róża, a
Lankastrów
– czerwona. Pewną analogią są używane w
Szkocji
godła
klanów
(
ang.
Crest, Badge)(patrz niżej)
Godło państwowe
Godła państwowe
są – przynajmniej na terenie
Europy
– często pochodne od godła lub herbu aktualnych lub historycznych władców. Ich opis jest prawnie zdefiniowany i prawnie chroniony. Godła te są umieszczane m.in. na sztandarach,
flagach
,
monetach
i
pieczęciach
. Są uważane za jeden z najważniejszych znaków suwerenności danego podmiotu politycznego. Większość godeł państwowych w Europie, i wiele na innych kontynentach to ściśle biorąc herby państwowe. Zgodnie z właściwą
heraldyce
nomenklaturą godło jest tylko elementem herbu, np. godłem
Polski
jest
Orzeł Biały
, natomiast tenże Orzeł umieszczony na
tarczy herbowej
w czerwonym polu jest już
herbem Polski
, a więc pełniejszą i dostojniejszą formą identyfikacji.
Zastępowanie słowa herb słowem godło jest prawdopodobnie pozostałością po
PRL
, gdzie heraldyka i herby jako pozostałości poprzednich systemów były traktowane przez władze niechętnie [1]. Stąd zresztą wiele godeł państw socjalistycznych nie jest herbami, lecz właśnie jedynie godłami. Stosowanie słowa godło zamiast herb weszło już do języka potocznego tak powszechnie, że występuje nawet w oficjalnych dokumentach, czego wyrazem jest fakt, iż heraldyczny herb państwa określany jest mianem "godła" także w najważniejszym państwowym akcie prawnym – w konstytucji. Aktualnie obowiązująca
Konstytucja z 1997 r.
stanowi iż: godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego w koronie w czerwonym polu (art 28, pkt 1). Termin "godło" używany jest często na określenie symbolu odpowiadający heraldycznemu
herbowi
, jeżeli herb ten związany jest z jednostką terytorialną o charakterze politycznym lub polityczno-administracyjnym – państwem niepodległym (stąd np.
godło Rumunii
,
godło Węgier
),
terytorium zależnym
(np.
godło Falklandów
,
godło Wysp Owczych
) albo prowincją o szerokiej autonomii (np.
godło Karelii
,
godło Tatarstanu
) – podczas gdy w rzeczywistości najczęściej są to herby.
Godło państwowe często funkcjonuje też samoistnie, bez tarczy herbowej i innych heraldycznych elementów – np. na monetach, guzikach, elementach umundurowania.
W wielu krajach funkcjonują także godła państwowe nie mające często związku z herbem państwa, a będące rodzajem logo. Więcej na ten temat zobacz w haśle
godło państwowe
.
herb Polski według wzoru z 1927 roku | | godło socjalistycznej Jugosławii | |
Godło klanu
Godło
klanu
szkockiego – wizualny identyfikator przynależności klanowej, świadczący, wraz z
tartanem
i
zawołaniem
wojennym o przynależności do konkretnego szkockiego klanu.
Godło (
ang.
Badge (Clan badge , Clan Crest) wywodzi się z
heraldyki
i zwykle jest związane z herbem rodowym naczelnika klanu, zazwyczaj przedstawia sam herbowy
klejnot
otoczony pasem wzorowanym na
Orderze Podwiązki
, z wypisaną dewizą klanu (nie zawołaniem bojowym!). Naczelnik, jego rodzina i wodzowie gałęzi klanu używają godła wpisanego w okrąg (ozdobiony również dewizą) a nie otoczonego pasem.
Noszone przy berecie czasem bywa ozdabiane orlimi lub kogucimi piórami, których rodzaj i ilość określają pozycję w klanowej hierarchii. Naczelnikowi przysługują trzy pióra. Czasem prawdziwe pióra zastępowane są srebrnymi, a w przypadku jeżeli nosiciel godła posiada tytuł arystokratyczny, godło jest także ozdabiane
koroną rangową
.
Godło klanowe zwykle jest noszone przy nakryciu głowy szkockiego stroju narodowego, jako spinka przerzucanego przez ramię
tartanu
bywa także noszone w klapie, stosowane jako ozdobnik papeterii, wizytówek czy
exlibrisów
.
Niektóre szkockie klany posiadają także prastare godła z okresu przedheraldycznego, Plantbadges – godła roślinne, np. gałązki określonych roślin.
Używanie godeł klanowych podlega kontroli przez urząd
Herolda Szkocji
–
Court of Lord Lyon King of Arms
pod względem poprawności heraldycznej używanych i nowo tworzonych badges oraz prawa do ich używania.
Godła klanów szkockich
| | | godło Macdonaldów of Clanranald |
Zobacz też
Przypisy
Literatura
- Henry Bedingfeld, Peter Gwynn-Jones, Heraldry, Wingston, 1993
- R.W. Munro, L`Ecosse des clans et de tartans, Paris 1978
- Stanisław Mieroszowski, O heraldyce polskiej (s. 20-21,30-44), Kraków, 1887
- Gert Oswald: Lexikon der Heraldik, Bibliographisches Institut, Leipzig, 1984,
- Alfred Znamierowski: Insygnia, symbole i herby polskie, Warszawa, 2003
Linki zewnętrzne