Edward Raczyński
herbu
Raczyński
, hrabia (ur.
2 kwietnia
1786
w Poznaniu, zm.
20 stycznia
1845
w
Zaniemyślu
) – ziemianin wielkopolski, wnuk starosty wielkopolskiego,
Kazimierza
, brat
Atanazego
. Z Konstancją z Potockich 1 voto Potocką miał jednego syna
Rogera Maurycego
.
Biografia
W latach
1806
-
1809
służył w armii
napoleońskiej
i w wojsku
Księstwa Warszawskiego
. Odznaczony orderem
Virtuti Militari
. Działacz polityczny i społeczny
Wielkiego Księstwa Poznańskiego
. W
1841
został roku posłem na sejm prowincjonalny w
Poznaniu
. Opowiadał się za współpracą z
Hohenzollernami
, ale przy zachowaniu polskości. Opracował memoriał w sprawie używania
języka polskiego
przekazany królowi
pruskiemu
Fryderykowi Wilhelmowi IV
.
W
1810
roku wyruszył w podróż do północnych krańców Europy, podczas której odwiedził
Laponię
, następnie udał się do
Sztokholmu
, gdzie przebywał trzy tygodnie. Na jego trasie znalazły się jeszcze kolejne miejscowości skandynawskie, takie jak:
Örebro
,
Trollhättan
i
Ystad
. Podróż tę określił jako najwspanialszą w życiu i wspominał także w późniejszym okresie swojego życia, co odznaczało ją tym bardziej na tle innych jego wypraw.
W
1814
roku odbył kolejną podróż, tym razem naukową przez Odessę, Konstantynopol do Azji Mniejszej, gdzie prowadził wykopaliska w starożytnej Troi. Dziennik z jego podróży miał znaczącą wartość krajoznawczą, także naukową ze względu na wspomniane prowadzenie wykopalisk w pobliżu starożytnej Troi, ponadto dzięki umieszczeniu rysunków zwiedzanych terenów możemy znaleźć sporo informacji o życiu codziennym mieszkańców państwa tureckiego w początkach XIX wieku. Do hobby hrabiego można także zaliczyć jego próby zbudowania szybowca z trzciny, które niestety nie zakończyły się sukcesem.
W swym majątku w
Rogalinie
zgromadził bardzo bogaty księgozbiór, po części pochodzący z zasobów bibliotecznych kasowanych przez władze pruskie
zakonów
. Księgozbiór ten stał się podstawą do utworzenia
Biblioteki Raczyńskich
w
Poznaniu
(
1829
), której był fundatorem.
Na skutek doniesień o odnalezieniu podczas związanych z budową
poznańskiej Cytadeli
ekshumacji na cmentarzu winiarskim (1828) szczątków osób rzekomo pogrzebanych żywcem, zdecydował o ufundowaniu w Poznaniu
Przysionka śmierci
(zwanego również domem dla pozornie zmarłych). Była to swoista kostnica przeznaczona dla osób obawiających się pogrzebania za życia. Ostatecznie jednak projekt zrealizowany został dopiero na podstawie
testamentu
Raczyńskiego przez jego syna
Rogera
w 1848 roku.
Raczyński był propagatorem oświaty
higienicznej
w Wielkopolsce. W
1831
, po
epidemii
cholery
, przywleczonej przez wojska
rosyjskie
do sąsiedniego
Królestwa Polskiego
, współfinansował założenie pierwszego
wodociągu
w Poznaniu. Dla upamiętnienia tego wydarzenia wzniósł (
1841
) pomnik
Higiei
autorstwa Alberta Wolffa[1] (obecnie, po remoncie, przed Biblioteką Raczyńskich na
pl. Wolności w Poznaniu
).
Był autorem i wydawcą dzieł historycznych i źródłowych (m.in. Gabinet medali polskich... (tom 1-4,
1838
-
43
), a także pionierem literatury krajoznawczej (Wspomnienia Wielkopolski, Dziennik podróży do
Turcji
odbytej w roku
1814
).
Od
1827
członek
warszawskiego
Towarzystwa Przyjaciół Nauk
. Założył szkołę rolniczą w Jeżewie w pobliżu
Śremu
(
1841
). Wspierał finansowo pisarzy i uczonych, m.in.
Adama Mickiewicza
i
Bronisława Trentowskiego
.
Wspólnie z
biskupem
poznańskim,
Teofilem Wolickim
, był autorem koncepcji budowy tzw.
Złotej Kaplicy
w
Katedrze Poznańskiej
, do której sfinansował posągi
Mieszka I
i
Bolesława Chrobrego
. Oskarżany, m.in. przez
Kazimierza Szumana
, o nieprawidłowości i malwersacje przy budowie kaplicy, popełnił
samobójstwo
, strzelając sobie w głowę z
armaty
na wyspie, nazwanej na jego cześć
Wyspą Edwarda
na
Jeziorze Raczyńskim
w Zaniemyślu. Grobowce Raczyńskiego i jego żony, Konstancji Potockiej znajdują się pod
kościołem
w Zaniemyślu.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Poznań przewodnik po zabytkach i historii. Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2003, s. 185.
Bibliografia
- Kronika Wielkopolski nr 4/1999
- 123 X Wielkopolska Poznań 1995
- Dzieje Wielkopolski. Tom 2. Lata 1793-1918 pod red. W. Jakóbczyka
-
Witold Molik
, „Edward Raczyński” Wydawnictwo WBP Poznań 1999
- J. Iwańska, M. Rezler Dawni Wielkopolanie, na co dzień i od święta Poznań 1995
Linki zewnętrzne