14 Dywizja Grenadierów SS (1 ukraińska)
14 Dywizja Grenadierów SS (1 ukraińska)Plakat werbunkowy do SS-Galizien w jęz. niemieckim i ukraińskim podpisany przez starostę dr. praw Hofstettera,
Sanok
, maj
1943
Starosta Hofstetter z gubernatorem Frankiem wchodzą do cerkwi greckokatolickiej w
Sanoku
[1], witani przez ochotników do SS-Galizien Defilada ochotników do SS Galizien,
Sanok
[3], ul. Kościuszki, maj 1943 tarcza naramienna ukraińskiego ochotnika w Waffen-SS 14 Dywizja Grenadierów SS (1 ukraińska) ukr. 14-та Стрілецька Дивізія Зброї СС, niem. 14. Waffen-Grenadier-Division der SS (ukrainische Nr. 1,
potocznie
określana jako Dywizja SS-Galizien[4]) – jednostka wojskowa utworzona wiosną
1943
przez
III Rzeszę
z ukraińskich ochotników z
Galicji
. Organizacji dywizji ze strony niemieckiej patronował gubernator
Dystryktu Galicja
Generalnego Gubernatorstwa
–
Otto von Wächter
, zaś ze strony ukraińskiej polityczne zaplecze stanowił
Centralny Ukraiński Komitet Narodowy
w
Krakowie
pod przewodnictwem
Włodzimierza Kubijowicza
i działacze
OUN-M
. GenezaDywizja z założenia miała galicyjski, nie zaś ukraiński charakter – jako symboliki nie wprowadzono ukraińskiego tryzuba i błękitno-żółtego sztandaru; zamiast tego symbolem był żółty galicyjski lew z trzema złotymi koronami w niebieskim polu. Pomimo późniejszej możliwości utworzenia jednostki stricte ukraińskiej, władze niemieckie nie zgodziły się na takie działania, gdyż od samego początku wojny nie zaakceptowały dążeń ukraińskich do utworzenia niepodległej Ukrainy. Dał temu wyraz już
12 września
1940
w Krakowie
Hans Frank
na posiedzeniu rządu
Generalnego Gubernatorstwa
: " Wszystkich nas zajmuje sprawa ukraińska. Doszliśmy do przekonania, że według wielu Ukraińców Generalne Gubernatorstwo jest tylko jednym z wielu czynników, które los wybrał, aby przywrócić narodowi ukraińskiemu wielką Ukrainę. Na to pójść nie możemy. Ukraińcy są obywatelami Wielkiej Rzeszy Niemieckiej, skoro zamieszkują obszar niemiecki... ". Na początku 1943 r. rosnące straty skłoniły niemieckich przywódców do skorygowania nieprzejednanego stanowiska wobec tworzenia ukraińskich oddziałów. Z inicjatywy gubernatora dystryktu Galicja, Otto Wächtera, postanowiono sformować galicyjską Dywizję Waffen SS, przeznaczoną do regularnych walk na froncie wschodnim[5]. W marcu
1943
Heinrich Himmler
zaaprobował pierwotną propozycję Wächtera utworzenia złożonego z 3,5 tys ludzi pułku policji SS-Galizien. Kwestia rozmiarów i statusu jednostki nie była sprecyzowana w chwili oficjalnego zaciągu ochotników, których duża liczba umożliwiła sformowanie pełnej dywizji. Stało się to w wyniku ustaleń między
SS-Obergruppenführerem
Gottlobem Bergerem
, szefem
SS-Hauptamt
a gubernatorem Wächterem[6]. Zwolennikiem utworzenia dywizji na warunkach niemieckich był
Andrij Melnyk
. Spośród ukraińskich środowisk nabór do dywizji SS potępiła
OUN-B
. Banderowcy nawoływali do jej bojkotu, równocześnie jednak skierowali do niej grupę zaufanych osób, wśród nich Bohdana Pidhajnego oraz Mychajło Kaczmara[7]. Informację o formowaniu dywizji i zaciągu ogłoszono publicznie
28 kwietnia
1943
r. Do
Lwowa
przyjechał generalny gubernator
Hans Frank
. W siedzibie starostwa gubernator dystryktu Galizien SS-Brigadeführer dr Wächter ogłosił (…) w obecności członków rządu Generalnego Gubernatorstwa i dystryktu Galizien, a także członków Centralnego Komitetu Ukraińskiego, że Führer pozwolił na utworzenie Dywizji[8]. Ogłoszenie nastąpiło w obecności gen.
Wiktora Kurmanowycza
, szefa urzędu dystryktu dr Otto Bauera, ministra spraw wewnętrznych GG i wicegubernatora
dystryktu krakowskiego
dr
Ludwiga Losackera
,
Dowódcy SS i Policji
w dystrykcie
Fritza Katzmanna
, przewodniczącego
UCK
prof.
Włodzimierza Kubijowycza
, b. dowódcy 3 korpusu
Ukraińskiej Armii Galicyjskiej
gen.
Antina Kraussa
[9]. Po zebraniu w starostwie, w
katedrze św. Jura
zostało odprawione nabożeństwo, celebrowane przez biskupa
Josyfa Slipego
w asyście członków
kapituły katedry
: Gawryła Kostelnyka, Romana Łobodycza oraz ks. Wasyla Łaby, kazanie wygłosił ks. Wasyl Łaba[10]. W szeregach dywizji posługę duszpasterską prowadziło następnie łącznie 12 kapelanów obrządku greckokatolickiego, zatwierdzonych przez metropolitę
Andrzeja Szeptyckiego
[11]. Werbunek ochotników rozpoczęto przed formalnym powołaniem dywizji, co nastąpiło w lipcu 1943. Ostateczna decyzja o utworzeniu dywizji zapadła bowiem dopiero
20 lipca
1943
, formalny rozkaz o jej powołaniu podpisał
30 lipca
1943
w imieniu
Reichsführera SS
Heinricha Himmlera
SS-Obergruppenführer
i generał
Waffen-SS
Hans Jüttner
, szef
SS-Führungshauptamt
[12]. Z tego względu z pierwszego naboru ochotników, zgłaszających się już od końca kwietnia 1943[13]Niemcy utworzyli pięć pułków policyjnych SS (w niemieckiej nomenklaturze określane jako Galizische SS Freiwillige Regimenten)[14]. W grudniu
1943
władze niemieckie zaczęły zastanawiać się nad utworzeniem całego Korpusu Galicyjskiego, w którego skład wchodzić miały oprócz 14 Dywizji – Dywizja Pancerna "Lemberg" oraz Dywizja Górska "Karpaty", jednak nie zgodził się na to
Heinrich Himmler
. Zarząd Wojskowy
15 kwietnia
1943
utworzono z 2 Niemców (w tym płk
Alfred Bisanz
) i 12 Ukraińców Zarząd Wojskowy (Wijskowa Uprawa). Na przewodniczącego WU wybrano prof.
Wołodymyra Kubijowycza
, jednak
Hans Frank
wyznaczył na to stanowisko płk Alfreda Bisanza. Szefem kancelarii został kpt Osyp Nawroćkyj, a w jego skład wchodzili również: - kpt. inż.
Mychajło Chronowjat
– referent naboru i reklamacji
- dr
Lubomyr Makaruszka
– referent naboru oficerów
- inż. Jurij Krochmaliuk – referent wydziału historyczno-wojskowego
- inż. Andrij Palij – referent pomocy rodzinom ochotników
- o. Wasyl Łaba – duchowa opieka nad Dywizją
- redaktor Stepan Wołynec – referent propagandy
- dr
Wołodymyr Biłozor
– referent wydziału zdrowia
- prof. Zenon Zełenyj – referent ds. młodzieży
- dr
Iwan Rudnyćkyj
– referent wydziału prawniczego
- inż. Jewhen Pindus – zastępca szefa kancelarii
- mgr Mychajło Kusznir – referent kulturalno-oświatowy[15]
- gen.
Wiktor Kurmanowycz
PrzysięgaZarówno przysięga wojskowa jaką składali (nie na wierność Ukrainie, lecz na wierność Adolfowi Hitlerowi), zakaz posługiwania się językiem ukraińskim oraz w większości niemieckie dowództwo już mogą świadczyć o faktycznych planach politycznych dla tej jednostki. Pomimo to dywizja cieszyła się dużą popularnością wśród Ukraińców, o czym świadczą przypadki przekazywania ochotnikom sztandarów ukraińskich jednostek z
I wojny światowej
, czy tłumaczenie skrótu SS jako
Strzelcy Siczowi
. Po informacji o formowaniu dywizji, ogłoszonej
28 kwietnia
1943
, do punktów werbunkowych zgłosiło się około 80 tysięcy osób, z czego tylko kilkanaście tysięcy objęto przeszkoleniem[16]. Z pierwszego rzutu ochotników utworzono 5 pułków policji SS (numeracja 4 do 8) oraz rezerwowy batalion policji, z których policjantów po rozbiciu ich pułków w czerwcu
1944
włączono w skład dywizji.
4
i
5 pułk policji SS
wzięły udział w niemieckich akcjach przeciwpartyzanckich i
pacyfikacjach
, w czasie których dopuszczały się
zbrodni na ludności cywilnej
[17]. Małoletnich ochotników skierowano do tzw. Junaków SS, a następnie do jednostek obrony przeciwlotniczej w głębi Niemiec. We wrześniu 1943 na poligonie w Nowej Dębie rozpoczęto kompletowanie i zgrywanie dywizji jako całości. Dowódcami wszystkich samodzielnych jednostek zostali niemieccy oficerowie Waffen SS. Pułki piechoty objęli: - 1. (29. w ciągłej numeracji pułków Waffen SS) – SS-Sturmbannführer Hans-Otto Forstreuter
- 2. (30.) SS-Obersturmbannführer Friedrich Dern
- 3. (31.) – SS-Obersturmbannführer Paul Herms
- pułk artylerii – SS-Obersturmbannführera Friedrich Beyersdorf
- dywizjon przeciwlotniczy – SS-Sturmbannführer Serge von Küster
- dywizjon fizylierów – początkowo SS-Hauptsturmführer Sepp Syr, a następnie SS-Hauptsturmführer Karl Bristot
- batalion saperów – SS-Sturmbannführer Josef Remberger
- dywizjon przeciwpancerny – SS-Hauptsturmführer Hermann Kascher
- polowy batalion zapasowy – SS-Hauptsturmführer SS Johannes Kleinow
- pułk zapasowy – SS-Obersturmbannführer Carl Marks
Szefem sztabu dywizji został odkomenderowany z
Wehrmachtu
mjr Wolf-Dietrich Heike. Tylko trzy stanowiska dowódcze zajęli Ukraińcy: dowódcą 3 batalionu 29 pułku został kpt. Mychajło Brygider, dowódcą dywizjonu artylerii ciężkiej mjr
Mykoła Palijenko
, a dowódcą 1 batalionu 29 pułku mjr
Jewhen Pobihuszczyj
[18]. Struktura organizacyjna- Waffen-Grenadier-Regiment der SS 29 (galizisches Nr. 1)
- Waffen-Grenadier-Regiment der SS 30 (galizisches Nr. 2)
- Waffen-Grenadier-Regiment der SS 31 (galizisches Nr. 3)
- Waffen-Artillerie-Regiment der SS 14
- Waffen-Füsilier-Bataillon 14
- SS-Freiwilligen-Flak-Abteilung 14
- Waffen-Nachrichten-Abteilung der SS 14
- SS-Radfahr-Bataillon 14
- Waffen-Pionier-Bataillon der SS 14
- Waffen-Panzerjager-Kompanie 14
- SS-Sanitäts-Abteilung 14
- SS-Division-Nachschubtruppen 14
- SS-Wirtschafts-Bataillon 14
- SS-Versorgungs-Kompanie 14
- SS-Feldpostamt 14
- SS-Kriegsberichter-Zug 14
- SS-Feldgendarmerie-Trupp 14
- SS-Feldersatz-Bataillon 14
Szlak bojowyJednostki dywizji szkolono w różnych krajach:
Polsce
(np.
Dębica
), Niemczech,
Austrii
,
Francji
i
Holandii
. Jak się okazało stosunek władz niemieckich do ochotników ukraińskich nie był najlepszy: żołnierze narzekali na gorsze umundurowanie i wyżywienie w stosunku do jednostek niemieckich, ograniczono także znacznie elementy wyszkolenia ukraińskich oficerów. Wśród Ukraińców szerzyły się nastroje "zawiedzionych nadziei", a dużą popularnością cieszyła się
UPA
. Jednak inspekcja dokonana w maju
1944
przez
Himmlera
w obozie szkoleniowym w Neuhammer (
Świętoszów
koło
Żagania
) utwierdziła go w przekonaniu, że jednostka gotowa jest do podjęcia działań na większą skalę. By wzmocnić morale i zapobiec dezercjom Himmler w przemówieniu do do oficerów dywizji 17.05.1944 wprowadził wątki antypolskie, co było zgodne z polityką niemiecką zmierzającą do wzmożenia konfliktu polsko-ukraińskiego[19]. W lutym i marcu
1944
wydzielone z dywizji oddziały –
SS-Kampfgruppe Beyersdorf
, brały udział w akcjach przeciwpartyzanckich na Lubelszczyźnie. Również część pułków policyjnych, uformowanych z ochotników do 14 Dywizji, brała udział w niemieckich operacjach antypartyzanckich –
5 pułk policji SS
na Lubelszczyźnie (
Zamojszczyzna
,
Chełmszczyzna
, południowe
Podlasie
,
Polesie Lubelskie
),
4 pułk policji SS
na
Podolu
, gdzie dopuściły się zbrodni wojennych.
4 pułk policji SS
jest obarczany odpowiedzialnością za masakry Polaków w
Hucie Pieniackiej
,
Podkamieniu
i
Chodaczkowie Wielkim
. Pierwotny plan niemiecki zakładał użycie dywizji na wschód od
Stanisławowa
, na przedpolu Karpat, jednak w połowie czerwca plan zmieniono, i nakazano dywizji zająć pozycje na zachód od
Brodów
.
28 czerwca
1944
rozpoczął się transport skoncentrowanej dywizji koleją ze Świętoszowa. Jednostkę (wówczas w sile trzech pułków piechoty) przerzucono z terenu Rzeszy w okolice
Brodów
. Dywizja zajęła pozycje w drugiej linii, bez wsparcia lotniczego. Pierwszej linii obrony bronił
XIII Korpus Armijny
oraz jednostki
4 Armii Pancernej
w sile około 50 czołgów. Dowództwo
Armii Czerwonej
, planując
operację lwowsko-sandomierską
, zdecydowało się na utworzenie w okolicy Brodów kotła, i zniszczenie dużych sił niemieckich. | Przewaga wojsk sowieckich nad niemieckimi oddziałami była w tym rejonie wprost miażdżąca, przy czym w lotnictwie całkowita. Nic więc dziwnego, że gdy
13 lipca
ruszyła ofensywa Armii Czerwonej, obrona niemiecka szybko została przełamana. W celu zatrzymania przeciwnika Niemcy rzucili do kontrataku Dywizję SS „Galizien". W wyniku beznadziejnej walki przeciwko 3. Armii Pancernej, pod ciągłymi uderzeniami radzieckich samolotów, 30. pułk piechoty praktycznie przestał istnieć.
Armia Czerwona
18 lipca
zamknęła pierścień okrążenia wokół kilku niemieckich dywizji i jednej ukraińskiej [20]. |
Armia Czerwona wykonała dwa uderzenia: jedno znad
Styru
w rejonie na północny zachód od
Krzemieńca
i
Beresteczka
, natomiast drugie z rejonu
Zbaraża
. Kleszcze okrążenia zamknęły się w okolicy
Buska
. W okrążeniu znalazło się 7 niemieckich dywizji, oraz około 7 tysięcy żołnierzy 14 dywizji Grenadierów SS. Jednostki te zostały rozbite ostatecznie
22 lipca
1944. Części żołnierzy dywizji (około 800) wraz z dowódcą
SS-Brigadeführerem
Fritzem Freitagiem
udało się przebić w rejonie
Złoczowa
. Grupa ta, oraz przebijający się samodzielnie lub w małych grupach żołnierze skierowali się w kierunku
Podkamień
-
Żydaczów
-
Stryj
-
Drohobycz
-
Sambor
-
Turka
-
Przełęcz Użocka
do Serednego na
Zakarpaciu
, pomiędzy
Użhorodem
a
Mukaczewem
. W sumie dotarło tam około 1500 żołnierzy uratowanych z kotła, oraz 1500 żołnierzy ze służb tyłowych, które nie znalazły się w okrążeniu (batalion zapasowy, służba weterynaryjna, techniczna). 7300 żołnierzy okrążonych w kotle brodzkim zostało uznanych za zaginionych w akcji – zginęło lub zostało rozstrzelanych po wzięciu do niewoli. Kilkuset spośród ocalałych przeszło w szeregi
UPA
. Z Serednego ocalałych żołnierzy przewieziono do Świętoszowa, gdzie czekało już 7 tysięcy przeszkolonych żołnierzy. Powtórne formowanie dywizji rozpoczęło się 15 września 1944. Po odtworzeniu (do stanu około 11 500 ludzi), pododdziały dywizji walczyły z
partyzantką
na
Słowacji
[21] w okolicach
Żyliny
. Dywizja zepchnęła partyzantów na północ, w kierunku
Tatr
, i ochraniała niemieckie linie komunikacyjne. Następnie skierowano dywizję do Austrii, gdzie 28 lutego 1945 zajęła pozycje w pobliżu granicy jugosłowiańskiej, skąd przerzucono ja w okolice
Mariboru
z zadaniem zwalczania komunistycznej partyzantki Tity, oraz obrony Gleichenbergu. Od
1 kwietnia
1945
dywizja walczyła w rejonie
Grazu
w
Austrii
, gdzie w ciężkich walkach z Armią Czerwoną straciła około tysiąca zabitych i rannych.
19 kwietnia
1945
do sztabu dywizji przybył gen.
Pawło Szandruk
, od
15 marca
1945
przewodniczący
Ukraińskiego Komitetu Narodowego
i głównodowodzący
Ukraińskiej Armii Narodowej
, podporządkowując sobie SS-Brigadefuhrera Fritza Freitaga i przejmując bezpośrednio dowodzenie dywizją. Na rozkaz gen. Szandruka
25 kwietnia
żołnierze dywizji złożyli przysięgę na wierność Ukrainie i nałożyli na czapki ukraińskie godło państwowe (
tryzub
)[22]. Po opuszczeniu na rozkaz generała
Pawło Szandruka
linii frontu
7 maja
1945
, oddziały dywizji przeszły rzekę
Mur
, przechodząc do brytyjskiej strefy okupacyjnej Austrii.
10 maja
1945 SS-Brigadeführer Fritz Freitag popełnił samobójstwo, bezpośrednią komendę nad dywizją przejął gen.
Mychajło Krat
. Oddziały dywizji skapitulowały przed Brytyjczykami i Amerykanami w rejonie
Tamsweg
. Po kapitulacji jeńcy zostali przez Brytyjczyków poprzez obóz w
Spittal
przewiezieni do obozu w
Bellaria
, a następnie
Rimini
(w
Romanii
), na terenie operacyjnym
II Korpusu Polskiego
we
Włoszech
. Generał Pawło Szandruk bezpośrednio po kapitulacji jednostki zażądał od Brytyjczyków spotkania w cztery oczy z generałem
Władysławem Andersem
, swym dowódcą z września
1939
r. (ówcześnie dowódcą
II Korpusu
Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie
na
froncie włoskim
), które mu umożliwiono. W konsekwencji osobistej interwencji gen. Andersa w Londynie, a także stanowiska
Stolicy Apostolskiej
[23], Brytyjczycy mimo sowieckich żądań nie wydali żołnierzy ukraińskich
Stalinowi
, gdyż uznali ich za obywateli polskich (byli nimi bezsprzecznie do
1939
–
agresja i okupacja sowiecka z 17.09.1939
nie zmieniała ich statusu prawnego) i umożliwili im osiedlenie się w r.
1947
w
Wielkiej Brytanii
i krajach
Wspólnoty Brytyjskiej
[24]. Wbrew powszechnej opinii[25] dywizja nie uczestniczyła w tłumieniu
powstania warszawskiego
. Z formacji kolaboracyjnych złożonych z Ukraińców w walkach z powstańcami w drugiej połowie września 1944 na
Czerniakowie
i w
Puszczy Kampinoskiej
uczestniczył
Ukraiński Legion Samoobrony
[26][27]. Zbrodnie wojenne. Prowadzone śledztwaW Polsce obecnie toczy się śledztwo
pionu śledczego
Instytutu Pamięci Narodowej
w sprawie
zbrodni wojennej popełnionej w Hucie Pieniackiej
przez funkcjonariuszy SS-Galizien i nacjonalistów ukraińskich[28] gdzie
28 lutego
1944
zamordowano 868 Polaków.
16 kwietnia
1944
roku ukraińscy żołnierze mieli również zmasakrować Polaków w
Chodaczkowie Wielkim
, gdzie zginęły 862 osoby.
Główna Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
prowadzi również śledztwa w sprawie okoliczności pacyfikacji wsi
Prehoryłe
i
Smoligów
[29]. Sprawcami zbrodni na ludności polskiej w wymienionych miejscach były, według dotychczas poczynionych ustaleń śledczych,
4
i
5
galicyjskie pułki policyjne SS (w niemieckiej nomenklaturze określane jako Galizische SS Freiwillige Regimenten), skierowane do walk
przeciwpartyzanckich
na bezpośrednim zapleczu frontu wschodniego. Były one złożone z pierwszego naboru ukraińskich ochotników do 14 Dywizji, dokonanego przed jej formalnym powołaniem w lipcu 1943, odkomenderowanego przez Niemców do służby policyjnej. W śledztwie IPN w sprawie ustalenia sprawców zbrodni w Hucie Pieniackiej określa się
4 pułk policji SS
jako 4 Pułk Dywizji "SS-Galizien"[30].
Po rozbiciu 14 Dywizji w bitwie pod Brodami policjanci ukraińscy z pułków policyjnych (rozbitych również w tym samym czasie na froncie wschodnim) zostali wcieleni do 14 Dywizji Grenadierów SS w ramach jej odtwarzania w obozie ćwiczebnym w
Świętoszowie
. W październiku
1947
roku, po zgodzie rządu
Wielkiej Brytanii
[31] na
imigrację
żołnierzy
Ukraińskiej Armii Narodowej
do Wielkiej Brytanii i odmowę ich wydania
ZSRR
[32],
rząd polski
wniósł skargę do
Organizacji Narodów Zjednoczonych
przeciwko "SS-Galizien", stwierdzając, że jej jednostki spacyfikowały Hutę Pieniacką, mordując 800 cywilów[33]. Formacje SS (z wyjątkiem
SS-Reiterei
), zostały uznane przez
Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze
za organizację zbrodniczą. Kolejne nazwy dywizji Dowódcy Bibliografia- Pavlo Shandruk, Arms of Valor (SHANDRUK, Lt. General PAVLO Arms of Valor, Robert Speller & Sons Publishers, Inc.), New York 1959, wersja elektroniczna na stronie weteranów SS-Hałyczyna
[2]
.
-
Hans von Herwarth
Między Hitlerem a Stalinem. Wspomnienia dyplomaty i oficera niemieckiego 1931-1945, Wydawnictwo Bellona i Wydawnictwo Rytm, Warszawa 1992, ,
- Wolf-Dietrich Heike, The Ukrainian Division "Galicia", The History of Its Formation and Military Operations (1943-1945). MEMOIRS OF THE SHEVCHENKO SCIENTIFIC SOCIETY Vol. 188. Introduction of John Alexander Armstrong, Ed. Shevchenko Scientific Society, Toronto 1988.; .
wersja elektroniczna (język ukraiński)
z przedmową
Włodzimierza Kubijowycza
.
-
Józef Mackiewicz
, "Kontra" – Londyn 1984.
- Igor T. Miecik, Kręta droga do Ukrainy,
Polityka
(nr 20/2001),19-05-2001 s. 78
-
Grzegorz Mazur
, Jerzy Skwara,
Jerzy Węgierski
, Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa 1 IX 1939- 5 II 1946, Katowice 2007, Wyd. Unia Katowice, ;
-
Grzegorz Motyka
Dywizja "SS-Galizien" ("Hałyczyna") w
Pamięć i Sprawiedliwość
, nr 1/2002, Warszawa 2002, wyd.
Instytut Pamięci Narodowej
, ISSN 1427-7476,
wersja elektroniczna
-
Grzegorz Motyka
, Dywizja SS-Galizien
Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej, nr 1/2001
-
Grzegorz Motyka
, Słowiańscy wojownicy Hitlera,
Wprost
Nr 946, 14 stycznia 2001,
[3]
-
Jewhen Pobihuszczyj
, Мозаїка моїх споминів, München-London 1982, nakładem autora
wersja elektroniczna (język ukraiński)
;
-
Wiktor Poliszczuk
, "Bitter truth ": The criminality of the Organization of Ukrainian Nationalists (OUN) and the Ukrainian Insurgent Army (UPA), the testimony of a Ukrainian, 403 pages, (in english)
-
Ryszard Torzecki
, Polacy i Ukraińcy: Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej Warszawa 1993, Wyd.
PWN
, ;
- Ryszard Torzecki, Kwestia ukraińska w polityce III Rzeszy, 1933-1945, Warszawa, KiW 1972.
Zobacz teżPrzypisy- ↑ "Niektórzy duchowni greckokatoliccy o świadomości ukraińskiej pracujący w
AAŁ
angażowali się w działania polityczne z nadzieją utworzenia samodzielnego państwa – Ukrainy. Popierali oni najpierw struktury
Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów
(OUN), następnie
Ukraińskiej Powstańczej Armii
(UPA) czy tworzone u boku armii niemieckiej SS "Galizien", jako jednostek walczących o wolność Ukrainy. Akces do niej, jako kapelana, zgłosił m.in. ks. greckokatolicki z
Sanoka
Stepan Wenhrynowicz. Duchowni tej orientacji wspierali działania Ukraińskiego Komitetu Centralnego. [w:] S. Dziubyna, op. cit., s. 72; Krzysztof Z. Nowakowski, Administracja Apostolska Łemkowszczyzny w latach
1939
-
1947
, [w:] Polska – Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. 3, Przemyśl 1996, s. 235.
- ↑ AAŁ do stycznia
1941
roku zarządzał administrator apostolski ks. J. Medwecki. Jego następcą został przybyły z archidiecezji lwowskiej ks. Ołeksander (Aleksander) Małynowśki (
1888
-
1957
), mianowany
5 lutego
1941
roku przez nuncjusza apostolskiego w
Berlinie
Cesare Orsenigo
. Był on świadomym Ukraińcem.
- ↑
23 stycznia
2001
Rzeszowski oddział Instytutu Pamięci Narodowej odnalazł w Archiwum Państwowym w
Przemyślu
cztery teczki, w których znajdowała się lista starosty sanockiego z lat
1943
-44 z 258 nazwiskami żołnierzy ukraińskich z powiatu sanockiego służących w dywizji SS-Galizien
- ↑ Nie była to nigdy oficjalna nazwa jednostki.
- ↑
Grzegorz Motyka
Dywizja "SS-Galizien" ("Hałyczyna") w
Pamięć i Sprawiedliwość
, nr 1/2002, Warszawa 2002, wyd.
Instytut Pamięci Narodowej
, ISSN 1427-7476, s.111.,
wersja elektroniczna
- ↑
Ryszard Torzecki
Polacy i Ukraińcy: Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej Warszawa 1993, wyd.
PWN
, , s. 247.
- ↑
Grzegorz Motyka
Dywizja "SS-Galizien" ("Hałyczyna") w
Pamięć i Sprawiedliwość
, nr 1/2002, Warszawa 2002, wyd.
Instytut Pamięci Narodowej
, ISSN 1427-7476, s.112.,
wersja elektroniczna
- ↑ Polskojęzyczna
Gazeta Lwowska
z
29 kwietnia
1943
za :
Grzegorz Mazur
, Jerzy Skwara,
Jerzy Węgierski
, Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa 1 IX 1939- 5 II 1946, Katowice 2007, Wyd. Unia Katowice, ; s. 336.
- ↑
Grzegorz Mazur
, Jerzy Skwara,
Jerzy Węgierski
, Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa 1 IX 1939- 5 II 1946, Katowice 2007, Wyd. Unia Katowice, ; s.336
- ↑
Grzegorz Mazur
, Jerzy Skwara,
Jerzy Węgierski
, Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa 1 IX 1939- 5 II 1946, Katowice 2007, Wyd. Unia Katowice, ; s. 336.
- ↑ Liczba kapelanów polowych w czasie istnienia dywizji wahała się od 5 do 9 osób, ale zawsze byli oni zatwierdzani przez metropolitę, a niektórzy otrzymywali jego osobiste błogosławieństwo. Pierwszym głównym kapelanem dywizji i szefem sekcji ds. duszpasterstwa przy Zarządzie Wojskowym, był ks. Wasyl Łaba . Przed wyjazdem na front
26 czerwca
1944
skład i rozmieszczenie kapelanów dywizji były następujące: ks. dr Wołodymyr Steciuk – kapelan dywizji; ks. Mychajło Łewenec -29. pułk piechoty; ks. Josyp Kładoczny – 30. pułk piechoty; ks. Bohdan Łewycki – 31. pułk piechoty; ks. Wasyl Łeszczyszyn – 14. pułk artylerii; ks. Wsewołod Durbak – oddział sanitarny; ks. Osyp Karpinski – rezerwowy kureń; ks. Isydor Nahajewski – nie wyjechał na front i został przy rezerwowym pułku w „Ban-dern-Lager Gross Kirschbaum." Inna Pojizdnyk, Ukraiński Kościół Greckokatolicki wobec konfliktu polsko-ukraińskiego w latach 1939-1946 w:
Pamięć i Sprawiedliwość
nr 1 (11)/2007, Warszawa 2007, Wyd.
Instytut Pamięci Narodowej
,
wersja elektroniczna
, s. 165.
- ↑
Ryszard Torzecki
Polacy i Ukraińcy: Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej Warszawa 1993, wyd.
PWN
, s.248.
- ↑ publicznego ogłoszenia o rekrutacji
- ↑ Z pierwszego zaś naboru do dywizji utworzono 5 pułków tzw. policyjnych (od 4 do 8), które od samego początku zaciągu przechodziły przeszkolenie w Niemczech (4,5,8) lub we Francji. W szkoleniu uwzględniano przede wszystkim walkę z partyzantami i dywersję.
Ryszard Torzecki
"Polacy i Ukraińcy: Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej" Warszawa 1993,
PWN
s.248.
- ↑ Na podstawie wspomnień
Jewhena Pobihuszczego
[1]
- ↑ Do punktów werbunkowych zgłosiło się około 80 tys. osób, z czego prawie 50 tys. zakwalifikowano jako zdolnych do służby wojskowej. Z nich jednak tylko kilkanaście tysięcy przeszkolono. Wiele osób odpadło, ponieważ miało mniej niż wymagane 165 cm wzrostu (z czasem minimalny wzrost rekrutów do dywizji określono na 160 cm).
Grzegorz Motyka
Dywizja "SS-Galizien" ("Hałyczyna") w
Pamięć i Sprawiedliwość
, nr 1/2002, Warszawa 2002, wyd.
Instytut Pamięci Narodowej
, ISSN 1427-7476, s.111
wersja elektroniczna
. 3 VI 1943 r. szef
SSHA
podał do wiadomości,że do legionu Galizien zgłosiło się 80 tys. ochotników, z czego przyjęto 50 tys., zakwalifikowano 27 tys., powołano 25,6 tys., przyjęto ok. 19 tys., z czego stawiło się ponad 13,2 tys., wyszkoleniem objęto 11,6.
Ryszard Torzecki
Polacy i Ukraińcy: Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej Warszawa 1993, wyd.
PWN
, ,s. 247
- ↑
Grzegorz Motyka
, Ukraińska Partyzantka 1942-1960 s. 181-182, 383-386; Grzegorz Motyka Dywizja "SS-Galizien" ("Hałyczyna") w
Pamięć i Sprawiedliwość
, nr 1/2002, Warszawa 2002, wyd.
Instytut Pamięci Narodowej
, ISSN 1427-7476,
wersja elektroniczna
s. 113-115.
- ↑ Marek Jasiak – "Stanowisko i los Ukraińców w Generalnym Gubernatorstwie (bez Galicji) w latach okupacji niemieckiej", w: "Polska-Ukraina. Trudne pytania", t. 7, s. 220
- ↑ Przemówienie Heinricha Himmlera do oficerów dywizji – kwartalnik historyczny Karta, nr 35, s. 77, 2002
- ↑
Grzegorz Motyka
Dywizja "SS-Galizien" ("Hałyczyna") w
Pamięć i Sprawiedliwość
, nr 1/2002, Warszawa 2002, wyd.
Instytut Pamięci Narodowej
, ISSN 1427-7476 s.115.
- ↑ Partyzantka słowacka powstała po upadku
powstania słowackiego
w październiku 1944.
- ↑ Pavlo Shandruk, Arms of Valor rozdz. 28 The 1st Ukrainian Division
wersja elektroniczna
, por też.
Pawło Szandruk
, Historyczna prawda o Ukraińskiej Armii Narodowej,
Kultura
, nr 6, 1965
- ↑ O interwencję prosił papieża
Piusa XII
na pilnej, osobistej audiencji, odbytej w godzinach nocnych, przebywający w
Watykanie
biskup
Iwan Buczko
.
- ↑ Przede wszystkim w
Kanadzie
.
- ↑ W tym miejscu warto przywołać sprawę udziału Ukraińców w tłumieniu powstania warszawskiego. W Polsce rozpowszechniona jest opinia, iż pododdziały Dywizji SS „Galizien" są odpowiedzialne za wiele masowych mordów na ludności stolicy. Tymczasem, jak pokazały badania Ryszarda Torzeckiego i Andrzeja A. Zięby, w czasie powstania nie było w Warszawie jednostek SS „Hałyczyna". Zbrodnie przypisywane Ukraińcom popełniły inne oddziały: złożona z niemieckich kryminalistów brygada Oskara Dirlewangera, własowcy z Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej (
ROA
) oraz brygada Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczo-Ludowej (
RONA
) Bronisława Kamińskiego. Kamiński był przywódcą Rosyjskiej Narodowo-Socjalistycznej Partii i w swoich politycznych planach dążył do utworzenia w Rosji państwa faszystowskiego. Jego jednostka miała zatem wyraźnie rosyjski charakter. Ukraińcom przypisano zbrodnie innych, ponieważ warszawiacy, w dużej mierze pod wpływem informacji o pogromach dokonywanych na Wołyniu przez UPA, wszystkie cudzoziemskie jednostki walczące po stronie Niemiec określali jako ukraińskie.
Grzegorz Motyka
Dywizja "SS-Galizien" ("Hałyczyna") w
Pamięć i Sprawiedliwość
, nr 1/2002, Warszawa 2002, wyd.
Instytut Pamięci Narodowej
, ISSN 1427-7476 s.116.
- ↑ w sile 400 ludzi.
- ↑ Jan Kreusch, Piotr Rozwadowski,
Andrzej Krzysztof Kunert
, Izabela Wojciechowska. Wielka ilustrowana encyklopedia Powstania Warszawskiego. Dom Wydawniczy Bellona 2005. . t. I. A-Kö. "Przeciwko Powstaniu nie walczyły zwarte oddziały Dywizji SS Galizien, a jedynie dziesięcioosobowa grupa słuchaczy szkoły policyjnej z Poznania przysłana do Warszawy ..." str. 603.
- ↑ W
OKŚZpNP
Kraków, prokurator Robert Parys, prowadzona była sprawa dot. zbrodni ludobójstwa popełnionej przez funkcjonariuszy SS-Galizien i nacjonalistów ukraińskich na Polakach w Hucie Pieniackiej
28 lutego
1944
, to jest o przestępstwo z art. 22 § 1 Dekretu z
31 sierpnia
1944. Powyższa sprawa, ze względu na szczególny charakter, została przekazana
8 czerwca
2001
do
OKŚZpNP
w Warszawie.
- ↑ W
OKŚZpNP
w Szczecinie śledztwo prowadzone od
2006
– S 67/06/Zi; s-68/06/Zi w sprawie okoliczności pacyfikacji wsi dokonanych w lutym i marcu 1944 przez oddz. SS-Galizien i Werhmachtu
- ↑ PAP:
Śledztwo ws. mordu w Hucie Pieniackiej
(
pol.
). [dostęp 11 marca 2009].
- ↑ rząd premiera
Clementa Attlee
(
Labour Party
)
- ↑ na podstawie
porozumień jałtańskich
, co do przymusowej deportacji obywateli ZSRR do ZSRR
- ↑
Safe haven in Britain, The story of how thousands of Nazi combatants escaped justice
- ↑ formalnie do
19 listopada
1943
- ↑ faktycznie od
19 października
1943
- ↑ formalnie nie odwołany do
10 maja
1945
Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "14 Dywizja Grenadierów SS (1 ukraińska)":
Insurekcja kościuszkowska
...
Kościuszko
...
Walonowie
...
Kosynierzy
...
Niemieccy pionierzy
...
Armia Czerwona
...
Sława (imię)
...
Stepan Bandera
...
1943
kwietnia
– w
Krakowie
z inicjatywy nacjonalistycznych środowisk ukraińskich powstała tzw. SS-Galizien,
14 Dywizja Grenadierów SS (1 ukraińska)
.
3 maja
53 osoby zginęły w
ataku
bandy ...
II Rzeczpospolita
...
Inne lekcje zawierające informacje o "14 Dywizja Grenadierów SS (1 ukraińska)":
208 Walki o granice II Rzeczypospolitej (plansza 8)
...
208 Walki o granice II Rzeczypospolitej (plansza 3)
...
218b Sprawa polska podczas II wojny światowej (plansza 7)
...
|