Gnaeus Pompeius Magnus (ur.
29 września
106 p.n.e.
, zm.
28 września
48 p.n.e.
) –
rzymski
polityk i dowódca wojskowy, jeden z twórców
I triumwiratu
, zwany przez współczesnych Pompejuszem Wielkim ze względu na wielkie sukcesy polityczne i militarne oraz zasługi dla Rzymu.
Młodość
Urodził się w rodzinie senatorskiej. Pierwsze doświadczenia wojskowe i polityczne zdobywał pod okiem swojego ojca
Gnejusza Pompejusza Strabona
, który sprawował urząd
konsula
w
89 roku p.n.e.
Po wylądowaniu wojsk
Sulli
w Brundyzjum (dzisiejsze
Brindisi
) w
82 p.n.e.
przyłączył się do niego wraz ze swoimi trzema legionami, które udało mu się sformować w jego rodzinnych posiadłościach w okolicach
Picenum
.
W
82 p.n.e.
uczestniczył w zdobyciu
Rzymu
, a następnie z woli
Sulli
objął dowództwo nad oddziałami walczącymi ze stronnikami
Mariusza
na
Sycylii
i w Afryce. W
81 p.n.e.
ostatecznie pokonał wojska
popularów
. Po zwycięstwie, za zgodą
Sulli
, odbył w Rzymie triumf, ale w
78 p.n.e.
wbrew jego woli poparł kandydaturę
Marka Emiliusza Lepidusa
na stanowisko konsula. Kiedy ten jednak podjął próbę obalenia ustroju sullańskiego, Pompejusz wystąpił przeciwko niemu, co przyczyniło się do klęski Lepidusa i wzmocniło pozycję Pompejusza w Rzymie.
Kariera wojskowa
Pompejusz stanął na czele wojsk walczących ze zwolennikami
Mariusza
w
Hiszpanii
, którym przewodził
Sertoriusz
. Po śmierci Sertoriusza w wyniku spisku i ostatecznym pokonaniu oddziałów przeciwnika Pompejusz wrócił do Italii i wziął udział w walce z powstańcami
Spartakusa
. Wspólnie z
Markiem Krassusem
, za zgodą senatu, objęli konsulat w
70 p.n.e.
Pompejusz objął konsulat, mimo że nie osiągnął przewidzianego prawem wieku ani nie sprawował wcześniej innych urzędów wymaganych przez tzw.
cursus honorum
. Nowi konsulowie odwołali najbardziej restrykcyjną część ustaw wprowadzonych podczas dyktatury
Sulli
, przywracając m.in. władzę
trybuńską
.
W
67 p.n.e.
na mocy lex Gabinia otrzymał specjalne uprawnienia na terenie Morza Śródziemnego, dzięki czemu przeprowadził szybką, zwycięską kampanię przeciwko piratom, a w
66 p.n.e.
pokonał ostatecznie wojska
Mitrydatesa VI Eupatora
i narzucił
Pontowi
zwierzchnictwo rzymskie. Następnie zajął
Syrię
, kładąc kres panowaniu
Seleucydów
, i wkroczył do
Judei
, opanowując
Jerozolimę
w
63 p.n.e.
Z zajętych terytoriów utworzył nową rzymską prowincję Syrię. Stworzył cały system państw zależnych politycznie i finansowo od Rzymu, do którego włączone zostały
Kapadocja
,
Armenia
i
Królestwo Bosporańskie
. Można powiedzieć, że w latach 66-62 Pompejusz był faktycznym panem imperium rzymskiego.
Po uregulowaniu spraw na Wschodzie w
62 p.n.e.
powrócił do Rzymu. Senat jednak, obawiając się wciąż rosnącego autorytetu Pompejusza, odmówił mu zatwierdzenia jego zarządzeń na Wschodzie i nadania ziemi weteranom.
I Triumwirat
W tej sytuacji w
60 p.n.e.
Pompejusz zawarł umowę z
Krassusem
i
Cezarem
, tworząc nieformalny
I triumwirat
, zapewniając wszystkim trzem faktyczną władzę nad państwem, co pozwoliło Pompejuszowi przeforsować swoje żądania. W
56 p.n.e.
triumwirowie odnowili porozumienie w Lukce. W
55 p.n.e.
sprawował funkcję konsula z Krassusem po raz drugi. W tym samym roku, w celu zwiększenia poparcia swojej osoby wśród ludności Rzymu, wybudował
pierwszy teatr z kamienia
. Na rok
52 p.n.e.
w obliczu fali zamieszek wywołanych walką Milona i
Klodiusza
został wybrany na konsula bez kolegi na urzędzie (sine collegae). Doprowadził później do wyboru na ostatnie pięć miesięcy swojego teścia Metellusa Scypiona na konsula.
Wojna domowa z Cezarem
W styczniu
49 p.n.e.
konflikt między Pompejuszem i Cezarem przerodził się w otwartą wojnę. Nie mając dość sił do przeciwstawienia się
legionom
Cezara w Italii, Pompejusz przedostał się do
Grecji
, gdzie udało mu się zgromadzić znaczną armię. Po zwycięstwie
pod Dyrrachium
, którego nie wykorzystał, w miesiąc później,
9 sierpnia
48 p.n.e.
, doszło do
bitwy pod Farsalos
w
Tesalii
. Wojska Pompejusza poniosły druzgocącą klęskę mimo dwukrotnej przewagi liczebnej, w tym siedmiokrotnej w kawalerii. Sam Pompejusz umknął do
Egiptu
, licząc na poparcie swojego przyjaciela
Ptolemeusza XIII
. Ten jednak, pod wpływem swoich, obawiających się Cezara doradców, zwłaszcza
Achillasa
, rozkazał zamordować Pompejusza zaraz po jego zejściu na ląd, a jego głowę odesłał Cezarowi. Majątek Pompejusza po jego śmierci wynosił podobno siedemset milionów sestercji[].
Małżeństwa i dzieci
Moneta z podobizną Pompejusza Wielkiego
-
Antistia
-
Emilia Skaura
-
Mucja Tercja
, dzieci:
- Julia córka
Cezara
- Cecylia Metella Kornelia
Bibliografia
- Southern P, Pompejusz Wielki, tłum. B. Mierzejewska, Warszawa 2004.
Zobacz też