Widzowie oglądający przedstawienie w Les Bouffes parisiens
Operetka (
wł.
operetta) – sceniczny utwór muzyczny z dialogami mówionymi, zbliżony do
opery
, charakteryzujący się lekką, melodyjną muzyką i
komediową
akcją.
Operetka jako gatunek spokrewniona jest z
wodewilem
,
singspilem
oraz z
operą komiczną
. Żartobliwie nazywana jest "podkasaną muzą".
Charakterystyka
Operetka stanowi formę widowiska muzycznego, które łączy lekką melodyjną muzykę z akcją sceniczną o charakterze komediowym. Włoski termin źródłowy dla nazwy operetki "operetta" oznacza małą operę. Na całość widowiska składają się partie wokalne (arie, duety, partie wielogłosowe i chóralne), instrumentalne (towarzyszące śpiewakom bądź mające postać samodzielnych interludiów) i taneczne (tańce solowe i wstawki baletowe) przeplatane fragmentami niemuzycznymi: monologami, dialogami i scenami zbiorowymi. Operetkę rozpoczyna
uwertura
stanowiąca przegląd głównych tematów muzycznych utworu. Zakończenie operetki ma najczęściej formę rozbudowanego finału muzycznego wykonywanego wspólnie przez solistów, chór i orkiestrę. Do charakterystycznych cech operetki zaliczyć można lekki, żartobliwy temat, melodyjność
arii
(często funkcjonujących jako samodzielne utwory sceniczne), optymistyczne zakończenie perypetii (najczęściej sercowych) głównych bohaterów i nieskomplikowane
libretto
. Istotną częścią przedstawień operetkowych jest ich strona
choreograficzna
, częste przeplatanie scenami
baletowymi
występów śpiewaków[1].
Operetka wywodzi się z angielskich oper balladowych w typie Opery żebraczej Johna Graya i francuskiego
wodewilu
, grywanego w XVII wieku na jarmarkach. Rozwój wodewilu doprowadził z jednej strony do powstania
farsy
, z drugiej formy muzycznej będącej poprzedniczką operetki. Duży wpływ na wykształcenie się operetki jako samodzielnego gatunku muzycznego miał też rozwój
opery buffa
, szczególnie francuskiej, reprezentowanej przez
P. A. Monsigny'ego
,
A. Grétry'ego
,
N. Dalayraca
,
A. Adama
i
D. Aubera
[1].
Historia
Operetka paryska
Operetka narodziła się we Francji za panowania
Napoleona III
. W okresie bujnego rozwoju życia artystycznego i powstawania teatrzyków bulwarowych. W jednym z nich zwanym "Boulevard du Temple" zostało w 1848 roku wystawione widowisko muzyczne Don Quichotte iet Sancho Pansa. Właścicielem teatrzyku, autorem widowiska i odtwórcą głównej roli był
F. Hervé
(1825-1892). Widowisko to uznawane jest za pierwszą nowoczesną operetkę. Współtwórcą gatunku i najwybitniejszym przedstawicielem operetki paryskiej był
Jakub Offenbach
(1819-1880). Debiutował
5 lipca
1855
roku sztuką Dwaj ślepcy wystawioną we własnym teatrzyku "Bonbonnière", nazwanym później "Les Bouffes Parisiens"[1].
Do największych osiągnięć Offenbacha należą:
Orfeusz w piekle
(1858), Piękna Helena (1864), Życie paryskie (1866) i Wielka księżna Gérolstein (1867), uznawane za arcydzieła muzyki operetkowej. Do swoich utworów Offenbach wprowadził żywiołowy taniec pochodzenia algierskiego -
kankan
, który przez wiele lat cieszył się olbrzymim powodzeniem w całej Europie. Najlepsze libretta pisali dla Offenbacha L. Halévy i H. Meilhac. Najwybitniejszymi odtwórczyniami głównych ról były: Hortense Schneider, Delphine Ugalde i Anna Judic[1].
Następcami Offenabacha byli: Ch. A. Lecocq (1832-1918) autor Córki pani Agnot, E. Audran (1842-1901) autor Lalki, L. Varney (1844-1908) autor Fanfan le Tulipe, R. Planquette (1848-1903) autor Dzwonów z Corneville, V. Massé (1822-1884) autor Paul i Virginie, A. Messager (1853-1929) autor Véronique, G. Serpette (1846-1904) autor La Branche cassée, C. Terrasse (1867-1923) autor La Petite Femme de Loth i muzyki do Króla Ubu. Operetki pisali także L. Delibes i E. Chabrier[1].
Operetka wiedeńska rozwinęła się pod wpływem operetki paryskiej. Jej inicjatorem był Belg z pochodzenia
F. Suppé
. W 1860 roku wystawił on w Wiedniu swoją operetkę Pensjonat. Datę tą uznaje się za początek operetki wiedeńskiej. Cechą charakterystyczną operetki wiedeńskiej jest zastąpienie, królującego w operetce paryskiej,
kankana
,
walcem
, który, dzięki
Janowi Straussowi
, stał się głównym tańcem europejskim przełomu wieków[2].
I okres operetki wiedeńskiej, zwany również klasycznym lub złotym obejmuje lata od 1860 roku do końca stulecia. Najwybitniejszym przedstawicielem złotego okresu operetki wiedeńskiej był Jan Strauss syn (1825-1899). Debiutował w 1871 roku operetką Indygo, po niej wystawił z sukcesem:
Zemstę nietoperza
(1874),
Noc w Wenecji
(1883),
Barona cygańskiego
(1885),
Wiedeńską krew
(1899). Oprócz Straussa wybitnymi przedstawicielami tego okresu byli:
F. Suppé
(1819-1895); do jego najpopularniejszych utworów należą: Piękna Galatea (1865) i Boccaccio (1879); K. Millöcker (1842-1899), autor między innymi Studenta-żebraka (1882) i Gasparonne'a (1884); K. Zeller (1842-1892) autor Ptasznika z Tyrolu i R. F. Genée (1823-1895)[2].
Po kilkuletnim kryzysie na przełomie XIX i XX wieku pojawiła się druga generacja kompozytorów tworzących do lat 30. XX stulecia. Najwybitniejszym twórcą tego okresu, zwanego też srebrnym, był
Franz Lehár
, który w 1905 roku odniósł wielki sukces
Wesołą wdówką
. Po niej odnosił jeszcze sukcesy:
Hrabią Luksemburgiem
(1909),
Cygańską miłością
(1910),
Paganinim
(1925),
Carewiczem
(1927),
Krainą uśmiechu
(1929). Oprócz Lehára do wybitnych przedstawicieli srebrnej operetki należą
Edmund Eysler
autor Brata Straubingera (1903), Oskar Straus, autor Czaru walca (1907),
Leo Fall
twórca Księżniczki dolara (1907), Róży Stambułu (1916), Madame Pompadour(1922). Twórcy II okresu operetki wiedeńskiej stanowili grupę bardziej międzynarodową od ich poprzedników i częściej w swej twórczości sięgali po melodie węgierskie, czeskie czy nawet polskie. Z Węgrami związany był Lehár. Węgrem z pochodzenia był
Imre Kálmán
twórca Manewrów jesiennych (1909), Księżniczki czardasza (1915) i
Hrabiny Maricy
(1924). Z Czech pochodził Oskar Nedbal, autor Polskiej krwi (1913)[2].
Operetka w Polsce
W
Polsce
operetka pojawiła się
20 marca
1859
roku. Na scenach
Teatru Wielkiego
w
Warszawie
wystawiono sztukę
Jakuba Offenbacha
pt. Małżeństwo przy latarniach w
reżyserii
Leopolda Matuszyńskiego.
Przypisy
Bibliografia
- Mała Encyklopedia Muzyki. Warszawa: PWN, 1968.
- Bernard Grun: Dzieje operetki. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1974.