Gra szklanych paciorków (
niem.
Das Glasperlenspiel) – jest ostatnim dziełem niemieckiego pisarza
Hermanna Hessego
. Prace nad książką autor zaczął w 1931 roku, została ona wydana w
Szwajcarii
w 1943 roku, po tym jak wcześniej jej publikację odrzucono w nazistowskich Niemczech[1]. O
powieści
wspomniał sam pisarz przy okazji wręczenia mu
Literackiej Nagrody Nobla
w roku 1946. Gra szklanych paciorków jest dosłownym tłumaczeniem z niemieckiego, ale sama książka była opublikowana także pod tytułem Magister Ludi, (łac. mistrz gry), takim honorowym określeniem tytułowany jest główny charakter powieści. Magister ludi może być ponadto rozumiany jako gra słowna, lud- w łacinie znaczy zarówno "grę" jak i "szkołę".
Fabuła
Akcja powieści Gra szklanych paciorków ma miejsce w przyszłości w bliżej niesprecyzowanym czasie. Hesse sugerował, że narracja książki rozpoczyna się około XXV wieku[2]. Tłem jest fikcyjna prowincja w centralnej
Europie
zwana Kastalią, zarezerwowana na mocy decyzji politycznych dla egzystencji czysto intelektualnej, technologia oraz życie ekonomiczne są ograniczone do niezbędnego minimum. Miejsce jest domem ascetycznego zakonu intelektualistów z podwójną misją: prowadzą oni szkoły z internatem dla młodych chłopców (powieść jest tym samym szczegółową eksploracją kształcenia się i życia intelektualnego) oraz kultywują i uczestniczą w grze szklanych paciorków, której natura pozostaje nieuchwytna. Pojawiają się tylko
aluzje
do jej zasad, które są pozornie tak skomplikowane, że nawet trudno jest je sobie wyobrazić. Gra wymaga lat ciężkich studiów muzycznych, matematycznych, jak i analizy historii kultury. W gruncie rzeczy gra jest jednak abstrakcyjną syntezą wszystkich sztuk i nauk. Jest ona inicjowana kreowaniem przez graczy głębokich odniesień między pozornie niezwiązanymi ze sobą tematami.
Powieść podąża śladami wybitnego członka zakonu, Józefa Knechta (nazwisko można tłumaczyć jako „sługę” lub „ parobka” ale może ono też znaczyć „wasala” lub „rycerza”), opisywanego przez fikcyjnego historyka zakonu. Stąd książka jest przykładem
powieści rozwojowej
. Tekst, napisany w naukowo – biograficznej formie, przedstawia moment decyzji
protagonisty
odnośnie wstąpienia do zakonu, jego mistrzostwo w grze, oraz awans w hierarchii, kiedy ostatecznie zostaje mu nadany tytuł magister ludi, zarezerwowany tylko dla najlepszego gracza[3].
Jednak lojalność Knechta w stosunku do zakonu zaczyna się kruszyć, gdy ten stopniowo powątpiewa, czy aby ludzie uzdolnieni mają prawo do wycofania się z życia, wypełnionego wieloma problemami. Knecht zaczyna postrzegać Kastalię jako swego rodzaju
wieżę z kości słoniowej
, eteryczną, strzeżoną społeczność, poświęcającą się czysto intelektualnym celom, nieświadomą jednak problemów wiążących się z życiem na zewnątrz. Ów wniosek przyśpiesza tylko powstanie kryzysu osobistego, w wyniku czego Knecht dokonuje rzeczy niewyobrażalnej. Prosi o możliwość rezygnacji z tytułu magister ludi i postanawia opuścić zakon, rzekomo aby stać się wartością i pomocą dla szerszych kręgów kulturowych. Zarządcy zakonu odrzucają jego prośbę, lecz Knecht mimo to odchodzi, podejmując się początkowo pracy jako
korepetytor
syna jego przyjaciela z dzieciństwa. Zaledwie kilka dni później tonie on w górskim jeziorze próbując pływać, nie będąc do tego odpowiednio przygotowanym. W tym miejscu urywa się fabuła utworu.
Narrator
urywa główny wątek fabularny, zaznaczając, że koniec utworu leży poza zakresem jego biografii. Końcowy rozdział zatytułowany „Legenda” jest rzekomo częścią innej historii. Czytelnikowi zaprezentowane są pośmiertnie prace Knechta. Pierwsza sekcja zawiera jego poezję z różnych okresów jego życia. Po niej następują 3 krótkie opowiadania. Pierwsze przedstawia
poganina
Knechta, drugie Józefa, chrześcijańskiego
pustelnika
, a ostatnie życie Dasy, indyjskiego księcia, który dorastał jako pastuch. Wszystkie 3 historie obejmują losy trzech osób, poszukujących duchowych przeżyć, którzy uczą się mistycznych tradycji ich czasów od napotkanych mędrców. Początkowo Hesse zamierzał przedstawić różne egzystencje tej samej osoby, kiedy ta rodziłaby się na nowo[4]. Zamiast tego jednak skupił się na fabule umiejscowionej w przyszłości i zawierającej trzy opowiadania, „autorstwa” Knechta w Grze szklanych paciorków na końcu powieści.
Odniesienia
Wiele nazwisk figur powieści to gry słowne. Poprzednikiem Knechta jako magister ludi był Tomasz von der Trave, co jest pośrednim odniesieniem do
Thomasa Manna
, który urodził się
Lubece
, usytuowanej nad rzeką
Trave
. Jego genialny, choć niezrównoważony przyjaciel Fritz Tegularius był wzorowany na
Friedrichu Nietzschem
, podczas gdy ojciec Jakub to aluzja do historyka
Jacoba Burckhardta
[5]. Carlo Ferromonte to włoska wersja nazwiska bratanka Hessego Karla Isenberga, a Bastian Perrot z Calw, wynalazca gry szklanych paciorków, miał swój pierwowzór w Heinrichu Perrotcie, który był właścicielem sklepu, gdzie Hesse pracował, gdy porzucił szkołę[6].
Postacie
- Józef Knecht – protagonista, Magister Ludi.
- Mistrz muzyki – Duchowy mentor Knechta, gdy ten jest dzieckiem, egzaminuje go w ramach przyjęcia do elitarnych szkół Kastalii.
- Plinio Designori – przeciwieństwo Knechta w świecie zewnętrznym
- Ojciec Jakub – przeciwieństwo Knechta w sprawach wiary
- Starszy brat – były członek zakonu Kastalii i student chińskiego
- Tomasz von der Trave – poprzednik Knechta na stanowisku Masigtra Ludi
- Fritz Tegularius – przyjaciel Knechta, który zwiastuje, co może stać się z członkami zakonu, jeśli ci pozostaną odizolowani.
Źródła
- Theodore Ziolkowski, Foreword to The Glass Bead Game, p. xii. Owl Books.
- Hesse, Hermann (1943). The Glass Bead Game. Owl Books. pp. 352–354. .
Przypisy
- ↑ ^
http://www.kirjasto.sci.fi/hhesse.htm
"
- ↑ ^ Theodore Ziolkowski, Foreword to The Glass Bead Game, p. xii. Owl Books.
- ↑ ^ Hesse, Hermann (1943). The Glass Bead Game. Owl Books. pp. 352–354. .
- ↑ ^ Theodore Ziolkowski, Foreword to The Glass Bead Game, p. xiv-xv. Picador.
- ↑ a b Theodore Ziolkowski, Foreword to The Glass Bead Game, p. ix. Owl Books.
- ↑ ^ a b Theodore Ziolkowski, Foreword to The Glass Bead Game, p. ix. Owl Books.