Debora Vogel (ur.
1900
w
Bursztynie
, zm.
1942
we
Lwowie
) - dwujęzyczna
żydowska
pisarka, filozof, krytyk literacki i krytyk sztuki, pisząca po
polsku
i w
jidysz
(także, w mniejszym stopniu, po
hebrajsku
).
Droga życiowa
Pochodziła z galicyjskiej inteligenckiej rodziny żydowskiej. Urodziła się w niewielkim miasteczku Bursztyn, gdzie jej ojciec sprawował funkcję dyrektora szkoły żydowskiej. Podczas
I wojny światowej
rodzina Voglów przebywała w
Wiedniu
, zaś po jej zakończeniu osiadła we Lwowie. Debora ukończyła niemieckie gimnazjum jeszcze w Wiedniu. W
1919
podjęła studia w zakresie filozofii, psychologii i polonistyki na
Uniwersytecie Jana Kazimierza
we Lwowie, które od
1924
kontynuowała na
Uniwersytecie Jagiellońskim
, gdzie w
1926
obroniła pracę doktorską Znaczenie poznawcze sztuki u Hegla i jego modyfikacji u Józefa Kremera. Po studiach została wykładowcą
psychologii
i
literatury polskiej
w seminarium hebrajskim we Lwowie. Podczas okupacji sowieckiej uczelnia została przekształcona w seminarium dla nauczycieli jidysz i Vogel wykładała tam także literaturę żydowską.
Debiutowała po polsku, jednak w latach dwudziestych zaczęła pisać w jidysz i w tym języku powstała znaczna część jej twórczości; tłumaczyła także teksty z jidysz na polski (teksty własne oraz twórczość poetów jidysz) oraz z języka polskiego na jidysz (głównie teksty własne). W latach 30. była współpracowniczką licznych czasopism, m.in.
Chwili
, Naszej Opinii, pism Cusztajer i Inzich ukazujących się w jidysz oraz
Sygnałów
i
Wiadomości Literackich
.
Była znawcą
kubizmu
,
konstruktywizmu
, krytykiem towarzyszącym twórczości żydowskich malarzy wzorujących się na
Fernandzie Léger
związanych z lwowską grupą "
Artes
", wśród których był ilustrator jej twórczości
Henryk Streng
. Pośród jej serdecznych przyjaciół był pisarz, malarz i grafik
Bruno Schulz
. Schulza poznała przez
Stanisława Ignacego Witkiewicza
(Witkacego), z którym była zaznajomiona i który jest autorem jej - niezachowanego w oryginale - portretu. W listach Schulza kierowanych do Vogel powstała pierwsza wersja
Sklepów cynamonowych
.
Zginęła we lwowskim
getcie
w sierpniu
1942
podczas akcji likwidacyjnej Żydów, wraz z matką, mężem (architektem Szulimem Barenblüthem) i synkiem Aszerem. Pisarkę wraz z rodziną znalazł Henryk Streng, który pracował wówczas przy sprzątaniu ciał zamordowanych podczas akcji sierpniowej.
Twórczość
Poezja
- Tog figurn (1930)
- Manekinen (1934)
Polskie tłumaczenia wybranych wierszy znajdują się w aneksie do pracy Karoliny Szymaniak, Być agentem wiecznej idei... (zob. poniżej Opracowania)
Proza
- Akacjes blien (w jidysz) (1935)
-
Akacje kwitną
przekład autorski na język polski (1936), najnowsze wydanie Austeria 2006 (zawiera dodatkowo współczesne tłumaczenia nieprzełożonych dotychczas późniejszych montaży),
Krytyka
- Pozycja Stanisława Ignacego Witkiewicza we współczesnej kulturze polskiej
- Temat i forma w sztuce Chagalla [w jidysz]
- Genealogia fotomontażu i jego możliwości
- Statyka, dynamika i aktualność w sztuce [w jidysz]
- "Białe słowa" w poezji [w jidysz]
- Montaż jako gatunek literacki [w jidysz]
Trzy pierwsze teksty ukazały się w piśmie Ogród (tekst o
Chagallu
w tłumaczeniu Tomasza Kuberczyka). Tłumaczenia trzech ostatnich esejów oraz kilku innych teoretycznych prac znajdują się w aneksie do pracy Karoliny Szymaniak, Być agentem wiecznej idei... (zob. poniżej Opracowania).
Opracowania
Karolina Szymaniak, Być agentem wiecznej idei. Przemiany poglądów estetycznych Debory Vogel, Universitas, Kraków 2006,
Zobacz też
Linki zewnętrzne