Sobór Konstantynopolitański V – cykl trzech
synodów
z lat
1341
,
1347
i
1351
, których postanowienia są uznawane przez
prawosławie
za postanowienia
soboru powszechnego
.
Bezpośrednią przyczyną zwołania soboru był spór wokół
mistycznej
doktryny
hezychazmu
, której twórcą był mnich
Grzegorz Palamas
. Wyznawcy hezychazmu twierdzili, że poprzez ciąg mistycznych praktyk można ujrzeć Boga w jego przedwiecznej światłości. Doktryna hezychazmu wywołała ogromny spór doktrynalny w Kościele greckim, nakładając się na podziału polityczne (walka
Jana Katakuzena
o tron). Zwolennikami hezychazmu byli
Jan Kantakuzen
, Aleksy Apokaukos i cesarzowa Anna. Przeciwko hezychazmowi występował natomiast patriarcha Konstantynopola Jan Kalekas wraz z większą częścią arystokracji. Krytykowali hezychazm również liczni uczeni bizantyjscy na czele z Barlaamem z Kalabrii, m.in. Nicefor Gregoras i Demetriusz Kydones. Mistyk Mikołaj Kabasilas po pewnym czasie natomiast przeszedł do obozu zwolenników hezychazmu. Grzegorz Palamas żywił przychylne uczucia wobec Kościoła rzymskiego, jednak legat papieski Paweł ze Smyrny potępił jego doktrynę jako
herezję
.
Na początku czerwca
1341
cesarz
Andronik III Paleolog
zwołał w Konstantynopolu synod mający uregulować kwestię ortodoksji nauki Grzegorza Palamasa. Synod aprobował hezychazm, podobnie uczynił kolejny synod zwołany dwa miesiące później przez regenta Jana Kantakuzena.
Postanowienia synodów z
1341
wywołały gniew patriarchy Jana Kalekasa. Z jego inicjatywy w
1344
zwołano kolejny synod, który przy niechętnej zgodzie cesarzowej Anny potępił hezychazm i nakazał uwięzić Palamasa jako heretyka. Szybko doszło jednak do kłótni cesarzowej z patriarchą. Cesarzowa zwołała zatem w lutym
1347
kolejny synod, który przywrócił postanowienia synodów z
1341
.
Wkrótce po synodzie zwołanym przez cesarzową Annę do Konstantynopola wkroczyły wojska Jana Kantakuzena, który koronował się na cesarza. Po koronacji Kantakuzen zwołał kolejny synod, na który zaproszono przedstawicieli innych Kościołów ortodoksyjnych, nadając mu tym samym rangę soboru powszechnego. Synod ostatecznie uznał doktrynę hezychazmu za prawowierną.
Bibliografia
- Steven Runciman: Teokracja bizantyjska. Katowice: Wydawnictwo Książnica, 2008. .