Antoni Chruściel (w środku) i
Tadeusz Żenczykowski
"Kania" (obok z prawej) w powstania warszawskiego
Nagrobek Antoniego Chruściela na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, 30 lipca 2006
Antoni Chruściel
ps.
Monter, Sokół, Cięciwa, Dozorca, Konar, Madej, Nurt, Ryż, Kaliński, Rzeczyca, Andrzej Smalawski, Adam (ur.
16 czerwca
1895
w
Gniewczynie Łańcuckiej
, zm.
30 listopada
1960
w
Waszyngtonie
) – polski dowódca wojskowy,
generał brygady
Wojska Polskiego
, komendant
Okręgu Warszawa
ZWZ
.
Życiorys
Od 1909 w tajnym
skautingu
w
Jarosławiu
. W 1914 ukończył z wyróżnieniem gimnazjum w Jarosławiu[1]. W sierpniu 1914 wstąpił do
Legionu Wschodniego
, a we wrześniu tego roku, po rozwiązaniu legionu, wcielony został do
Cesarskiej i Królewskiej Armii
. Po ukończeniu szkoły oficerskiej, dowodził m.in. kompanią 90 Pułku Piechoty z Jarosławia. Jego jednostka, jako jedyna w armii austriackiej wróciła w 1918 do garnizonu z bronią i sprzętem.
Od grudnia 1918 w Wojsku Polskim, na różnych szczeblach dowódczych w
14 Pułku Piechoty
, od 1922 w
42 Pułku Piechoty
. Jednocześnie studiował prawo na
Uniwersytecie Jana Kazimierza
we
Lwowie
. W październiku 1923 przeniesiony został do
Korpusu Kadetów nr 1 im. Marszałka Józefa Piłsudskiego
, gdzie objął dowództwo kompanii. W maju 1927 mianowany został dowódcą II batalionu
6 Pułku Strzelców Podhalańskich
w
Stryju
. W latach 1929-1931 był słuchaczem Kursu Normalnego
Wyższej Szkoły Wojennej
w
Warszawie
. Z dniem 1 września 1931, po ukończeniu szkoły i uzyskaniu dyplomu naukowego
oficera dyplomowanego
, przeniesiony został do
Centrum Wyszkolenia Piechoty
w
Rembertowie
na stanowisko wykładowcy. W październiku 1934 powrócił do W.S.Woj. na stanowisko wykładowcy taktyki. W styczniu 1937 rozpoczął staż na stanowisku zastępcy dowódcy
40 Pułku Piechoty "Dzieci Lwowskich"
. W marcu 1938 objął dowództwo
82. Syberyjskiego Pułku Strzelców im. Tadeusza Kościuszki
w
Brześciu
. Na czele tej jednostki walczył w
kampanii wrześniowej 1939
. Po kapitulacji
Twierdzy Modlin
dostał się do niewoli niemieckiej i został osadzony w obozie przejściowym
Soldau (KL)
w
Działdowie
, z którego zwolniony został w końcu października tego roku.
Od czerwca 1940 w
konspiracji
, szef Wydziału III taktyczno-wyszkoleniowego. Od października
szef sztabu
Komendy
Okręgu Warszawa-Miasto
ZWZ
, a od maja 1941 – komendant tego okręgu. 10 sierpnia 1942 awansowany do stopnia pułkownika służby stałej.
W
powstaniu warszawskim
faktyczny dowódca całości sił powstańczych. Od 20 września 1944 dowodził
Warszawskim Korpusem AK
. Za udział w powstaniu awansowany rozkazem gen.
Kazimierza Sosnkowskiego
do stopnia generała brygady. Po kapitulacji powstania w Oflagu XIII D Nürnberg-Langwasser, a następnie w
Oflagu IV C
w
Colditz
, gdzie doczekał końca wojny.
Po zakończeniu
II wojny światowej
pozostał na emigracji w
Londynie
. Pracował tam m.in. jako drugi zastępca szefa sztabu, inspektor
Komisji Likwidacyjnej
, a od marca 1947 członek Rady Naczelnej Koła Żołnierzy
Armii Krajowej
.
26 września
1946
uchwałą
Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej
został
pozbawiony obywatelstwa polskiego
. Decyzja ta została uchylona, bez podawania do publicznej wiadomości, przez
Radę Ministrów
PRL
23 listopada
1971
, 11 lat po śmierci generała.
W 1956 przeniósł się do
Waszyngtonu
, gdzie do śmierci pracował jako tłumacz i radca prawny. Zmarł 30 listopada 1960. Z inicjatywy Polonii amerykańskiej jego szczątki przeniesione zostały do sanktuarium w
Doylestown
w
Pensylwanii
, nazywanego amerykańską Częstochową.
28 lipca 2004 w 60 rocznicę powstania warszawskiego urny z prochami generała i jego małżonki Walerii zostały uroczyście sprowadzone do Polski i złożone w katedrze polowej Wojska Polskiego w Warszawie. 30 lipca na
Cmentarzu Wojskowym na Powązkach
odbył się pogrzeb generała. Jego prochy zostały złożone w kwaterze żołnierzy Polski Walczącej.
Awanse
-
kapitan
– zweryfikowany ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 w korpusie oficerów piechoty
-
major
– 3 maja 1926 ze starszeństwem z 1 lipca 1925 i 88 lokatą w korpusie oficerów piechoty
-
podpułkownik
– 14 grudnia 1931 ze starszeństwem z 1 stycznia 1932 i 21 lokatą w korpusie oficerów piechoty
-
pułkownik
– 10 sierpnia 1942
-
generał brygady
– 14 września 1944
Odznaczenia
Przypisy
- ↑ Kronika powstań polskich 1794-1944 s. 422.
Bibliografia
- Kronika powstań polskich 1794-1944, Wydawnictwo Kronika, Warszawa,
- A. K. Kunert – Słownik Biograficzny Konspiracji Warszawskiej 1939-1944. Warszawa 1987, t. I, s. 53-55
- R. Rybka, K. Stefan – Rocznik oficerski 1939. Kraków 2007