Zielony Balonik
Zielony BalonikZielony Balonik –
kabaret
literacki, założony przez
krakowskich
poetów, pisarzy i plastyków w cukierni Apolinarego J. Michalika (zwanej
Jamą Michalikową
) w październiku
1905
roku, działający do
1912
roku (sporadycznie wystawiano przedstawienia do
1915
roku). Historia powstania kabaretuWokół powstania pierwszego polskiego kabaretu literackiego narosło wiele legend i mitów. Według
Adama Grzymały-Siedleckiego
[1] pomysłodawcami byli
Edward Żeleński
(brat
Boya
), Stanisław Kluczborski i
Jan August Kisielewski
. Według
Boya-Żeleńskiego
pierwszą osobą, która zainicjowała kabaret, był Kisielewski[2]. Sam Boy nie brał udziału w stworzeniu kabaretu – dołączył do zespołu dopiero później. W świetle problemu z ustaleniem inicjatora (lub inicjatorów) Zielonego Balonika najbardziej prawdopodobna wydaje się teza Tomasza Weissa[3], zgodnie z którą pomysł zorganizowania kabaretu literackiego zaprzątał przez dłuższy czas myśli wielu osób – głównie malarzy i plastyków, ale także ludzi nie związanych ze środowiskiem artystycznym (
Edward Żeleński
,
Tadeusz Zakrzewski
, Leopold Starzewski). Otwarcie Zielonego Balonika nastąpiło w dniu 7 października
1905
roku. Jako kabaret artystów był on instytucją o charakterze elitarnym. Od pierwszego spotkania w
cukierni Michalika
przy
ulicy Floriańskiej
dbano pieczołowicie, aby Zielony Balonik nie był dostępny dla wszystkich. Taką elitarność zapewniały zaproszenia. Jeśli gość nie wykazywał zachwytu w trakcie kabaretowego spotkania - nie zapraszano go już więcej. Wskutek tych zabiegów bywalcy Zielonego Balonika stanowili elitarną, niewielką, zamkniętą grupę o nie zmieniającym się składzie. Jednak elitarność niosła ze sobą zagrożenie: mogła doprowadzić do wyczerpania się tematów na piosenki i teksty. I tak też się stało. Cytowany przez Weissa Sierosławski[4] stwierdza, że z biegiem czasu zaczęło Zielonemu Balonikowi brakować humoru. Powodami tego stanu rzeczy były także pogarszające się warunki życia oraz niechęć bywalców
Jamy Michalika
do poruszania w swojej
satyrze
problematyki politycznej (jest to jedna z cech odróżniających Zielony Balonik od większości kabaretów francuskich czy niemieckich). Przypuszcza się dzisiaj, że chciano uniknąć w ten sposób interwencji
cenzury
prewencyjnej w spotkania, ponieważ wszystkie imprezy publiczne w tamtym czasie podlegały kontroli[5]. Charakterystyka kabaretuJedną z cech Zielonego Balonika, oprócz elitarności, jest także brak narzuconego, ułożonego wcześniej programu. Zasada głosiła, że każdy miał prawo (w pewnym sensie nawet obowiązek) wystąpić ze swoim tekstem lub
piosenką
przed publicznością (musiał się jednak liczyć z tym, że może zostać wygwizdany). Dopiero z czasem spotkania w
Jamie Michalika
zostały oparte o szczegółowo opracowany
repertuar
, wykonywany przez osoby, które wcześniej sprawdziły się w takiej roli na scenie. Oczywiście do końca istnienia
kabaretu
można było zaprezentować w nim spontanicznie własną twórczość, o ile zostało się zaproszonym. Specyfiką spotkań kabaretowych Zielonego Balonika było połączenie słowa i rysunku – wiele programów konstruowano kojarząc świadomie prezentację satyrycznych
grafik
i pisanych do nich tekstów. Rysunki powstawały w pierwszej kolejności, a teksty były nimi inspirowane, stanowiąc słowny komentarz. Grafiki tworzone były w większości przez
karykaturzystów
współpracujących z czasopismem "Liberum Veto". Rysunki te służyły również do zdobienia ścian lokalu. Główny
litograf
tego grona, Zenon Pruszyński, wydał w
1930
r.
broszurę
-przewodnik po Jamie pt. Jama Michalika. Lokal Zielonego Balonika[6]. Publikacja zawiera inwentarz lokalu wraz z informacjami dotyczącymi sensu i genezy większości obrazów i rysunków. Grafiki, oprócz dekorowania sali, pojawiały się także na zaproszeniach Zielonego Balonika. Zazwyczaj miały charakter satyryczny, a ich motywem przewodnim były
humorystyczne portrety
. Zdarzały się także scenki z udziałem przedstawicieli kabaretowego grona oraz jego sympatyków w różnych sytuacjach. Rzadsze były rysunki o charakterze neutralnym, nie zawierające aluzji. Rysunkowi zawsze towarzyszył tekst, który przeważnie w dowcipny sposób zapraszał na spotkanie. W Zielonym Baloniku funkcję
konferansjera
pełnił m.in.
Jan August Kisielewski
, który każdemu przybyłemu na spotkanie gościowi wygłaszał obraźliwą mowę powitalną (na wzór
Aristide Bruanta
z paryskiego kabaretu Le Mirliton). Twórcy Zielonego Balonika (przede wszystkim Boy-Żeleński i
Nowaczyński
) programowo wyśmiewali
konserwatywny
establishment
Krakowa
(głównie środowisko skupione wokół
rektora
Uniwersytetu Jagiellońskiego
Stanisława Tarnowskiego
) oraz "koturnowość" literatury
Młodej Polski
, podważali
neoromantyczną
rolę artysty jako kapłana sztuki przeciwstawiając temu modelowi tradycję artysty-
błazna
, wesołka i prześmiewcy –
Sowizdrzała
. Z perspektywy współczesnej widoczny jest również ich
racjonalizm
i
liberalizm
. Przygotowywali tym samym grunt pod
literaturę dwudziestolecia międzywojennego
, w swojej początkowej fazie wolnej od społecznych i metafizycznych powinności. Szopka satyrycznaW Zielonym Baloniku wystawiono także pięć noworocznych szopek satyrycznych (w latach
1906
,
1907
,
1908
,
1911
i
1912
) pod nazwą Szopka krakowska. Z trzech pierwszych zachowały się tylko fragmenty, teksty szopek z lat
1911
i
1912
zostały w całości opublikowane drukiem. Problematyka w nich podejmowana jest już dzisiaj nieczytelna, dotyczy np. spraw środowiska malarskiego i literackiego, projektu
Jana Styki
wymalowania panoramy na
Barbakanie
, rozdania nagród Barczewskiego za osiągnięcia artystyczne itd. Niezmiennie nie poruszano problemów politycznych. Popularność Zielonego BalonikaMimo ataków krytyki na łamach prasy (zgorszenie, unikanie konfrontacji z
zaborcą
w repertuarze,
autocenzura
) popularność Zielonego Balonika była ogromna – odczuwano bowiem wielką potrzebę tego typu rozrywki. Dowodzi tego masowe zakładanie nowych kabaretów: Figlików (
Kraków
) czy kabaretu
Momus
(
Warszawa
,
1909
r.), których inicjatorem był
Arnold Szyfman
, a także setek innych kabaretów zakładanych na prowincji, które jednak niewiele miały wspólnego z ideą Zielonego Balonika. Zjawisko to jest łudząco podobne do mody na kabarety we Francji po sukcesie paryskiego
Chat Noir
. I tam, i na ziemiach polskich wszystkie naśladownicze instytucje nie prezentowały swoim programem wysokiego poziomu, a ich komercyjny charakter był sprzeczny z intencjami założycieli Zielonego Balonika. Swój stosunek do tego zjawiska Boy-Żeleński wyraził między innymi w satyrycznej piosence z Szopki krakowskiej pt. Tryumfy polskiego kabaretu: - Opiewa dziś rytmicznie
- Kabaret w Jaśle,
- Że sznycle u poborców
- Nie są na maśle;
- Kabaret w Sędziszowie
- Z estrady ci opowie,
- Co z młodszym sędzią czyni
- Pani radczyni. (...)[7]
a także w swoim odautorskim przypisie do tego tekstu: | (...) Ewangelia Zielonego Balonika obiegła cały kraj; wszędzie rozpleniły się kabarety: od stowarzyszeń robotniczych do artystycznych salonów, od stolic aż do głębokiej prowincji, gdzie zwykle kończyły się kwasami, ponieważ poruszały, nie zawsze dyskretnie, prywatne sprawy znanych figur w miasteczku. (...) [8] |
Skład osobowy kabaretuW środowisku Zielonego Balonika czynny udział brali między innymi: - Oprawa plastyczna:
Witold Wojtkiewicz
,
Kazimierz Sichulski
,
Karol Frycz
,
Henryk Szczygliński
,
Alfons Karpiński
,
Stanisław Kamocki
,
Stanisław Kuczborski
,
Stefan Filipkiewicz
,
Henryk Uziembło
,
Fryderyk Pautsch
,
Tadeusz Rychter
,
Ludwik Puget
,
Ignacy Blaschke
.
Przypisy- ↑ Grzymała-Siedlecki Adam, Ludzie Zielonego Balonika [w:] Dymek z papierosa, czyli wspomnienia o scenach, scenkach i nadscenkach. Pod red. Kazimierza Rudzkiego. Warszawa 1959
- ↑ Boy-Żeleński Tadeusz, Legenda Zielonego Balonika z perspektywy ćwierćwiecza [w:] Boy-Żeleński Tadeusz Znaszli ten kraj?... Wstęp: T. Weiss. BN I, 246. Wrocław 2004, str. 244-245
- ↑ Weiss Tomasz Wstęp [do:] Boy-Żeleński Tadeusz, Słówka. BN I, 255. Wrocław 1988, str. XXIX.
- ↑ Weiss Tomasz Wstęp [do:] Boy-Żeleński Tadeusz, Słówka. BN I, 255. Wrocław 1988, str. XLII-XLIII
- ↑ Weiss Tomasz Legenda i prawda Zielonego Balonika. Kraków 1987, str. 241
- ↑ Informacje o broszurce podane za: Weiss Tomasz, Legenda i prawda Zielonego Balonika. Kraków 1987, str. 406
- ↑ Tadeusz Boy-Żeleński, Tryumfy polskiego kabaretu [w:] Słówka. Wstęp: T. Weiss. BN I, 255. Wrocław 1988, str. 282-283.
- ↑ Boy-Żeleński Tadeusz, Słówka. Wstęp: T. Weiss. BN I, 255. Wrocław 1988, str. 281.
Bibliografia- Boy-Żeleński Tadeusz, Słówka. Wstęp: Tomasz Weiss. BN I, 255. Wrocław 1988.
- Boy-Żeleński Tadeusz, Znaszli ten kraj?... Wstęp: Tomasz Weiss. BN I, 246. Wrocław 2004.
- Stępień Tomasz, Kabaret literacki [hasło w:] Słownik literatury polskiej XX wieku. Wrocław 1992.
- Weiss Tomasz, Legenda i prawda Zielonego Balonika. Kraków 1987.
- Dymek z papierosa, czyli wspomnienia o scenach, scenkach i nadscenkach. Pod red. Kazimierza Rudzkiego. Warszawa 1959
Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Zielony Balonik":
Czerwony Krzyż
...
Zawał mięśnia sercowego
...
Sedmídolí
...
Wielki Staw (jezioro w Karkonoszach)
...
Kamienna (dopływ Bobru)
...
Smogornia
...
Kocioł Wielkiego Stawu
...
Czarny Kocioł Jagniątkowski
...
Końskie Łby
...
Grzbiet Lasocki
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Zielony Balonik":
14b Przecinanie się kierunków ruchu - część 2 (plansza 5)
...
19 Sygnały na drodze. Hierarchia sygnałów i znaków (plansza 13)
...
19 Sygnały na drodze. Hierarchia sygnałów i znaków (plansza 15)
...
|