Lex (
łac.
lex - l.mn. leges) – termin określający zazwyczaj ustawę, będącą źródłem prawa w okresie starożytnego Rzymu lub po prostu - w znaczeniu ogólnym - "ustawę" (dzieło zwykłego ustawodawcy) jako przeciwieństwo "prawa" (w znaczeniu "ius" - ogółu norm prawnych, opartych na zasadzie słuszności, których respektowanie jest obowiązkiem każdego prawodawcy). Pojęcie "lex" używano też w trzech znaczeniach:
1) ustawa, czyli akt prawny w
starożytnym Rzymie
zwłaszcza w okresie
republikańskim
, ustanowiony przez kompetentny organ prawodawczy, głównie przez
komicjum centurialne
, podjęta na wniosek urzędnika je zwołującego. Stała ona najwyżej w hierarchii
norm prawnych
i dlatego uchylona mogła być tylko przez inną ustawę lub poprzez długie niestosowanie w praktyce (desuetudo). Ustawy (leges) najczęściej nosiły nazwy swoich wnioskodawców (od nazwiska rodowego – nomen gentilicum) np.
lex Hortensia
od Kwintusa Hortensjusza. W czasach
Augusta
, czyli w początkowym okresie
pryncypatu
wydano jeszcze sporo ustaw, jednak stopniowo działalność ustawodawcza, tak jak i rola zgromadzeń ludowych malała. Ostatnia znana nam ustawa to
lex agraria
z
96
r. uchwalona w czasach
Nerwy
.
2) Lex w szerszym sensie to także od r.
287 p.n.e.
uchwała
concilium plebis
(plebiscita), kiedy to na mocy
lex Hortensia
nadano jej moc ogólnie obowiązującą.
3) Lex to także konstytucja cesarska od czasów końca pryncypatu.