Zbigniew Stypułkowski,
pseudonim
Sobota, Zbyszek (ur.
1904
w
Warszawie
, zm.
30 marca
1979
w
Londynie
) – polski polityk,
adwokat
, poseł na
Sejm III kadencji
w
II RP
.
Życiorys
W 1910 rozpoczął naukę w warszawskim
Gimnazjum gen. Pawła Chrzanowskiego
[1]. W listopadzie 1918 jako gimnazjalista uczestniczył w rozbrajaniu Niemców w Warszawie. W lipcu 1920, w obliczu najazdu
Armii Czerwonej
na Polskę zgłosił się na ochotnika do
Wojska Polskiego
, walczył jako żołnierz
pociągu pancernego
Lb.16 Mściciel.
W 1921 zrobił maturę i rozpoczął studia na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych
Uniwersytetu Warszawskiego
, który ukończył w 1925. Członek, a później prezes
korporacji
Aquilonia
, a następnie prezes Związku Filistrów Aquilonii. W 1925 wybrany na Zjeździe Narodowego Związku Polskiej Młodzieży Akademickiej wiceprezesem Naczelnego Komitetu Akademickiego, od wiosny 1927 pełnił obowiązki prezesa NKA.
Działacz akademicki: wiceprezes Koła Prawników Stud. UW w latach 1922–1924, delegat na zjazdy ogólnopolskiego ZNPMA w 1923 i 1925; wieloletni członek władz Koła Warszawskiego
Związku Akademickiego "Młodzież Wszechpolska"
; działacz Stronnictwa Narodowego.
Związał się z tworzonym przez
Romana Dmowskiego
Obozem Wielkiej Polski
.
Po ukończeniu studiów zdał egzamin sędziowski i adwokacki. W 1930 został wybrany posłem na
Sejm RP
z listy
Stronnictwa Narodowego
. Był najmłodszym posłem polskiego Sejmu. Mandat poselski wykonywał do 1935. Po 1935 prowadził praktykę adwokacką. Był między innymi obrońcą
Adama Doboszyńskiego
w czasie jego procesu we
Lwowie
. W latach 1930–1937 prezes Zarządu Okręgowego Stronnictwa Narodowego na Podlasiu i członek Rady Naczelnej Stronnictwa. W 1937 po spotkaniu z marszałkiem
Edwardem Rydzem-Śmigłym
na
komersie
korporacji akademickiej
Arconia
został usunięty z władz stronnictwa i zawieszony w prawach członka SN.
Po
agresji Niemiec na Polskę we wrześniu 1939
zgłosił się na ochotnika do wojska. W walkach nie uczestniczył. Jego oddział został wzięty do niewoli przez
Armię Czerwoną
na
Wołyniu
po
agresji sowieckiej 17 września 1939
. Został wywieziony do obozu jenieckiego w
Talicy
, gdzie przebywali żołnierze różnych stopni (w tym gen.
Mieczysław Smorawiński
i kontradmirał
Xawery Czernicki
). Będąc podchorążym podał się za plutonowego, dzięki czemu uniknął selekcji
NKWD
do obozu w
Kozielsku
i losu swych współtowarzyszy – ofiar
zbrodni katyńskiej
.
W listopadzie 1939 został wraz z innymi szeregowymi żołnierzami pochodzącymi z terenu okupacji niemieckiej
wydany przez władze sowieckie Niemcom
. Trafił do
Stalagu
IV b w
Mühlberg
w
Turyngii
, później do stalagu VII b w
Moosburgu
niedaleko
Monachium
, zwolniony z niewoli wiosną 1940.
Po powrocie do Warszawy na krótko aresztowany przez
Gestapo
, po uwolnieniu wobec rozpoczętych masowych aresztowań polskich polityków (
Akcja AB
) przeszedł na stopę nielegalną, przez całą wojnę ukrywając się na fałszywych dokumentach. Pomimo przyjętych środków ostrożności (m.in. fikcyjny rozwód (
separacja
kanoniczna) z żoną) po zaostrzeniu terroru okupanta w 1943 cała jego rodzina[2] (żona, matka) została aresztowana i wywieziona do
obozów koncentracyjnych
w
Rzeszy
.
Od 1942 członek Tymczasowej Komisji Rządzącej, następnie Wojennego Zarządu Głównego Stronnictwa Narodowego. Był przeciwny sposobowi w jaki kierownictwo stronnictwa przystąpiło do Armii Krajowej. Wyszedł z częścią
Narodowej Organizacji Wojskowej
i założył wespół z
ONR
Narodowe Siły Zbrojne
. W latach 1943–1944 sekretarz generalny
Tymczasowej Narodowej Rady Politycznej
. Nie przestał politycznie uważać się za członka SN. Po dwóch latach (w marcu 1944) zawarł własną umowę scaleniową
Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ)
z
Armią Krajową
, rozszedł się z ONR, powrócił do SN, wziął udział w
powstaniu warszawskim
. W listopadzie 1944 współzałożyciel
Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
.
28 marca 1945 wraz z innymi przywódcami
polskiego państwa podziemnego
zwabiony w
Pruszkowie
przez
Iwana Sierowa
pod pretekstem rozmów w sprawie wykonania postanowień
konferencji jałtańskiej
, aresztowany przez
NKWD
i wywieziony na
moskiewską
Łubiankę
. W śledztwie jako jedyny odmówił nawet formalnie przyznania się do "winy".
Sądzony w
pokazowym
procesie szesnastu
w Moskwie w czerwcu 1945 został skazany na cztery miesiące więzienia. W sierpniu 1945 powrócił do Polski. Zagrożony aresztowaniem 30 listopada 1945 opuścił kraj, wywieziony przez oficerów
1 Dywizji Pancernej
w konwoju
UNRRA
. W kilka godzin po wyjeździe
UB
było w jego warszawskim mieszkaniu.
Z Niemiec wyjechał do
Włoch
, gdzie wstąpił do
2 Korpusu
. Wraz z jego żołnierzami ewakuował się w 1946 do
Wielkiej Brytanii
, łącząc się z rodziną (matka i żona przeżyły wojnę, syn wyjechał wraz z nim z Polski). Działacz Stronnictwa Narodowego na uchodźstwie. W latach 1954–1966 członek Egzekutywy Zjednoczenia Narodowego – władz wykonawczych
Rady Jedności Narodowej
– emigracyjnego substytutu parlamentu. Po śmierci ambasadora
Józefa Lipskiego
, który był nieoficjalnym przedstawicielem Egzekutywy w
Waszyngtonie
, w latach 1959–1970 Zbigniew Stypułkowski był jego następcą.
Autor wspomnień W zawierusze dziejowej (1951) (wyd. II rozszerzone pt. Zaproszenie do Moskwy). (trzy wydania angielskie i amerykańskie, wydanie francuskie, portugalskie, hiszpańskie i arabskie). Książka jest barwnym opisem wojennych przeżyć autora i bardzo cenną analizą metod śledczych
NKWD
stosowanych wobec aresztowanych członków władz polskich (a w konsekwencji także wobec innych ofiar
procesów pokazowych
w
ZSRR
i innych krajach komunistycznych doby
stalinizmu
). Wydanie angielskie poprzedził przedmową
Hugh Trevor-Roper
.
Przypisy
Bibliografia
- Zbigniew Stypułkowski, W zawierusze dziejowej. Wspomnienia 1939-1945, Londyn 1951, wyd. Gryf.
- Zbigniew Stypułkowski, Zaproszenie do Moskwy, T. I-II. Wyd. II przejrz. i uzup. Londyn 1977, wyd. Odnowa.
- Zbigniew Stypułkowski, Zaproszenie do Moskwy, T. I-II. Wyd. III. Lublin-Warszawa-Kraków 1981, wyd. Spotkania. Przedruk z wyd.: Londyn: Odnowa 1977.
- Zbigniew Stypułkowski, Zaproszenie do Moskwy, Wyd. 3 poszerz. Londyn 1989, wyd. Polska Fundacja Kulturalna .
- Zbigniew Stypułkowski, Zaproszenie do Moskwy, Wyd. III. Warszawa 1991, wyd. Editions Spotkania .
- Smolna 30. Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego Warszawa: PIW, 1989.