Katedra Santa Maria del Fiore i wieża Giotta
Katedra Santa Maria del Fiore
Freski na sklepieniu nad prezbiterium
Katedra Santa Maria del Fiore, Duomo – została zbudowana we
Florencji
w miejscu wcześniejszego
kościoła
katedralnego
Santa Reparata
z IV w. Wykonanie tego dzieła Cech Sztuk zlecił
Arnolfowi di Cambio
w
1294
r. Prace po jego kierunkiem rozpoczęto
8 września
1296
wznosząc nową świątynię wokół istniejącego kościoła, w którym sprawowano liturgię aż do
1375
r. Wtedy kościół Santa Reparata zburzono. Po śmierci di Cambio (w
1302
) pracami kierowali:
Giotto di Bondone
,
Andrea Pisano
, Francisco Talentini.
Po śmierci Arnofla di Cambio wprowadzono kilka zmian w opracowanym przez niego projekcie konstrukcyjnym. Wiele z nich dotyczyło wschodniej części kościoła, która została ukończona na początku
XV wieku
. Konkurs na projekt
kopuły
wygrał
Filippo Brunelleschi
(według niektórych źródeł rozstrzygnięcie konkursu nastąpiło w
1420
r., ale podawane są także daty
1416
-
1434
jako czas jej wykonania). Kościół konsekrowano w
1436
. W latach
1445
-
1461
nad
sklepieniem
zbudowano
latarnię
zwieńczoną złocista kulą. Najpóźniej została ukończona
fasada
. W
1578
zburzono nigdy nieukończoną elewację zaprojektowaną przez Arnofla di Cambio i ogłoszono konkurs na projekt nowej fasady. Nie został on rozstrzygnięty. Przez blisko 300 lat organizowano kolejne konkursy i odrzucano napływające rozwiązania. Dopiero w
1871
r. projekt Emilia de Fabris zyskał akceptację. Prace trwały do
1887
i tym samym ukończono budowaną z przerwami przez blisko 600 lat katedrę Santa Maria del Fiore. Jest to kościół o imponujących rozmiarach. Jego wnętrze ma długość 153,0 m, szerokość w korpusie (szerokość
naw
) – 38,0 m, na wysokości prezbiterium wraz z przyległymi apsydami – 90,0 m.
Fasada
bazyliki
została zaprojektowana i wykonana w
stylu neogotyckim
. Do jej wykonania użyto takich samych
marmurów
, które stosowano podczas budowy wcześniejszej struktury kościoła. Z Carrary sprowadzono biały marmur, z Prato zielony a różowy z Maremmy. Kolorowy kamień, ułożony przede wszystkim w geometryczne wzory zdobi wszystkie elewacje katedry. W najstarszej części katedry, od strony południowej, znajduje się portal zwany Porta della Mandorla. Nad wejściem, w owalnym obramowaniu, znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca Wniebowzięcie Marii, dzieło Nanniego di Banco datowane na ok.
1420
r.
Wewnętrzny podział na trzy nawy został zaakcentowany przez umieszczenie w fasadzie czterech
pilastrów
ozdobionych marmurem ułożonym w mozaikę imitującą
biforia
. W
niszach
, tuż powyżej górnej linii drzwi wejściowych umieszczono rzeźby. Pomiędzy pilastrami znajdują się trzy
portale
z scenami z życia Marii Panny w
tympanonach
. Nad nimi umieszczono
wimpergi
ozdobione
sterczynami
, które wzbogacono, podobnie jak obramowania portali kolejnymi rzeźbami. Tympanon nad środkowym portalem zdobi płaskorzeźba przedstawiająca Madonnę z patronami miasta a tympanony boczne figury: Miłosierdzia (po lewej stronie) i Wiary (po stronie prawej). Nad środkowym portalem, centralne pole
fryzu
z figurami
Apostołów
zajmuje postać Maria z Jezusem. Wyżej, nad
fryzem
, w środkowej części fasady znajduje się
rozeta
a nad nią tympanom ozdobiony płaskorzeźbą przedstawiającą Ojca Wiekuistego. Dwie inne rozety umieszczono nad bocznymi portalami poniżej fryzu z Apostołami.
Rzut bazyliki swoim kształtem przypomina plan krzyża łacińskiego, w którym miejsce transeptu zajmuje ośmiokątne
prezbiterium
otoczone trzema apsydami. W każdą z nich wbudowano od wewnątrz pięć niewielkich
apsydioli
. W prezbiterium umieszczono
ołtarz
główny a nad nim wznosi się potężne
sklepienie
. Wnętrze oglądane z miejsca przed ołtarzem głównym przypomina budowlę wzniesioną na
planie centralnym
. Jednak za plecami znajduje się pozostała część kościoła – trójnawowa bazylika. (W przewodnikach to prezbiterium wraz z bocznymi apsydami zazwyczaj nazywane jest
transeptem
). Nawy boczne od nawy głównej oddzielają od siebie lekko zaostrzone
łuki
arkad
wspartych na masywnych filarach umieszczonych po trzy w każdym rzędzie.
Krzyżowo-żebrowe sklepienia
naw opierają się na tych samych
filarach
i pilastrach umieszczonych w ścianach zewnętrznych. Nad nawami bocznymi znajdują się
galerie
otwarte do wnętrza kościoła. Kolorowa, marmurowa posadzka wykonana w latach
1526
-
1660
przez Baccia i Giuliana d'Agnolo, Francesca de Sangallo i innych. W nawie po lewej stronie znajdują się dwa freski z XV wieku przedstawiające konne pomniki kapitanów wojsk: Niccolò da Tolentino namalowany przez
Andrea del Castagno
w
1456
oraz Giovanniego Acuto – obraz
Paolo Uccella
z
1436
r. Inne znane dzieła zdobiące katedrę to namalowane na desce obrazy przedstawiające św. Kosmę i św. Damiana (dzieło Bicciego di Lorenzo) oraz Dante i Boska Komedia (Dante i Trzy Królestwa), dzieło
Domenica di Michelino
z
1465
oraz witraże
Ghibertiego
. Znane są też freski pokrywające wnętrze ścian kopuły. Przedstawiają one scenę Sądu Ostatecznego. Namalowane zostały przez
Vasariego
i Zuccariego w latach
1572
-
1579
wbrew zamierzeniom Bruneleschiego, który celowo sklepienie pozostawił bez dekoracji. Kilkakrotne propozycje historyków zmierzających do przywrócenia pierwotnego wyglądu sklepienia nie zostały zaakceptowane (freski odrestaurowano w
1995
). Osiem pól sklepienia zostało podzielonych na 5 pasów, w których ukazano:
- najbliżej latarni – 24 Starców z
Apokalipsy
, dalej kolejno:
- Chór Anielski z narzędziami Męki Pańskiej, pomiędzy nimi główna postać namalowana na sklepieniu – Zmartwychwstały Chrystus;
- postacie Matki Bożej i świętych;
- Cnoty i Dary Ducha Świętego oraz Błogosławieństwa
- Grzechy Główne oraz Piekło.
W panoramie miasta z daleka jest widoczna czerwona bryła sklepienia przykrywającego wschodnią część kościoła. Przekrycie zostało zaprojektowane na planie ośmiokąta o rozpiętości 45,4 m (o 2,1 m więcej niż średnica kopuły
rzymskiego Panteonu
). Wraz z
bębnem
, na którym jest oparte ma wysokość 70,0 m (z latarnią wysokość ta wynosi 107,0 m). Jest to nowatorskie rozwiązanie, które na stałe weszło do historii architektury. Sklepienie to na ogół nazywane jest kopułą, chociaż na każdej wysokości, inaczej niż kopuła, ma powtórzony plan ośmiokąta. Z tego powodu można też spotkać się w literaturze fachowej z określeniem dwupowłokowe
sklepienie klasztorne
na planie ośmioboku. Zbudowano je bez wykorzystania rusztowania i deskowania, które wykorzystywano jako element podporowy podczas budowy sklepień (z uwagi na wysokość i rozpiętość konstrukcji przekrycia zbudowanie ich zostało uznane za niemożliwe). Brunelleschi zaproponował nowe rozwiązanie, w którym elementem konstrukcyjnym są żebra usytuowane wzdłuż południków i równoleżników. Poziome pierścienie, wbudowywane sukcesywnie, usztywniły konstrukcję spełniając jednocześnie rolę
zworników
(uniemożliwiły zamknięcie się konstrukcji podczas wznoszenia). Dolne pierścienie wzmocniono ołowianymi obręczami (ich kształt koła został ukryty w grubości pierścienia). Konstrukcję uzupełniono dwoma powłokami wymurowanymi z cegły. Obydwie warstwy w połączeniu z żebrami i pierścieniami tworzą sztywną całość. Warstwa zewnętrza dodatkowo chroni całą konstrukcję przed deszczem i wiatrem. Powstanie tego dzieła uważane jest za początek wczesnego
renesansu
.
Za katedrą znajduje się budynek muzeum – Museo dell'Opera del Duomo z zbiorami dzieł sztuki pochodzącymi z katedry,
dzwonnicy
i
baptysterium
.
Zobacz też