Szkoły parafialne –
szkoły
zakładane przy
kościołach parafialnych
.
Pierwsze znane zarządzenia dotyczące obowiązku utrzymywania szkół przy wszystkich kościołach wydał w
797
cesarz
Karol Wielki
. Zostało to potwierdzone w
853
zaleceniem
papieża
Leona IV
zakładania szkół przy każdej
parafii
. Przełomowe znaczenie miały uchwały
Soboru Laterańskiego IV
(
1215
), dzięki którym szkoły parafialne zyskały trwałe podstawy
egzystencji
.
Pierwotnym celem szkół parafialnych było danie podstaw
wykształcenia
przyszłym
kapłanom
. Ich podstawę programową miało stanowić tzw.
trivium
(
gramatyka łacińska
,
retoryka
,
dialektyka
), uzupełnione
muzyką
(
śpiew kościelny
).
W rzeczywistości program szkół parafialnych był zróżnicowany w zależności od położenia, rozległości i zasobów parafii. W miastach, gdzie szkoły parafialne miały służyć
młodzieży mieszczańskiej
, zakres przekazywanej wiedzy wykraczał często poza potrzeby Kościoła i bywał dostosowywany do potrzeb tej warstwy społecznej.
W
Polsce
szkolnictwo parafialne rozwijało się od końca
XIII w.
Jego rozkwit przypada na
XV
i początek
XVI w.
W wielu szkołach uczyli wykwalifikowani
nauczyciele
, a uczniowie rekrutowali się z różnych warstw społecznych. Program nauczania był zróżnicowany, w znacznym stopniu dostosowany do potrzeb Kościoła.
Reformacja, która od lat 30.
XVI w.
szybko rozprzestrzeniała się na ziemiach polskich, sprawiła, że liczba szkół parafialnych uległa znacznemu zmniejszeniu. Było to związane z odmiennym podejściem do
oświaty
. Przedstawiciele
protestantyzmu
postulowali bowiem, aby szkoły były prowadzone przez rajców miejskich – władzę świecką, a nie kościelną (protestanckie szkolnictwo).
Sobór trydencki
(
1545
-
63
) i
kontrreformacja
przyczyniły się do odzyskania wpływu
Kościoła katolickiego
na
szkolnictwo
. Od
XVII w.
zmieniły się zadania szkół parafialnych: głównie przygotowywały one do służby kościelnej (
ministrantura
i
muzyka
), dawały także chłopcom podstawową znajomość czytania, pisania, czasami rachunków.
Zniszczenia po
wojnach szwedzkich
spowodowały pogorszenie kondycji i poziomu szkół parafialnych, zwłaszcza na
wsiach
. Proces ten pogłębił się w końcu
XVII
i 1. połowie
XVIII w.
na skutek ogólnego upadku ekonomicznego i zaostrzających się różnic społecznych. Najwięcej szkół parafialnych było w
Wielkopolsce
i
Małopolsce
, słabsza była sieć tego szkolnictwa na ziemiach litewsko-ruskich, gdzie zaczęły one powstawać w
XV w.
Utworzona w
1773
Komisja Edukacji Narodowej
(KEN), mimo iż doceniała znaczenie tego szczebla nauczania, nie miała dostatecznych środków, by radykalnie zmienić jego stan.
Szkoły parafialne nadal pozostawały w gestii Kościoła. Zainteresowanie, które szkołom parafialnym okazywali
biskup płocki
Michał Poniatowski
i
biskup wileński
Ignacy Massalski
, na krótko tylko uwidoczniło się w zwiększeniu ich liczebności. Pod wpływem działalności KEN i inicjatyw niektórych przedstawicieli
oświeconej
szlachty
podniósł się nieco poziom nauczania w szkołach parafialnych, zwłaszcza w
miastach
. W nauczaniu zapanował
język polski
, zaczęto przyjmować dziewczęta.
Na początku
XIX w.
szkoły parafialne zaczęły tracić na znaczeniu i zanikać na rzecz podporządkowanych władzom świeckim szkół elementarnych, zwanych także ludowymi.
Bibliografia
- Andrzej Wyczański: Historia Polski i Świata. T. 1.: Historia Polski - Polska do 1586. Mediasat Group S.A. dla
Gazety Wyborczej
, 2007, s. 528. .