Kazirodztwo –
zachowanie seksualne
w stosunku do osoby blisko spokrewnionej.
Kontekst biologiczny
W świecie roślin istnieją skomplikowane organy, zapobiegające
samozapyleniu
. W stosunku do samych siebie rośliny mogą być jałowe (
samopłonne
). W innych wypadkach różny bywa ich czas dojrzewania
pylników
i
znamion
, co zapobiega
samozapyleniu
, bądź też
pylnik
i
znamiona
są od siebie przestrzennie oddalone. Znane jest też zjawisko
heterostylii
.
Zapłodnienie
służy przede wszystkim przemieszczaniu
materiału genetycznego
. Jako, że u roślin rozwinęły się organy zapobiegające
samozapłodnieniu
wskutek
obojniactwa
przemawia to za tym, że
zapłodnienie krzyżowe
jest jednoznacznie pozytywne dla procesów
selekcji naturalnej
.
U zwierząt najczęściej nie istnieje konieczność urządzeń zapobiegających kazirodztwu, jako że ich większa ruchliwość w dostatecznym stopniu zapewnia przemieszanie się osobników w
populacji
. Na ogół
rodzina
po odstawieniu młodych rozprasza się. W wielu wypadkach (np. u
wiewiórki
środkowoeuropejskiej) matka aktywnie wygania swe dzieci po zaprzestaniu karmienia. Ponieważ rodzina nie pozostaje we wspólnocie wymiana
genów
w obrębie
populacji
jest tym samym zapewniona.
Niebezpieczeństwo regularnego
chowu wsobnego
występuje tylko tam, gdzie rodzina jest silnie zespolona. Tam też napotyka się wrodzone zahamowania przed kojarzeniem się z rodzicami albo rodzeństwem. Przykładowo
gęś gęgawa
nie łączy się w pary ze współplemieńcami, z którymi wzrastała, nawet gdy nie są to rodzone siostry i bracia. U
makaków japońskich
stwierdzono coś w rodzaju zakazu kazirodztwa w odniesieniu do relacji matki z synem.
Jane van Lawick-Goodall
zauważyła, że dwa dojrzałe płciowo
szympansy
, jako jedyne samce w grupie nie kopulowały z samicą, która była ich matką [1].
Aspekty genetyczne
Teoria biologiczna wskazuje, że z punktu widzenia korzyści
selekcyjnych
unikanie stosunków seksualnych z osobnikami
spokrewnionymi
zapewnia wymianę
materiału dziedzicznego
między możliwie jak najróżniejszymi genetycznie członkami
populacji
, przez co unika się genetycznych skutków
chowu wsobnego
. Poglądowi temu zarzuca się, że hodowla czystych linii nie zawsze musi być szkodliwa i bywa często praktykowana w hodowli zwierząt domowych. Temu znowu przeciwstawia się opinia, że przyroda unika jednak tego typu
krzyżowania
.
Przedstawiciele wczesnej antropologii (na przykład
Lewis Henry Morgan
) żywili przekonanie, że związki między
krewnymi
prowadzą do biologicznego pogarszania się gatunku ludzkiego. W świetle dzisiejszej wiedzy z zakresu
genetyki
ten pogląd jest niezasadny. Jeśli para blisko
spokrewniona
wyda
potomstwo
może nastąpić wzmocnienie
recesywnych
i dominujących cech zarówno negatywnych jak i pozytywnych. Wynik takiego związku może być zarówno albo bardzo niekorzystny albo bardzo korzystny zależnie od danego układu
genetycznego
w zbiorowości, w obrębie której zachodzi mieszanie
genów
[2].
Wśród Egipcjan (podobnie jak wśród
Persów
czy
Hindusów
) rozpowszechnione były związki kazirodcze a miłość między
rodzeństwem
dla „zachowania czystości krwi” była nawet uświęcona. Małżeństwo między bratem a siostrą nie było zabronione a faraonom czasami nawet nakazane. Wykonane współcześnie badania
mumii
nie wykazały zwyrodnienia fizycznego wśród osób pochodzących z rodzin
faraonów
co wspiera pogląd, że kazirodcze spółkowanie między ludźmi, którzy nie są obciążeni dyspozycjami do
chorób dziedzicznych
, nie pociąga za sobą szkodliwych następstw dla potomstwa [3].
Teorie psychologiczne
Według teorii
Zygmunta Freuda
ludzie mają ukryte skłonności kazirodcze, ale społeczne tabu i normy pozwalają im opanować te pokusy.
Zygmund Freud
twierdził, że rodzic płci przeciwnej stanowi dla każdego człowieka pierwszy i najsilniejszy obiekt pożądania seksualnego (wiąże się to z tak zwanym
kompleksem Edypa
). Ponieważ tabu kazirodztwa nie można znaleźć w psychice jednostki, istnieje potrzeba surowego zakazu.
Freud
uważał, że gdyby nie tabu kazirodztwa, to cały gatunek ludzki cechowałby się wysokim stopniem
wsobności
i skutkiem tego powstawały by aberracje
genetyczne
.
Współcześni wskazują, że teorie
Freuda
oparte zostały na błędnych założeniach [4]. Po pierwsze na błędnym założeniu, że atrakcyjność równa się atrakcyjności seksualnej (na przykład jeśli młoda dziewczynka kocha ojca, to nie znaczy to, że go jednocześnie pożąda seksualnie). Po drugie na niepopartym dowodami założeniu, że w ludziach tkwią żądze kazirodcze (Freudyści uważają, że są one stłumione i dlatego rzadko demonstrowane). Po trzecie Freud zakładał, że tabu zapobiegające małżeństwom pomiędzy kuzynami zapobiega
wsobności
- do niedawna naukowcy i laicy podzielali ten pogląd, współcześnie wiadomo jednak, że wcale tak być nie musi [5].
Według tezy fińskiego socjologa Edwarda Westermarcka z
1891
roku, ludzie nie uznają swoich bardzo bliskich krewnych za atrakcyjnych seksualnie, a tabu tkwi w samym umyśle. Zgodnie z teorią Westermarcka mężczyźni nie tworzą związków seksualnych z matkami i siostrami nie z powodu norm społecznych, lecz po prostu dlatego, że nie pociągają ich osoby, z którymi się wychowali. Ani mężczyźni, ani kobiety nie są w stanie rozpoznać swoich krewnych jako krewnych, mogą jednak zastosować regułę, która w 99 procent przypadków zapobiega kazirodztwu. Otóż unikają tworzenia związków z tymi, których znają z dzieciństwa – w ten sposób wytwarza się awersja seksualna do najbliższych krewnych. Zjawisko to jest formą
wdrukowania
.
Reguła ta nie zapobiega małżeństwu kuzynów, ale ujawnienie się niepożądanych
genów
recesywnych
w takich związkach jest mało prawdopodobne. Mogą natomiast pojawić się u potomstwa takich par korzyści wynikające z połączenia grup genów dobrze przystosowanych do współpracy między sobą.
Teza Westermarcka znajduje oparcie w
etologii
(przykładowo
przepiórki
rozpoznają swoich braci i siostry – i to nawet wtedy, gdy chowały się oddzielnie, i wolą łączyć się z kuzynami niż z obcymi), a także w historii obyczajowości. W
izraelskich
kibucach
niespokrewnione dzieci, które wychowują się wspólnie w żłobkach, często zawierają przyjaźnie na całe życie, ale prawie nigdy nie zawierają ze sobą
małżeństw
. Na
Tajwanie
, zgodnie ze starymi zwyczajami chińskimi, praktykuje się w niektórych rodzinach małżeństwo shim-pua, w którym dziewczynka od czasów niemowlęcych wychowuje się w domu swojego przyszłego męża. Takie małżeństwa są często bezpotomne, gdyż partnerzy nie są dla siebie atrakcyjni seksualnie. Natomiast odwrotnie: gdy siostra i brat wychowują się oddzielnie, to gdy spotkają się w odpowiednim wieku, często zakochują się w sobie [6] - zjawisko to nazywa się genetyczną atrakcyjnością seksualną (ang. Genetic sexual attraction lub krótko GSA) [7].
Kazirodztwo jako tabu kulturowe
Tabu
(
zakaz
) kazirodztwa, należy do najbardziej powszechnych zakazów, występuje w zasadzie we wszystkich kulturach.[8]
W świetle
antropologii kulturowej
źródło
zakazu
kazirodztwa leży w czynnikach kulturowych. Zgodnie z teorią
Claude'a Lévi-Straussa
zakaz
ten jest podstawowym elementem organizacji społecznej, on właśnie leży u podstaw rozwoju
społeczeństw pierwotnych
. Jego funkcją jest "uruchamianie" wymiany matrymonialnej, dzięki której ludzie nawiązują stosunek
powinowactwa
. Istotna więc treść zakazu kazirodztwa nie wyczerpuje się w samym fakcie zakazu czegoś; ona z natury swej ma rodzić wymianę – wymianę mężczyzn i kobiet między poszczególnymi grupami; ona też stanowi regułę, normę wyrażającą pragnienie grupy nawiązania przyjaznych stosunków z inną grupą i wyjścia z izolacji.
Egzogamia
afirmuje drugiego człowieka (po to zabrania małżeństw w ramach grupy, aby je zawierano między członkami różnych grup) i wskazuje na korzyści społeczne, które wynikają z faktu wymiany [9].
Antropologia
strukturalna
Claude'a Lévi-Straussa
uznaje kazirodztwo za wręcz swego rodzaju początek kultury, punkt graniczny między naturą a kulturą, w którym jedna się kończy, a druga zaczyna, przynależny do obydwu tych sfer (które poza tym są w opozycji).
Zakaz kazirodztwa bywał jednak różnie definiowany w różnych
kulturach
. W grupach społecznych, które cechuje
endogamia
, dopuszcza się (lub też dopuszczało się) związki między stosunkowo bliskimi krewnymi (zwłaszcza gdy są to niezbyt liczne grupy społeczne, np.
arystokracja
, rodziny królewskie, ze szczególnym przykładem dynastii
faraonów
. W takim kontekście małżeństwo między kuzynami lub między stryjem a bratanicą czasem nie było po prostu uważane za kazirodztwo, choć w innym kontekście kulturowym kazirodztwem jest.
W przypadku dynastii
faraonów
Egiptu
, ze względu na ich święty, boski status w tamtej kulturze, mieli oni bardzo zawężony wybór potencjalnych małżonków. Wydanie niektórych sióstr faraona za kogokolwiek innego, niż on, byłoby świętokradztwem.
Tradycja
egipska ściśle określała, które relacje pokrewieństwa w rodzinie faraona są kazirodztwem, a które nie. Na przykład związek faraona z niektórymi
siostrami
nie był uznawany za kazirodztwo, a z niektórymi innymi był. Podobnie było w przypadku władców
Inków
.
Sapa Inka
(król) był uznawany za potomka bogów i tylko kobiety "boskiej krwi" mogły być jego żonami. Zazwyczaj zostawała nią jego siostra. Przypuszcza się[], że te bliskie więzy pokrewieństwa doprowadzały np. do
chorób genetycznych
, jak to było w rodzinie
Echnatona
.
Skrajnie abiologiczną tezę prezentuje Nancy Thornhill, dowodząc, że tabu kazirodztwa stanowi faktycznie zbiór norm
małżeńskich
wymyślonych przez obdarzonych władzą mężczyzn, aby uniemożliwić ich rywalom akumulację bogactw poprzez małżeństwa z kuzynkami. W świetle takiej teorii zakaz kazirodztwa nie ma podłoża biologicznego ale związany jest z władzą [10].
Religie
Mitologia
Prawdopodobnie najbardziej znanym przekazem na temat kazirodztwa jest
grecki mit
o
Edypie
przestrzegający przed "nieczystym zachowaniem" (zobacz
Kompleks Edypa
).
- Ta sekcja jest . Jeśli możesz, .
Biblia
Biblijna Księga Rodzaju opowiada historię Lota, który po ucieczce ze skazanej na zagładę Sodomy, uszedł wraz z córkami w bezpieczne miejsce, w góry. Tam jego córki, upoiwszy ojca winem, dopuściły się kazirodztwa współżyjąc z nim. Owocami tego związku byli Moab i Ben-Ammi, protoplaści plemion Moabitów i Ammonitów[11].
Początkowo Kościół zabraniał zawierania małżeństw tylko do czwartego stopnia pokrewieństwa po mieczu według rzymskiego systemu obliczeń; w X-XII w. zakazał zawierania małżeństw do siódmego stopnia według rachuby germańskiej, odpowiadającej mniej więcej czternastemu stopniowi rachuby rzymskiej. W
1215
r.
Sobór laterański IV
ograniczył do czwartego stopnia przeszkody wynikające z prawowitego pokrewieństwa i powinowactwa, a wynikające z powinowactwa nieprawego – do stopnia drugiego[12][13][14].
Koran
Sura
An-Nisa
, fragment Koranu uznawanego przez muzułmanów za bezpośrednie słowa
Boga
skierowane do
Mahometa
, precyzuje, z którymi kobietami wolno się żenić mężczyznom wedle
islamu
:
Nie żeńcie się z niewiastami, które były żonami ojców waszych, jest to występek, jest tu ścieżka do zguby; lecz jeśli się złe stanie, zachowaj twą niewiastę. Nie wolno wam żenić się: z matką, z waszymi córkami, siostrami, synowicami, mamkami, ich córkami, z matkami żon waszych, z córkami niewiast, którymi się opiekujecie, chybabyście nigdy nie mieszkali z ich matkami. Nie będziesz także pojmował: twoich pasierbic, ani dwie żyjące siostry; jeżeli występek popełniony. (4:26-27)
Aspekty prawne
Kazirodztwo |
---|
ciężar gatunkowy | występek |
przepis karny | art. 201. K.k. |
grożąca kara | pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. |
strona podmiotowa | umyślna w zamiarze bezpośrednim i quasi-ewentualnym |
możliwość odpowiedzialności nieletnich od 15 roku życia | nie |
typ kwalifikowany / uprzywilejowany: nie / - |
|
uwagi: |
Kazirodztwo – przestępstwo polegające na dopuszczeniu się obcowania płciowego w stosunku do
wstępnego
,
zstępnego
,
przysposobionego
, przysposabiającego, brata lub siostry.
Stypizowane w art. 201
Kodeksu karnego
z
1997
jako
występek
.
Czyn zabroniony
również w kodeksach karnych z
1969
i z
1932
(w tym ostatnim w węższym zakresie, ponieważ zakazowi nie podlegało obcowanie z osobą przysposobioną lub przysposabiającą).
Przepis karny:
- USTAWA z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny
- (Dz. U. z dnia 2 sierpnia 1997 r.)
|
Art. 201 [Kazirodztwo] Kto dopuszcza się obcowania płciowego w stosunku do wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. |
Dobrowolne stosunki seksualne między dorosłymi krewnymi nie podlegają karze w
Hiszpanii
,
Francji
i
Portugalii
[15].
Kazirodztwo w sztuce
Jako
tabu
kulturowe temat kazirodztwa stanowiło temat inspiracji dla wielu artystów.
Mit
o
Edypie
stanowił jeden z czołowych tematów
tragedii greckiej
, niektóre z tych sztuk do dziś są wystawiane.
Mieczysław Karłowicz
skomponował w
1906
poemat symfoniczny
Stanisław i Anna Oświecimowie op. 12 (o miłości brata i siostry).
Kazirodztwo stało się też w
XX wieku
tematem
filmów
:
Zobacz też
Przypisy
- ↑
Irenäus Eibl-Eibesfeldt
: Miłość i nienawiść. Warszawa:
PWN
,
1987
, ss. 188-189.
- ↑
Ewa Nowicka
: Świat człowieka - świat kultury. Warszawa:
1991
, s. 355.
- ↑
Kazimierz Imieliński
: Seksuologia. Mitologia historia kultura. Warszawa:
PWN
,
1989
, ss. 217-220.
- ↑
Irenäus Eibl-Eibesfeldt
: Miłość i nienawiść. Warszawa:
PWN
,
1987
, s. 189. Cytat: Bardzo wiele z tego, co Freud i jego uczniowie interpretowali jako seksualne (głaskanie, całowanie, itp.) pierwotnie nie jest seksualne, ale wywodzi się z zachowania związanego z opieką nad potomstwem…należy tu niektórym przedstawicielom tego kierunku uczynić zarzut postępowania nienaukowego.
- ↑
Matt Ridley
: Czerwona królowa. Płeć a ewolucja natury ludzkiej. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis,
2001
, s. 302.
- ↑
Matt Ridley
: Czerwona królowa. Płeć a ewolucja natury ludzkiej. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis,
2001
, ss. 302-304.
- ↑ Wikipedia:
Genetic sexual attraction
(
ang.
). [dostęp 2010-08-01]. Cytat: Genetic sexual attraction (GSA) is sexual attraction between close relatives, such as siblings, first and second cousins or a parent and offspring, who first meet as adults.
- ↑
Ewa Nowicka
: Świat człowieka - świat kultury. Warszawa:
1991
, s. 354.
- ↑
Lucjan Kocik
: Wzory Małżeństwa i Rodziny. Od tradycyjnej jednorodności do współczesnych skrajności. Kraków: Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne,
2002
, ss. 50-52.
- ↑
Matt Ridley
: Czerwona królowa. Płeć a ewolucja natury ludzkiej. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis,
2001
, s. 304.
- ↑ Pismo Święte Starego Testamentu, Genesis, 19.
- ↑
Jean-Louis Flandrin
: Historia rodziny. Warszawa:
Oficyna Wydawnicza Volumen
koedycja z
Ligą Republikańską
,
1998
, ss. 33-35. Cytat: Czy prawo kanoniczne dostarczało wówczas bardziej realistycznej definicji pokrewieństwa? We wczesnym średniowieczu określało je bardzo różnie. Początkowo Kościół zabraniał zawierania małżeństw tylko do czwartego stopnia pokrewieństwa po mieczu według rzymskiego systemu obliczeń; w X-XII w. posunął się do zakazu zawierania małżeństw do siódmego stopnia według rachuby germańskiej, odpowiadającej mniej więcej czternastemu stopniowi rachuby rzymskiej. Graniczyło to z absurdem: zakładając, że w każdym pokoleniu każde małżeństwo wychowało syna córkę, którzy z kolei założyli własne rodziny – co sytuuje się poniżej rzeczywistej średniej w koniunkturze wyżu demograficznego w XI-XII w. – kandydat do małżeństwa miałby zakaz poślubienia 2731 kuzynek ze swego pokolenia, nie licząc ich wstępnych i zstępnych w wieku nadającym się do małżeństwa, co oznacza...wszystkich panien na wydaniu, jakie mógł poznać, a nawet więcej... IV sobór laterański w 1215 r. ograniczył do czwartego stopnia przeszkody wynikające z prawowitego pokrewieństwa i powinowactwa, a wynikające z powinowactwa nieprawego – do drugiego stopnia. Fakty te ujawniają oczywiście brak realizmu zaleceń we wczesnym średniowieczu i nie świadczą o realizmie późniejszych zaleceń prawa kanonicznego. Protestanci jeszcze bardziej ograniczyli zresztą przeszkody płynące z pokrewieństwa, a Kościół katolicki zdecydował się na to w 1917 r., gdy ogłosił nowy kodeks prawa kanonicznego...Jakże jednak można się nie dziwić, widząc paralelizm między ewolucją zakazów, a tym co możemy dostrzec w ewolucji współzależności rodowych. Wydaje się, że osiągnęły one szczyt między X i XII w., a właśnie wtedy zakazy rozszerzyły się ponad miarę... jest oczywiste, że nie sposób było znać 10 687 krewnych po mieczu tworzących pokrewieństwo do siódmego stopnia według obliczeń stosowanych w prawie kanonicznym.
- ↑
Karlheinz Deschner
: Krzyż Pański z Kościołem. Seksualizm w Historii Chrześcijaństwa. Gdynia: Wyd. Uraeus,
1994
, ss. 270, 505. Cytat: ...chrześcijaństwo zabraniało małżeństw między naturalnymi krewnymi nawet bardzo dalekiego stopnia, mianowicie aż po czternasty stopień, według rachuby rzymskiej... Obliczono, że średnia liczba osobników żyjących pośród krewnych do czternastego stopnia wynosi szesnaście tysięcy. Uwzględniając wszystkie rodzaje pokrewieństwa, liczba ta wzrasta do 1 048 576 osób... (
Synod w Epaone
517 r. - kanon 30, Synod Clermont 535 r. - kanon 11, Synod Orleans 538 r. - kanon 27, Synod Tours 567 r. - kanon 21...Podobnie i papieże pomijając nieliczne wyjątki, albo zupełnie, albo w znacznej mierze, zabraniali małżeństw między krewnymi).
- ↑ Jacques Le Goff (z Dominique Simonnet, Jean Courtin, Paul Veyne, Jacques Solé, Mona Ozouf, Alain Corbin, Ann-Marie Sohn, Pascal Bruckner, Alice Ferney): Najpiękniejsza historia miłości. Warszawa:
Wydawnictwo Cyklady
,
2004
, s. 49. Cytat: Dominique Simonnet: - Każdy, kto miał jakiś ważny powód, mógł nie dopuścić do ślubu. Do czego to było potrzebne?
Jacques Le Goff
: – Miało zapobiegać związkom osób spokrewnionych. Pierwotnie interdykt sięgnął aż do siódmego pokolenia wstecz, lecz w mniej lub bardziej endogamicznym społeczeństwie było to nierealistyczne, toteż zadowolono się ograniczeniem go do czterech pokoleń.
- ↑
Rumunia chce zalegalizować kazirodztwo
. TVN24, 22 marca 2009.
Linki zewnętrzne