Roztocze Wschodnie
Roztocze WschodnieRoztocze Wschodnie (
343.23
), zwane też Roztoczem Południowym – jeden z trzech
mezoregionów
Roztocza
, najwyższa jego część o powierzchni 1056 km2. Przecięte jest granicą polsko-ukraińską; na
Ukrainie
sięgające po
Lwów
. Osiąga po polskiej stronie wysokości od 230 do 391,5 m n.p.m. a po ukraińskiej do 409 m n.p.m. PołożenieMezoregion Roztocze Wschodnie jest jedną z trzech części makrogerionu
Roztocze
(
343.2
). Graniczy z
Kotliną Pobuża
(
Równiną Bełską
) na północnym wschodzie,
Kotliną Sandomierską
(
Równiną Biłgorajską
i
Płaskowyżem Tarnogrodzkim
) na południowym zachodzie,
Wyżyną Lubelską
(
Roztoczem Środkowym
) na północy oraz
Wyżyną Podolską
(na
Ukrainie
) na południowym wschodzie. Granicę z Roztoczem Środkowym można wyznaczyć wzdłuż obniżenia ciągnącego się od
Lubyczy Królewskiej
do
Narola
. Roztocze Wschodnie ma unikalne położenie w Polsce (i
Europie
) - leży pomiędzy dwoma
megaregionami
-
Regionem Karpackim
i
Niżem Wschodnioeuropejskim
(samo należąc do
Pozaalpejskiej Europy Środkowej
).[1] Podział Roztocza WschodniegoRoztocze Wschodnie dzieli się trzy części[2] : -
Roztocze Rawskie
obejmuje część garbu rozciągającego się z północnego zachodu na południowy wschód o długości ok. 45 km i szerokości ok. 12-25 km, od doliny Tanwi i Żyłki
Rebizanty
-
Żurawce
po dolinę górnej Wereszycy i Kiślanki (
Mielnicz
-
Krechów
). Zachodnią granicę wyznacza krawędź na linii
Huta Różaniecka
-
Łówcza
-
Brusno
-
Radruż
-
Wróblaczyn
-Mielnicz. Od wschodu graniczy z Kotliną Bugu wzdłuż linii
Lubycza Królewska
-
Hrebenne
-
Rawa Ruska
-
Magierów
-Krechów. Charakterystycznym elementem rzeźby Roztocza Rawskiego są ostańce. Najwyższym jest wzgórze Burakowa Niwa (388,8 m n.p.m.).
-
Roztocze Janowskie
rozciąga się na południe od linii Kurniki-Wiszenki-Krechów po
Dobrostany
-Żarniska-
Domażyr
. Od wschodu graniczy z Roztoczem Lwowskim na linii dolin Fujny i Domażyru. Region ten ma długość ok. 17 km, a szerokość ok. 18 km. Najwyższy punkt, Leworda (400,3 m n.p.m.) leży we wschodniej części regionu. Roztocze Janowskie należy prawie w całości do dorzecza
Wereszycy
.
-
Roztocze Lwowskie
obejmuje południowo-wschodnią część garbu o szerokości ok. 15 km. Rozciąga się ono na południe od linii Krechów-
Żółkiew
po Domażyr-Rzęsna-
Zboiska
. Graniczy z Kotliną Bugu wzdłuż krawędzi o wysokości 80-100 m, na linii Krechów-Żółkiew-Zboiska-
Krzywczyce
-
Winniki
i z Płaskowyżem Lwowskim od południa na linii Kozice-Rzęsna, a od zachodu na linii
Siechów
-
Stare Sioło
. Najwyższym punktem Roztocza Lwowskiego jest Czartowska Skała (409,0 m n.p.m.[3]).
Ukształtowanie terenuRzeźba terenu Roztocza Wschodniego charakteryzuje się rozległymi
wierzchowinami
, wzniesionymi 100-150 m. ponad dna otaczających je kotlin. Są one pozostałościami większych równin, uformowanymi w końcu
trzeciorzędu
i na początku
czwartorzędu
. Wierzchowiny pocięte są gęstą i skomplikowaną siecią dolin i wąwozów na odosobnione pagóry i płaskowyże. Innym, charakterystycznym elementem są
ostańce
, których największe zgrupowanie znajduje się w okolicy
Huty Lubyckiej
. Zbudowane są one z mioceńskich piasków, z czapą wapieni rafowych na powierzchni. Najwyższe wzniesienia po polskiej stronie Roztocza Wschodniego to Długi Goraj (391,5 m n.p.m.),
Wielki Dział
(390,4 m n.p.m.) i Krągły Goraj (388,7 m n.p.m.), a po stronie ukraińskiej Czartowska Skała (409,0 m n.p.m.). Stosunki wodne Wody powierzchniowePrzez Roztocze Wschodnie przebiega europejski dział wodny oddzielający
zlewiska
Morza Bałtyckiego (
dorzecze Wisły
) i Morza Czarnego (dorzecze
Dniestru
). Roztocze rozdziela także dorzecze Wisły i
Sanu
od
Wieprza
i
Bugu
. Wschodni stok odwadniają dopływy Bugu:
Sołokija
z Prutnikiem oraz
Rata
z Tyliczem, Maruńką, Moszczanką i Derewieńką, Świnia z Fujną,
Pełtew
z Remeniówką, Młynówką, Brzuchowiczanką i Górną Pełtwią oraz Maruńka z Czyszką i Kabanówką. Wody z zachodniego obszaru Roztocza spływają do Sanu -
Tanew
, do której uchodzi Potok Łosiniecki,
Jeleń
i
Wirowa
z Pauczą, Różańcem, Łówczą i
Brusienką
oraz dopływy
Lubaczówki
(Smolinka, Zawadówka, Gnojeniec) i rzeczka
Szkło
. Południowy stok Roztocza odwadniają dopływy Dniestru:
Wereszyca Górna
z Domażyrem. Roztocze Południowe (Wschodnie) ma 2,5 razy większą gęstość sieci rzecznej (0,4 km/km2) od Północnego (0,15 km/km2). Wody podziemneWody podziemne pierwszego poziomu występują na Roztoczu w utworach górnej kredy, trzeciorzędu i czwartorzędu. Kredowe piętro wodonośne występuje w marglach, opokach i gezach. Miąższość strefy zawodnienia na Roztoczu Wschodnim wynosi 100-120 m. Trzeciorzędowe piętro wodonośne w strefie krawędziowej, w pasie 10 km. Serie trzeciorzędowe tworzą wapienie, piaski i piaskowce o miąższości do 75 m. Doliny rzeczne wypełnione są utworami czwartorzędowymi. Warstwa zawodnionych osadów wynosi od kilku do 40 m. Pierwsze zwierciadło wody znajduje się na głębokości 0,5-2 m, drugie, głębsze leży w żwirach i gruboziarnistych piaskach plejstoceńskich. Na głównym grzbiecie Roztocza Wschodniego zwierciadło wody podziemnej występuje powyżej 320 m n.p.m. i gwałtownie obniża się ku dolinom i strefom krawędziowym do wysokości 220-280 m n.p.m. ŹródłaNa Roztoczu Wschodnim stwierdzono 160 źródeł czynnych i 20-30 nieczynnych. Występują najliczniej na zboczach (66-75 %), rzadziej w dolinach (10-18 %) i na międzyrzeczach (3-7 %). Na Roztoczu Rawskim jedno źródło przypada na 4-12 km2, Janowskim na 9-50 km2,, Lwowskim na 5-16 km2. Ponad 70 % źródeł ma wydajność do 2 l/s, a pozostałe 20-110 l/s. LasyRoztocze Wschodnie jest silnie zalesione. Lesistość jego polskiej części wynosi ponad 60 %. Dominuje własność państwowa (ponad 90 %). Strefowy układ siedlisk jest podobny jak na Roztoczu Środkowym, lecz przeważnie są to siedliska żyźniejsze. Dominuje
las świeży
(42 %) i las mieszany świeży (25%). Stosunkowo dużo jest borów mieszanych wilgotnych (7 %) jako konsekwencja licznych tu źródlisk rzek i potoków. W składzie gatunkowym dominuje sosna (55%) oraz buk (26 %). Osobliwością Roztocza Wschodniego są buczyny z płatami
barwinka pospolitego
. Jodła zajmuje 4 %, nieco większy jest udział olszy i brzozy.[4] Ochrona przyrodyW polskiej części Roztocza Wschodniego znajduje się
Południoworoztoczański Park Krajobrazowy
. W części ukraińskiej utworzono zaś
Jaworowski Narodowy Park Przyrodniczy
[5] [6], parki krajobrazowe i rezerwaty: Rezerwat Roztocze[7], Zawalów, Grzęda, Zniesienie, Czartowska Skała oraz rezerwaty leśne: Majdan, Żuri i hydrologiczny Potylicz. Ścisłą ochroną objęto 21 km2. Ochrona częściową 71 km2, a rezerwaty stanowią 2 km2. Walory krajoznawcze Roztocza Wschodniego W Polsce- Obszar styku kultur: polskiej, ruskiej (ukraińskiej) i żydowskiej. W jednych miejscowościach są
cerkwie
, w innych
kościoły
, niekiedy jedne i drugie.
- Dobrze zachowane
radzieckie
schrony
bojowe i inne umocnienia z czasów
II wojny światowej
, tzw.
Linia Mołotowa
.
- Kamienne krzyże przydrożne i nagrobki, pochodzące z bruśnieńskiego
ośrodka kamieniarskiego
.
- Stare
kamieniołomy
i małe miejsca pozyskiwania surowca skalnego, m.in. w
Starym Bruśnie
,
Woli Wielkiej
,
Płazowie
,
Hucie Różanieckiej
, na Górze Grochy.
- Opuszczone wsie, z których w latach 1944-1947 usunięto ludność
ukraińską
(
przesiedlenia do ZSRR
, później
Akcja Wisła
- wysiedlenia na Ziemie Odzyskane), zarośnięte lasem cmentarze.
- Mała gęstość zaludnienia, 10-20 osób na 1 km2 (średnia w kraju to ponad 120).
- Skrzemieniałe pnie drzew trzeciorzędowych w
Siedliskach
.
- Grupy głazów wapiennych, m.in. Diabelskie Kamienie w Dahanach i Niedźwiedziach, Świątynia Słońca k.
Nowin Horynieckich
.
- Dużo
skamieniałości
w skałach
wapiennych
(niewiele opracowań wymienia występowanie wapienia na Roztoczu).
-
Południoworoztoczański Park Krajobrazowy
, ścieżki przyrodnicze: Bukowy Las k. Narola, Źródła Tanwi – Kobyle Jezioro i inne.
Na UkrainieNa Roztoczu Wschodnim i jego obrzeżach znajdują się m.in.: Przypisy Bibliografia- Jan Buraczyński, Roztocze. Dzieje osadnictwa, Lublin 2008, .
- Paweł Wład, Marek Wiśniewski, Roztocze Wschodnie, Wydawnictwo Naukowe, Turystyczne i Edukacyjne, Mielec 2004.
- Mapa Roztocze Wschodnie, 1:60000, Wydawnictwo Naukowe, Turystyczne i Edukacyjne, Mielec 2005.
- Roztocze album z serii Krainy piękna, Wydawnictwo Voyager, Warszawa 1997, .
Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Roztocze Wschodnie":
Iwan IV Groźny
...
Diakon
...
Medwiedin
...
Czoło (Karkonosze)
...
Czarna Góra (Czeski Grzbiet)
...
Lisia Góra (Karkonosze)
...
Kocioł (Karkonosze)
...
Studzienna Góra
...
Historia Australii
...
1878
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Roztocze Wschodnie":
Regiony fizycznogeograficzne Polski (plansza 16)
...
216 Koalicja antyhitlerowska. Konferencje Wielkiej Trójki (plansza 14)
...
207 Walka Polski o granice (plansza 11)
...
|