Polska za panowania Kazimierza III Wielkiego
Wojna o
Księstwo Halicko-Włodzimierskie
w latach
1340
-
1392
.
Księstwo to było najbardziej na zachód wysuniętym księstwem ruskim. Zajmowało tereny dawnych księstw:
Księstwa Halickiego
(z stolicą w
Haliczu
) i
Księstwa Wołyńskiego
(z stolicą w
Włodzimierzu Wołyńskim
). Oprócz nich w skład księstwa wchodziło
Podlasie
,
Ruś Czarna
(z
Grodnem
),
Księstwo Chełmskie
i
Księstwo Bełskie
.
Geneza wojny
7 kwietnia
1340
bojarzy
otruli księcia halicko-włodzimierskiego
Bolesława Jerzego Trojdenowicza
. W związku z tym, że był spokrewniony zarówno z
Kazimierzem Wielkim
, jak i
książętami litewskimi
przez
Trojdena I czerskiego
i
Giedymina
, obie strony rościły sobie pretensje do zwolnionego tronu księstwa.
Polacy
powoływali się na
więzy krwi
pomiędzy
Piastami
mazowieckimi
i
kujawskimi
, oraz na obietnicy księcia Bolesława przekazania tronu Kazimierzowi Wielkiemu, w razie bezpotomnej śmierci danej na
zjeździe w Wyszehradzie
w
1338
r.
Największe prawa do księstwa mieli bracia zamordowanego - książęta mazowieccy: Siemowit III, Kazimierz I i Jerzy II. W układzie z Kazimierzem Wielkim zrzekli się jednak oni praw do spadku za wynagrodzeniem pieniężnym[1].
Pretensje
Litwinów
wynikały z faktu małżeństwa syna Giedymina – księcia litewskiego
Lubarta
z córką
księcia włodzimierskiego
Andrieja Jurijewicza.
Do sporu dołączyli
Węgrzy
wspierający początkowo Polaków, a liczący na przejęcie tronu polskiego w przypadku braku męskiego potomka Kazimierza Wielkiego.
Być może do zbrojnego sporu o
Księstwo Halicko-Włodzimierskie
nie doszłoby, gdyby nie śmierć w
1339
królowej
Aldony Anny
– żony Kazimierza Wielkiego, a córki
Giedymina
, która była jedynym łącznikiem pomiędzy Polską a Litwą. Na zaostrzenie konfliktu wpłynęła zapewne również śmierć Giedymina w
1341
, utrzymującego poprawne stosunki z Polską.
Początkowy okres wojny (1340-1348)
W pierwszej połowie 1340 Litwini zajęli północną część księstwa z
Włodzimierzem
,
Bełzem
i
Chełmem
.
Kazimierz Wielki z garstką rycerstwa wyruszył na Lwów, który był najważniejszym ośrodkiem
Rusi Halickiej
.
16 kwietnia
1340
r. spalił zamek i zajął miasto obsadzając go polską załogą a osiadłym Niemcom powierzył obronę. Władzę królewską uznała tylko część
bojarów
. Jeden z nich starosta halicko-wołyński Dymitr Detko, przy poparciu
Lubarta Gedyminowicza
przywołał na pomoc
Tatarów
[2].
W styczniu i lutym
1341
nastąpił wielki najazd Tatarów w którym uczestniczyli zbuntowani bojarzy. Został od odparty nad Wisłą. W czerwcu 1341 r. podjął nową wyprawę pokonując bojarów i uwolnił Ruś z lenna tatarskiego.
Jan Długosz
, opisuje ją słowami: "W dzień Narodzenia św. Jana Chrzciciela prowadzi wojsko zebrane ze wszystkich ziem na Ruś i zdobywa zagarnia pod swoje panowanie, szczególnie, że niektórzy dobrowolnie się poddawali - zamki i miasta zarówno w
Przemyślu
, jak
Haliczu
,
Łucku
,
Włodzimierzu
,
Sanoku
,
Lubaczowie
,
Trembowli
i
Tustaniu
i pozostałe warownie". Detko podporządkował się
Polsce
i został rządcą księstwa halickiego.
Ziemia przemyska
i
ziemia sanocka
zostały przyłączone do Polski w 1345/46 r. (chociaż niektórzy historycy wskazują na przełom 1340/1341). Miały one być przedmiotem targu – Kazimierz Wielki zgodził się na zatrzymanie przez Litwę Księstwa Halickiego bez tych dwóch ziem, zdobytych przez niego, a w zamian Litwini udzielili mu pomocy wojskowej w ataku na
Księstwo Raciborskie
w
1345
.
Wojna w latach 1349-1366
Kazimierz nie zrezygnował z Rusi Halickiej, jednak do następnej kampanii przygotował się już dużo staranniej:
Sytuację ułatwiła mu też klęska Litwy poniesiona w 1348 z Krzyżakami w
bitwie nad Strawą
.
Kampania 1349 zakończyła się sukcesem – Polska zdobyła prawie wszystkie ziemie
Księstwa Halicko-Włodzimierskiego
z wyjątkiem wschodniej części
Wołynia
z
Łuckiem
, oraz
Podola
.
Nie wykorzystano jednak tego sukcesu – już w
1350
Litwa
odebrała większość zajętych ziem. Zdecydowano się więc na podział: Litwa otrzymała
Księstwo Włodzimierskie
z
Bełzem
i
Chełmem
, a
Polska
Księstwo Halickie
.
Nie powstrzymało to walk. Litwa dwukrotnie najechała w 1350
Ruś Czerwoną
, a wojska polsko-węgierskie również dwukrotnie w 1351 i 1352
Wołyń
. Obie wyprawy polsko-węgierskie nie przyniosły znaczących sukcesów. W drugiej
Ludwikowi Węgierskiemu
udało się uzyskać jedynie wywieszenie flagi węgierskiej zamiast litewskiej w
Bełzie
, jako znaku formalnego
hołdu
księcia bełskiego Jerzego Narymuntowicza (
grodu
nie udało się zdobyć).
W 1352 Kazimierz zorganizował również odrębną wyprawę przeciw Litwie. Zakończyła się ona rozejmem, mającym obowiązywać do 24 czerwca
1355
. Jest to najstarszy spisany i zachowany układ polsko-litewski. Podzielono w nim m.in. Ruś Halicko-Włodzimierską – Polska otrzymała ziemię halicką, przemyską i sanocką, a Litwa włodzimierską, łucką, bełską, chełmską i brzeską.
Krzemieniec
, należący do księcia Jerzego Narymuntowicza, został
kondominium
polsko-litewskim. Układ ten nie utrzymał się długo – został zerwany przez
Lubarta
w
1353
. Jednak, nie licząc drobnych wypraw, spokój utrzymywał się aż do
1366
. Było to związane z rozwiązywaniem problemów z
Krzyżakami
i chrystianizacją Litwy.
Dopiero w 1366 Polacy przeprowadzili wielką wyprawę zakończoną sukcesem (wojska polskie zdobyły m.in.
Włodzimierz
,
Łuck
,
Bełz
,
Chełm
) i podpisaniem kolejnego układu jesienią 1366, tym razem pokojowego.
Lubart
otrzymał ziemię łucką i część ziemi włodzimierskiej. Do Polski przyłączono ziemię chełmską, bełską (obie oddano w
lenno
Jerzemu Narymuntowiczowi), pozostałą część włodzimierskiej (otrzymał ją w lenno Aleksander Koriatowicz), oraz część południowego
Wołynia
z
Krzemieńcem
,
Peremylem
,
Oleskiem
i
Łopatynem
(włączone bezpośrednio do
Rusi Czerwonej
).
Końcowy okres wojny w latach 1370-1392
Zaraz po śmierci
Kazimierza Wielkiego
w 1370
Litwini
zaatakowali księstwa: włodzimierskie, bełskie i chełmskie. Jeden z
lenników
– Aleksander Koriatowicz przebywał wówczas w
Krakowie
, nie brał udziału w walkach, utracił księstwo i przeniósł się na
Podole
(
Księstwo Podolskie
) . Drugi – Jerzy Narymuntowicz, przyłączył się do wojsk litewskich. W wyniku tego ataku Litwa odzyskała wszystkie utracone ziemie.
W roku
1377
Ludwik Węgierski
zorganizował zwycięską wyprawę, w której zdobyto
Bełz
,
Chełm
,
Horodło
. Jako władcę Rusi wskutek kompromisu polsko-węgierskiego osadzono
księcia opolskiego
Władysława Opolczyka
, jednak kraj został praktycznie opanowany przez
Węgrów
, którzy osadzili wszędzie swoich
starostów
. Ziemię włodzimierską i łucką oddano powtórnie
Lubartowi
, który został
lennikiem
Ludwika. Jerzy Narymuntowicz został usunięty z swojego lenna, a otrzymał w zamian
wołost
lubaczowską
.
Po śmierci Ludwika w
1382
, Lubart nie przystąpił już do walki, lecz odzyskał ziemię pokojowo, wykupując po prostu od starostów węgierskich
Olesko
,
Horodło
,
Łopatyn
,
Krzemieniec
,
Peremyl
i Siestratyn.
W
1387
Jadwiga Andegaweńska
podjęła wyprawę wojenną, wskutek której praktycznie pokojowo (z wyjątkiem
Halicza
, który był oblegany i zdobyty przez wojska polsko-litewskie) usunięto starostów węgierskich, a całą Ruś Halicką przyłączono do Polski. Współpraca w tym przypadku Polski i Litwy była skutkiem
unii w Krewie
.
W kolejnych latach Polska skupiła się głównie na zdobyciu również Wołynia. W
1386
syn Lubarta, książę włodzimierski i łucki
Fedor Lubartowicz
złożył
hołd
Jagielle
i Jadwidze. Król rozpoczął ograniczanie jego władzy:
- spod władzy Fedora wyłączono część księstwa, zarządzaną przez Fedora Daniłowicza (Ostrogskiego) i zmieniono w bezpośrednie lenno Polski
- w
1387
odebrano Fedorowi Lubartowiczowi ziemię łucką na rzecz
Witolda
- w
1393
odebrano Fedorowi ziemię włodzimierską na rzecz
księcia litewskiego
Witolda
W ten sposób Witold zdobył dla
Litwy
Wołyń
, uzyskując ziemię włodzimierską i łucką. Było to wynagrodzenie za opuszczenie przez niego
Krzyżaków
, uzgodnione między nim a Jagiełłą w podpisanej w
1392
ugodzie w Ostrowie
.
Tak więc skutkiem całej serii wojen było zdobycie przez Polskę ziemi halickiej, a przez Litwę – ziemi wołyńskiej.
Przypisy
- ↑ Jan Buraczyński, Roztocze - dzieje osadnictwa, Lublin 2008, s. 45-47
- ↑ Jan Buraczyński, Roztocze - dzieje osadnictwa, Lublin 2008, s. 81-99
Literatura
- Grzegorz Błaszczyk, Dzieje stosunków polsko-litewskich od czasów najdawniejszych do współczesności. Tom I. Trudne początki, Poznań 1998,
-
Henryk Paszkiewicz
, Polityka ruska Kazimierza Wielkiego, Kraków 2002,
-
Jerzy Wyrozumski
, Kazimierz Wielki, Kraków 2004,