Zagłębie Dąbrowskie
Zagłębie DąbrowskieNeoromański kościół Św. Stanisława Biskupa i Męczennika w
Czeladzi
Zagłębie Dąbrowskie – region historyczno-geograficzny w zachodniej
Małopolsce
, na pograniczu z
Górnym Śląskiem
. Obejmuje wschodnią część obecnego
województwa śląskiego
(stąd często, ale błędnie, zaliczane jest do
Śląska
) a według poglądów części historyków również zachodnią część
województwa małopolskiego
(
Olkusz
). Stanowi północno-wschodnią część
Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego
. GraniceZagłębie Dąbrowskie obejmuje nastepujące jednostki administracyjne: -
Sosnowiec
– 221 tys. mieszkańców – najludniejsze miasto Zagłębia Dąbrowskiego
-
Dąbrowa Górnicza
– 128 tys. mieszkańców – największy ośrodek przemysłowy i największe obszarowo miasto Zagłębia (189 km kw.)
-
Będzin
- 59 tys. mieszkańców – historyczna stolica regionu
-
Czeladź
– 34 tys. mieszkańców – najstarsze miasto Zagłębia Dąbrowskiego
-
Wojkowice
– 9 tys. mieszkańców
-
Sławków
– 7 tys. mieszkańców – obok
Czeladzi
i
Siewierza
jedno z najstarszych miast regionu, historyczne centrum biskupiego
klucza sławkowskiego
.
- miasto i gmina
Siewierz
– 12 tys. mieszkańców – także jedno z najstarszych miast i historycznych centrów regionu, pierwsze jako stolica wyodrębnionego na terenie obecnego Zagłębia regionu,
księstwa siewierskiego
.
- gmina
Bobrowniki
– 11 tys. mieszkańców
- gmina
Psary
– 11 tys. mieszkańców
- gmina
Mierzęcice
– 7,3 tys. mieszkańców
- gmina
Ożarowice
(
powiat tarnogórski
) – 5,4 tys. mieszkańców.
Zagłębie w swym "najpewniejszym kształcie" obejmuje zatem obszar
powiatu będzińskiego
, częściowo
powiatu tarnogórskiego
(
gmina Ożarowice
oraz
powiatów grodzkich
:
Sosnowiec
i
Dąbrowa Górnicza
. Najwyraźniej tożsamość zagłębiowska zarysowana jest bowiem tam, gdzie najwyraźniej daje się poznać odrębność, czyli na granicy ze
Śląskiem
. Stąd ewenement, że z biegiem czasu miasto graniczne
Sosnowiec
, stało się również
stolicą
regionu. Region rozciąga się więc od Sosnowca "promieniście" w kierunku północnym, północno-wschodnim i wschodnim. Z racji tej wyrazistości świadomości regionalnej na pograniczu ze Śląskiem, występuje pewne zróżnicowanie świadomości zasięgu regionu, idąc w tych wspomnianych kierunkach odchodzących promieniście od stolicy. Jedne opinie bowiem głoszą, iż region sięga poza Zawiercie i Olkusz, tworząc "Zagłębie Wielkie", inne natomiast tych miast nie wliczają w skład regionu. Pod względem hydrograficznym region ten można częściowo utożsamić z dorzeczem
Przemszy
, czyli jako region z Przemszą w centrum, względnie region w niecce dorzecza
Warty
od północy, oparty na
Brynicy
od zachodu, a następnie zamknięty od południa na
Białej Przemszy
, czyli historycznej granicy między Zagłębiem Dąbrowskim a
Zagłębiem Krakowskim
. Z kolei
Szlaku Orlich Gniazd
od wschodu. Trzeba przy tym więc zaznaczyć, że według odczucia i opinii wielu mieszkańców Zagłębie Dąbrowskie ogranicza się wyłącznie do obszaru zakreślonego obecnymi granicami administracyjnymi miast Sosnowca, Będzina, Dąbrowy Górniczej, Czeladzi i Wojkowic. Tak postrzegający najczęściej związani są z oglądem, w którym istotą tożsamości zagłębiowskiej jest bowiem etos robotniczy związany głównie z przemysłem wydobywczym, stalowym i włókienniczym swoistego "Pięciomiasta Zagłębiowskiego", czyli wspomnianych wyżej 5 miast najczęściej kojarzonych z Zagłębiem Dąbrowskim. Automatycznie zwolennicy tej opcji muszą więc poza granice regionu wyłączać mieszkańców rolniczych rejonów powiatów będzińskiego, zawierciańskiego – nawet jeżeli jednak łączy te gminy takie samo jak w "Pięciomieście" poczucie odrębności historycznej i językowej od Śląska. Mieszkańcy Zagłębia nie mówią gwarą śląską i ich język nie wykazuje naleciałości niemieckich, jak gwara śląska. Język mieszkańców Zagłębia cechuje akcent ruchomy – w odróżnieniu od akcentu stałego na Śląsku. Mieszkańcy Zagłębia nie identyfikują się też z Galicją, gdzie powszechny jest kult cesarza Franciszka Józefa. Jest to zapewne konsekwencja podziału
Małopolski
podczas
zaborów
. Stąd też więc istnieje natomiast większe poczucie wspólnoty z Królestwem Polskim (tzw. Kongresowym) – gdyż wraz z rozwojem górnictwa na tych ziemiach zaczęła kształtować się świadomość odrębności Zagłębia, co działo się w czasach administracyjnej przynależności do Królestwa. Pamiętać jednak należy, że to granice administracyjne regionów i państw się na tym terenie zmieniały, częstokroć za sprawą brutalnych ingerencji władzy obcej. Region był tak usytuowany, że raz przynależał do powiatu olkuskiego, raz do będzińskiego i zawierciańskiego, raz do Księstwa Siewierskiego czy Ziemi Jaworznickiej, jeżeli brać pod uwagę długie losy państwowości polskiej, w której niemal od początku pojawiają się osady w tym regionie. Czas kształtowania nazewnictwa "zagłębiowskiego" to tylko krótki czas – głównie XIX-wieczny – tej długiej historii regionu, choć nawet bezpośrednio po wyjściu z tego okresu widać zachowane szersze ujęcie regionu, np. w zagłębiowskich badaniach
M. Kantora- Mirskiego
, które obejmowały region w szerokim rozumieniu. Podobnie prezentuje region wydany w 1939 r. w Sosnowcu nakładem Komitetu "Przewodnik po Zagłębiu Dąbrowskim". Współcześnie takie postrzeganie regionu przejawia się w odrębnych jednostkach administracyjnych "zagłębiowskich", jak okręg wyborczy nr 32 (do Sejmu) i 31 (do Senatu), jednostka NUTS,
diecezja sosnowiecka
czy Zagłębiowska Strefa Gospodarcza "Gospodarcza Brama Śląska". W tym szerszym więc, regionalnym ujęciu do Zagłębia Dąbrowskiego zaliczane są również miejscowości sąsiednie, takie jak: - miasto i gmina
Olkusz
– wraz z
powiatem ziemskim
– również jedno z najstarszych miast i historycznych centrów regionu, jako stolica powiatu:
- miasto i gmina
Myszków
– wraz z
powiatem ziemskim
- miasto i gmina
Koziegłowy
– jedno z najstarszych miast w regionie, historycznie, jak większość powiatu myszkowskiego związane z księstwem siewierskim, czyli w dużej mierze protoplastą Zagłębia Dąbrowskiego
- miasto i gmina
Żarki
- gmina
Niegowa
- gmina
Poraj
.
NazwaNazwa "Zagłębie Dąbrowskie" tłumaczy się w zasadzie samoistnie: Zagłębie oznacza teren obniżony względem otaczających go ziem. Poprzez silny związek frazeologiczny zagłębia w odniesieniu do przemysłu, ukuło się nowe, akceptowane już przez językoznawców znaczenie: obszar na którym występują i są eksploatowane złoża naturalne. Stąd mówi się np. o
Zagłębiu Ruhry
,
Górnośląskim Zagłębiu Węglowym
, Zagłębiu Wałbrzyskim. W przeciwieństwie jednak do wyżej wspomnianych nazwa Zagłębie w odniesieniu do regionu w widłach Brynicy i Białej Przemszy przyjęła się jako określenie krainy historyczno-geograficznej na podobnych zasadach jak np.
Górny Śląsk
. Przymiotnik: "Dąbrowskie" wziął się od jednego z silniejszych ośrodków miejsko-przemysłowych – Dąbrowy Górniczej. Zagłębie Dąbrowskie jest wschodnią częścią obszaru o wspólnych cechach przemysłowych i wspólnej strukturze urbanistycznej –
Górnośląskiego Zagłębia Węglowego
, choć z uwagi na zasięg historycznych krain kulturowych pojęcia te wykluczają się. Nazwę "Zagłębie Dąbrowskie" wymyślił około 1850
Józef Cieszkowski
, wówczas naczelny zawiadowca kopalni rządowych Zachodniego Okręgu Węglowego w Dąbrowie Górniczej[1]. HistoriaOd VII-IX w. – ziemie Zagłębia należą do
Wiślan
. W końcu IX w. – jak reszta ziem Wiślan uzależniony od państwa wielkomorawskiego, a od połowy X w. – od czeskich Przemyślidów. Od ok. 990 r. – Zagłębie wchodzi w skład państwa polskiego, rządzonego przez
Bolesława Chrobrego
(967-1025). Od 1000 roku Zagłębie należy do diecezji krakowskiej. Po śmierci
Bolesława Krzywoustego
i podziale dzielnicowym Polski w
1138
r. Zagłębie pozostało w granicach dzielnicy senioralnej, która w
1146
roku przypadła
Bolesławowi Kędzierzawemu
. W
1179
r.
Ziemia bytomska
w momencie przejęcia przez Mieszka Plątonogiego została odłączona od Małopolski. Zagłębie stało się częścią Małopolski, ale na długie wieki terenem nadgranicznym początkowo z księstwem raciborskim, potem z Czechami, Prusami, Rzeszą Niemiecką i autonomicznym woj. śląskim. Do
XIX wieku
Zagłębie Dąbrowskie stanowiło integralną część Małopolski z wyjątkiem przynależności części regionu do
księstwa siewierskiego
. Większość terenów dzisiejszego Zagłębia do końca epoki przedrozbiorowej należała tym samym do biskupów krakowskich, wchodząc w skład księstwa siewierskiego i graniczącego z nim biskupiego
klucza sławkowskiego
. Obszar ten, w szczególności w
XVI
w., był terenem intensywnej eksploatacji złóż ołowiu, srebra i cynku. W okresie
1795
-
1806
tereny te zostały przyłączone do
Prus
jako prowincja
Nowy Śląsk
. Po kongresie wiedeńskim Zagłębie Dąbrowskie znalazło się w granicach zaboru rosyjskiego, gdzie w związku z odkryciem i eksploatacją
węgla kamiennego
oraz budową w
1848
roku
kolei warszawsko-wiedeńskiej
zaczął się tworzyć największy w królestwie okręg przemysłowy. W połowie XIX w. na powstający właśnie powiat będziński utarła się i przyjęła nazwa Zagłębie. Odrębność regionu została potwierdzona w okresie II RP, kiedy Zagłębie stanowiło część
województwa kieleckiego
. Dopiero od lat pięćdziesiątych
XX wieku
w związku z polityką PRL – niwelowania różnic pomiędzy regionami, oraz przyjazdem na Zagłębie za pracą mieszkańców z całej Polski (głównie z kieleckiego) podobieństwo do sąsiedniego (przez słynną granicę na
Brynicy
) Śląska staje się coraz wyraźniejsze. Warto jednak podkreślić, że urodzony i mieszkający w Czeladzi, Sosnowcu, czy w Będzinie nie będzie Ślązakiem, tylko Zagłębiakiem podobnie zresztą tak go odbierze mieszkaniec
Katowic
, czy
Chorzowa
. Dla mieszkańców pozostałej części kraju, głównie z powodu terminów: "województwo śląskie" oraz "Górnośląski Okręg Przemysłowy",
Katowice
i
Sosnowiec
stanowią ten sam region. Historycznie więc Zagłębie Dąbrowskie jest oddzielnym regionem. Odrębność Zagłębia podkreśla także Kościół katolicki – 25 marca 1992 r. została erygowana
Diecezja Sosnowiecka
, której granice, w znacznym stopniu, pokrywają się z szeroko rozumianym Zagłębiem. Miasta Zagłębia Dąbrowskiego częściowo tworzą wspólny obszar miejski z miastami Górnego Śląska i tworzą tzw.
Górnośląski Okręg Przemysłowy
. Prezydenci 17 miast Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego podpisali
9 stycznia
2006
r. deklarację utworzenia jednego dużego obszaru miejskiego, zwanego
Górnośląskim Związkiem Metropolitalnym
. Związek został zarejestrowany 8 czerwca 2007 roku, a w jego skład weszły:
Dąbrowa Górnicza
i
Sosnowiec
. Tworzy go 14 miast na prawach
powiatu
. Instytucje kultury, sportu oraz organizacje społeczne Religie Turystyka i wypoczynek Zobacz teżPrzypisy- ↑ Dulias R., Hibszer A. Województwo śląskie. Przyroda, gospodarka, dziedzictwo kulturowe. Wydawnictwo Kubajak, Krzeszowice 2004, , s. 115
Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Zagłębie Dąbrowskie":
Michałowice (powiat jeleniogórski)
...
1946
...
2006
...
Dniepropetrowsk
...
Ukraińska Powstańcza Armia
...
Historia Ukrainy
...
Wojna domowa w Rosji
...
Armia Ludowa
...
Związek Walki Zbrojnej
- gen. Tadeusz Komorowski "Korczak"Okręg KrakowskiOkręg Śląski - por. Józef Korol "Starosta"Podokręg Zagłębie DąbrowskieObszar Nr 5-
Poznań
Okręg PomorzeOkręg PoznańObszar Nr 6 -
Toruń
Samodzielny Okręg ...
Tramwaj
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Zagłębie Dąbrowskie":
215a Działania zbrojne w latach 1941-1945 (plansza 5)
...
143. Polacy na przełomie XIX i XX w. (plansza 7)
...
201. Środowisko przyrodnicze Polski (plansza 13)
...
|