Rada Ministrów (zwana popularnie rządem) – konstytucyjny organ
władzy wykonawczej
w
Polsce
.
Rada Ministrów wg
Konstytucji
z 1997
Organizacja
Zgodnie z obowiązującą
Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej
z dnia 2 kwietnia 1997 Rada Ministrów składa się z
Prezesa Rady Ministrów
oraz ministrów. W skład Rady Ministrów mogą być powoływani Wiceprezesi Rady Ministrów oraz przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Prezes oraz Wiceprezesi Rady Ministrów mogą pełnić także funkcję ministra lub przewodniczącego komitetu (art. 147 Konstytucji).
Organizację i tryb pracy Rady Ministrów reguluje Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów (Dz.U. z 2003 r. Nr 24, poz. 199 ze zm.)
Kompetencje
Rada Ministrów:
- prowadzi politykę wewnętrzną i
zagraniczną
Rzeczypospolitej Polskiej (art. 146 ust. 1 Konstytucji),
- kieruje administracją rządową (art. 146 ust. 3 Konstytucji),
- w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach, na podstawie art. 146 ust. 4 Konstytucji, w szczególności:
- zapewnia wykonanie ustaw,
- wydaje rozporządzenia,
- koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej,
- chroni interesy
Skarbu Państwa
,
- uchwala projekt
budżetu państwa
,
- kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu,
- zapewnia
bezpieczeństwo wewnętrzne państwa
oraz porządek publiczny,
- zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa,
- sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,
- zawiera
umowy międzynarodowe
wymagające
ratyfikacji
oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe,
- sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do
czynnej służby wojskowej
,
- określa organizację i tryb swojej pracy.
Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych oraz samorządu terytorialnego (art. 146 ust. 2 Konstytucji).
Procedura utworzenia
Obowiązująca
Konstytucja
przewiduje następującą procedurę utworzenia rządu:
- Zasadnicza procedura
- W ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia
Sejmu
lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów
Prezydent Rzeczypospolitej
desygnuje Prezesa Rady Ministrów, tj. wskazuje osobę (zwykle wytypowaną wcześniej przez
partię polityczną
mającą większość w Sejmie lub
koalicję
partii), która otrzymuje misję sformowania rządu (art. 154 ust. 1 zd. 1 in principio Konstytucji).
- Osoba desygnowana na Prezesa Rady Ministrów w ciągu 14 dni proponuje Prezydentowi skład Rady Ministrów (art. 154 ust. 1 zd. 1 in fine Konstytucji).
- Prezydent powołuje Prezesa Rady Ministrów oraz pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera przysięgę od nowo powołanej Rady Ministrów (art. 154 ust. 1 zd. 2 Konstytucji).
- W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 1 zd. 2 Konstytucji, Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów (
exposé
) z wnioskiem o udzielenie jej
wotum zaufania
. Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 154 ust. 2 Konstytucji).
- I procedura rezerwowa
- W razie niepowołania Rady Ministrów w przedstawionym wyżej trybie lub nieudzielenia jej wotum zaufania przez Sejm, w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w art. 154 ust. 1 lub 2 Konstytucji, Sejm wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera od niej przysięgę (art. 154 ust. 3 Konstytucji).
- II procedura rezerwowa
- W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3 Konstytucji Prezydent w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę (art. 155 ust. 1 zd. 1 Konstytucji). (W praktyce ustrojowej, 11 czerwca 2004, doszło uprzednio do desygnowania Prezesa Rady Ministrów na podstawie art. 154 ust. 1 zd. 1 Konstytucji.)
- W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów w trybie art. 155 ust. 1 zd. 1 Konstytucji, Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów (
exposé
) z wnioskiem o udzielenie jej
wotum zaufania
. Sejm uchwala wotum zaufania zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 155 ust. 1 zd. 2 Konstytucji).
- W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie określonym w art. 155 ust. 1 zd. 2 Konstytucji, Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory (art. 155 ust. 2 Konstytucji).
Zgodnie z art. 158 ust. 1 in fine Konstytucji, możliwe jest także powołanie nowej Rady Ministrów w trybie tzw. konstruktywnego votum nieufności. Sejm wyraża Radzie Ministrów votum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek złożony przez co najmniej 46 posłów, w którym imiennie powinien być wskazany kandydat na Prezesa Rady Ministrów. W sytuacji przyjęcia takiej uchwały przez Sejm, Prezydent ma obowiązek przyjąć dymisję Rady Ministrów, powierzyć jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu wyboru nowego rządu i powołać wskazanego w uchwale o wotum nieufności kandydata na Prezesa Rady Ministrów, co rozpoczyna zasadniczą procedurę powoływania Rady Ministrów.
Dymisja Rady Ministrów
Prezydent obligatoryjnie przyjmuje dymisję Rady Ministrów:
- na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu (art. 154 ust. 1 zd. 2 Konstytucji),
- w razie niewyrażenia jej przez Sejm
wotum zaufania
w II procedurze rezerwowej (w trybie art. 154 ust. 2 lub art. 155 ust. 1 Konstytucji),
- w razie wyrażenia jej przez Sejm
konstruktywnego wotum nieufności
w trybie art. 158 ust. 1 Konstytucji,
- w razie śmierci Prezesa Rady Ministrów (interpretacja wyprowadzona z art. 147 ust. 1 Konstytucji).
Natomiast fakultatywnie Prezydent może wyrazić zgodę na dymisję Rady Ministrów w sytuacji, gdy jej przyczyną jest wyłącznie rezygnacja
Prezesa Rady Ministrów
(art. 162 ust. 2 pkt 3 Konstytucji). Sytuacja odmowy przyjęcia dymisji w takiej sytuacji miała miejsce 6 maja 2005 kiedy prezydent Kwaśniewski nie przyjął dymisji drugiego rządu
Marka Belki
.
Prezydent Rzeczypospolitej, przyjmując dymisję Rady Ministrów, powierza jej dalsze pełnienie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów. Przyjęcie dymisji Rady Ministrów jak i odmowa jej przyjęcia następuje postanowieniem Prezydenta RP publikowanym w
Monitorze Polskim
a wchodzącym w życie z chwilą podpisania.
Śmierć Prezesa Rady Ministrów
Obowiązujące przepisy ustrojowe nie regulują następstw prawnych śmierci urzędującego Prezesa Rady Ministrów.
Art. 6 ustawy o Radzie Ministrów z 1996 reguluje stan fizycznej nieobecności premiera na posiedzeniu rządu lub też jego czasową niemożność wykonywania obowiązków np. z powodu choroby. Wówczas z mocy prawa Radą Ministrów kieruje jej wiceprezes wcześniej wyznaczony przez premiera lub jeden z ministrów, w wypadku gdy rząd funkcjonuje bez wicepremierów. Wiceprezes Rady Ministrów wykonuje, w imieniu Prezesa Rady Ministrów, zadania i kompetencje w zakresie powierzonym przez Prezesa Rady Ministrów.
Interpretacja wyprowadzona z art. 147 ust. 1 i 2 Konstytucji, który stwierdza, że Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów i ministrów (i fakultatywnie wiceprezesów) pozwala uzasadnić twierdzenie, że Rada Ministrów nie może formalnie istnieć bez Prezesa Rady Ministrów. Oznacza to, że śmierć premiera jest formalnym końcem rządu. Rodzi to stan nieprzewidziany przez polskie prawo konstytucyjne. W takim wypadku
Prezydent RP
jest zobligowany w trybie art. 154 konstytucji do niezwłocznego desygnowania kandydata na premiera wraz z jego powołaniem oraz zaprzysiężeniem nowego składu Rady Ministrów.
Odpowiedzialność konstytucyjna
Członkowie Rady Ministrów (również Prezes) ponoszą odpowiedzialność przed
Trybunałem Stanu
za:
- naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie urzędowania (art. 156 ust. 1 Konstytucji),
- popełnienie przestępstwa w związku z zajmowanym stanowiskiem.
Odpowiedzialność konstytucyjna ma charakter indywidualny, egzekwować ją można tylko od każdego członka Rady Ministrów z osobna.
Wnioskować w tej sprawie może
Prezydent
lub grupa 115
posłów
. Wniosek kierują oni na ręce
Marszałka Sejmu
, który przekazuje go
Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej
w celu zbadania zasadności.
Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej
przekazuje sprawozdanie oraz końcowy wniosek na posiedzenie plenarne
Sejmu
, gdzie odbywa się głosowanie – postawienie członka Rady Ministrów w stan oskarżenia przed
Trybunałem Stanu
wymaga większości kwalifikowanej 3/5 ustawowej liczby
posłów
.
Postępowanie przed
Trybunałem Stanu
jest dwuinstancyjne: w I instancji
Trybunał Stanu
orzeka w składzie przewodniczący + 4 członków, natomiast jako organ odwoławczy (II instancji) przewodniczący + 6 członków (z wyłączeniem tych, którzy orzekali w I instancji). Przy postępowaniu stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego. Sankcjami są:
- utrata zajmowanego stanowiska,
- a w przypadku popełnienia
deliktu konstytucyjnego
także:
- utrata praw wyborczych,
- utrata orderów i odznaczeń,
- zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych lub organizacjach społecznych.
Powyższe kary egzekwowane za popełnienie
deliktu konstytucyjnego
mogą być orzeczone na okres od 2 do 10 lat, przy czym od wyroku nie przysługuje prezydenckie
prawo łaski
(art. 25 ust. 2 Ustawy o Trybunale Stanu).
Szerzej na temat Rady Ministrów:
-
L. Garlicki
, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, wyd. 9., Warszawa 2005, s. 289–318 ()
-
B. Banaszak
, Egzekutywa w Polsce — stan obecny i uwagi de lege fundamentali ferenda, "
Przegląd Sejmowy
" 2006, nr 3, s. 9–27 (
[1]
)
-
P. Sarnecki
, Prawo konstytucyjne RP, wyd. 6., Warszawa 2005, s. 293–340, 426–443 2006, ()
Organy wewnętrzne Rady Ministrów
Tematowi temu poświęcony jest rozdział 3 ustawy o Radzie Ministrów z
8 sierpnia
1996
. Organy takie mogą zostać powołane przez Prezesa Rady Ministrów w drodze
zarządzenia
na wniosek członka Rady Ministrów lub z inicjatywy samego premiera. Organami takimi mogą być w szczególności:
- komitety (stałe lub powoływane do rozpatrzenia określonej kategorii spraw lub konkretnej sprawy) (np.
Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów
)
- rady i zespoły opiniodawcze lub doradcze w sprawach należących do kompetencji Rady Ministrów lub Prezesa Rady Ministrów
Prezes Rady Ministrów tworząc organy pomocnicze określa jednocześnie ich nazwę, skład, zakres działania oraz tryb postępowania. Innymi organami pomocniczymi, o których mówi ustawa mogą być powoływane w drodze
rozporządzenia
komisje do opracowywania projektów kodyfikacji określonych dziedzin prawa, komisje wspólne, w skład których wchodzili by członkowie rządu oraz reprezentanci określonych instytucji lub środowisk, których rozpatrywana sprawa by dotyczyła. Przy Prezesie Rady Ministrów działa także
Rada Legislacyjna
oraz
Rządowe Centrum Legislacji
.
Obecny skład Rady Ministrów
Obecna Rada Ministrów została zaprzysiężona przez Prezydenta RP
Lecha Kaczyńskiego
16 listopada 2007, a uzyskała
wotum zaufania
24 listopada 2007.