Apollonia – starożytne miasto założone przez Greków, położone w pobliżu
Cyreny
, obecnie na terenie Susy w
Libii
. Starożytna Apollonia służyła Cyrenie jako port przez z górą 1000 lat, a jej ruiny stanowią obecnie znaczącą część całego kompleksu stanowisk archeologicznych.
"Droga królewska"
Z terenu wykopalisk w
Cyrenie
prowadzi do Apollonii nowoczesna szosa asfaltowa długości 20 km, którą wytyczono na miejscu drogi łączącej miasto z portem w starożytności. Pierwszą drogę na tym odcinku wytyczyli Grecy z
Cyreny
, a wiązało się to z rozwojem portu i floty handlowej. W roku
100
n.e. za
cesarza
Trajana
(
98
-
117
) doszło do modernizacji traktu. Przy realizacji robót zatrudniono legionistów zwerbowanych w
Cyrenajce
. Zaledwie 15 lat później część drogi uległa zniszczeniu w czasie powstania żydowskiego. Po odbudowie była używana do najazdu Arabów. Na jej miejscu wytyczono nowoczesną drogę asfaltową w czasie I wojny światowej, w celu ulepszenia dojazdu do portu. Począwszy od terenu wykopalisk w Cyrenie droga opada malowniczymi serpentynami aż do samego wybrzeża.
Marsa Susa
Nowożytne miasteczko portowe Marsa Susa założono w roku
1897
z myślą o
uchodźcach
tureckich z
Krety
. Do migracji Turków do
Cyrenajki
doszło w następstwie scedowania kreteńskich posiadłości
Wysokiej Porty
na rzecz nowożytnego
Królestwa Grecji
. Do dziś miejscowa ludność wyróżnia się od reszty mieszkańców Cyrenajki niespotykanymi w innych częściach Afryki Północnej rysami twarzy. Miasteczko rozbudowano w okresie międzywojennym: Włosi powiększyli port na potrzeby żeglugi przybrzeżnej i podnieśli miasto do rangi ośrodka administracyjnego. Na szczęście nowożytne domy mieszkalne leżą niemal zupełnie poza murami obronnymi starożytnego portu: ten ostatni jeszcze u schyłku starożytności mocno nadszarpnęły fale przypływów wdzierające się głęboko w ląd. Aby dotrzeć na teren wykopalisk należy przejechać przez skwer miejski, przy którym mieści się lokalne muzeum. Zbiory są bardzo skromne: muzeum może się pochwalić stosunkowo niewielką ekspozycją zabytków odkrytych na terenie Apollonii oraz działem
etnograficznym
.
Apollonia – zarys dziejów
W źródłach historycznych zachowało się stosunkowo niewiele relacji o dziejach Apollonii. Dzieliła swoje losy z pobliską
Cyreną
, o której wiadomo o wiele więcej. Nazwę nadano miastu na cześć boskiego patrona,
Apollina
z
Delf
, który poradził osadnikom greckim zbudować kolonię w
Libii
. Jednak po raz pierwszy wymienia Apollonię z nazwy dopiero
Strabon
za czasów
cesarza
Augusta
(
27 p.n.e.
–
14
n.e.). W okresie hellenistycznym miasto figuruje z źródłach jako “port Cyreny”. Należało wówczas do królestwa
Ptolemeuszy
(Lagidów) (
300
-
30 p.n.e.
). W czasach chrześcijańskich zaczęto je coraz częściej określać mianem “Sozusa” , od którego pochodzi obecna nazwa arabska. Dobrobyt Apollonii, która pierwotnie była portem obsługującym Cyrenę, zaczął się z chwilą przyznania miastu samorządu przez władze rzymskie. Zaliczona przez Rzymian w poczet miast
Pentapolisu
Apollonia miała w VI wieku przejąć wiodącą rolę w regionie, w ślad za
Cyreną
i
Ptolemais
. O wysokiej pozycji miasta u schyłku starożytności świadczą pozostałości po kilku kościołach
bizantyjskich
. Bizantyjczycy wznosząc swoje kościoły rozebrali część budynków z okresu hellenistycznego i rzymskiego, aby pozyskać materiał do budowy nowych obiektów w ciągu VI w. Spośród wcześniejszych obiektów w Apollonii zachowały się jedynie mury miejskie, pozostałości teatru i urządzeń portowych.
Teren wykopalisk
Ruiny Apollonii z "kąpieliskiem Kleopatry" w tle
Trzeba zaznaczyć, że krajobraz okolic Apollonii do złudzenia przypomina krajobraz Grecji, z malowniczymi wzniesieniami, porośniętymi tu i ówdzie karłowatymi drzewkami oliwnymi i figowymi, oraz czystą, niebieską taflą morza. Zapewne to zadecydowało, że Grecy z Thery zdecydowali się tu osiedlić, gdyż musieli się tu poczuć całkiem swojsko. Ogólnie rzecz biorąc na terenie Apollonii zachowały się przede wszystkim pozostałości po murach z okresu hellenistycznego, na całym niemal ich przebiegu, oraz budowle głównie z okresu
bizantyjskiego
. Najwyżej położony fragment ruin fortyfikacji mieści się na apollońskim
akropolu
– i tam robi największe wrażenie na zwiedzających. Na uwagę zasługuje teatr z okresu hellenistycznego, późniejszy jednak od murów. Teatr poddano gruntownej przebudowie za
cesarza
Domicjana
(
81
-
96
). I ten obiekt rozebrali częściowo
Bizantyjczycy
. Najlepiej zachowała się widownia (cavea), o 28 rzędach miejsc siedzących. W pobliżu na uwagę zasługują komory kute w skale, które służyły najprawdopodobniej za magazyny towarów odbieranych w porcie.
Ponadto zachowały się ruiny trzech okazałych kościołów
bizantyjskich
, oraz pałacu namiestnika z okresu bizantyjskiego, fortyfikacji z tzw. bramą zachodnią (nazwa nadana przez archeologów) oraz urządzeń portowych. Najbardziej charakterystycznym obiektem w całej Apollonii jest tzw. „kąpielisko
Kleopatry
”. Jest to widoczne z daleka skaliste wzniesienie, które od północnego zachodu oskrzydla szerokim łukiem przystań, dziś pogrążone częściowo w morzu. Pierwotnie mieścił się tam bez wątpienia kamieniołom. Niewykluczone, że w pewnym okresie krawędzie skał służyły starożytnym żeglarzom za pochylnię do remontu okrętów. Starożytne nekropolie Apollonii leżą na wschód i zachód od murów miejskich, przy czym od strony zachodniej przykryła je współczesna zabudowa Marsa Susa.
W pobliskim Ras al-Hamama mieścił się w starożytności port o nazwie Physcon, który w pewnym okresie przejął funkcję Apollonii. Physcon to zapewne nawiązanie do przezwiska, jakie nadano
Ptolemeuszowi VIII Euergetesowi II
, wielkorządcy
Cyreny
, w latach 163-145 p.n.e.
Bibliografia
- R.G. Goodchild, Cyrene and Apollonia. An historical guide, London, 1959.