(136108) Haumea
Artystyczna wizja (136108) Haumea Artystyczna wizja (136108) Haumea
Odkrywca	Mike Brown i in., José Ortiz i in.
Data odkrycia	7 marca 2003
Nr kolejny planetoidy	136108
Charakterystyka orbity (J2000)
Występowanie planetoidy	Obiekt transneptunowy cubewano
Półoś wielka	42,99 j.a.
Mimośród	0,1981
Peryhelium	34,48 j.a.
Aphelium	51,51 j.a.
Okres obiegu wokół Słońca	ok. 282 lat
Średnia prędkość orbitalna	4,50 km/s
Nachylenie orbity względem ekliptyki	28,22°
Charakterystyka fizyczna
Średnica	(średnio ~1 500 km) ~1 960×1 518×996 km
Masa	(4,2 ± 0,1) × 1021 kg
Średnia gęstość	2,6 – 3,3 g/cm3
Okres obrotu wokół własnej osi	(3 h 55 m) h
Albedo	0,7 ± 0,1
Jasność absolutna	0,1 m
Średnia temperatura powierzchni	32 ± 3 K
Satelity naturalne	2 księżyce: Hi'iaka i Namaka

136108 Haumea – odkryta 7 marca 2003 roku planeta karłowata z Pasa Kuipera . Równocześnie planetoida należy też do grupy plutoidów . Wcześniejsze jej tymczasowe oznaczenie to (136108) 2003 EL₆₁, a nieoficjalna nazwa - Santa.

Odkrycie

Choć odkrycie ogłoszono 29 lipca 2005 roku, Haumea została sfotografowana już w 1955 roku i odnaleziona pół wieku później na kliszach z Obserwatorium Palomar . Odkrycie zostało zgłoszone przez grupę José L. Ortiza z Obserwatorium Sierra Nevada w Hiszpanii , chociaż obiekt był obserwowany niezależnie przez grupę Mike'a Browna z Caltech w Stanach Zjednoczonych . Początkowo Brown uznał pierwszeństwo Ortiza, lecz sprawa stała się kontrowersyjna, kiedy pojawiły się wątpliwości, czy Ortiz nie wykorzystał danych zebranych przez grupę z Caltechu^[1].

Kontrowersje wokół odkrycia przyspieszyły ogłoszenie dwóch innych odkryć zespołu Mike'a Browna – Makemake , którego średnica wynosi około ¾ średnicy Plutona , oraz ciała większego od Plutona – Eris .

17 września 2008 roku Międzynarodowa Unia Astronomiczna zakwalifikowała Haumeę jako planetę karłowatą i nadała jej obecną nazwę. Jej nazwa pochodzi od Haumei , bogini płodności i porodu w mitologii hawajskiej ^[2].

Orbita, rozmiary i właściwości fizyczne

136108 Haumea obiega Słońce po orbicie o mimośrodzie 0,198 i nachyleniu do ekliptyki 28,2° w czasie ok. 282 lat . Średnia odległość tego ciała od naszej Dziennej Gwiazdy wynosi 43 j.a. Jest to obiekt o kształcie grubego cygara o rozmiarach ~1960×1518×996 (średnio 1500) km .

Ciało to nie ma kształtu sferycznego, choć jego rozmiary i masa (ponad 30% masy 134340 Plutona ) pozwalały, by w przeszłości uformowało się w obiekt prawie kulisty. Jednak bardzo szybki ruch obrotowy wokół najkrótszej osi (niespełna 4 godziny - najkrótszy spośród wszystkich ciał Układu Słonecznego o średnicach przekraczających 100 km.) spowodował rozciągnięcie planetoidy. Przypuszcza się, że w okresie kształtowania się planet ta planetoida transneptunowa mogła wziąć udział w jakiejś ogromnej kosmicznej kolizji z innym ciałem niebieskim. Wtedy właśnie doszło do przyśpieszenia ruchu obrotowego i utworzenia satelitów tego obiektu oraz innych jeszcze ciał, które nie są już powiązane grawitacyjnie z Haumeą. Wskazuje na to odkrycie pięciu planetoid o orbitach zbliżonych do orbity Haumei, a których symulacje orbit prowadzą do wspólnego dla tych obiektów punktu. Byłaby to pierwsza znaleziona w Pasie Kuipera rodzina planetoid powstała w trakcie jednej kosmicznej katastrofy.

Naturalne satelity

Obserwacje z użyciem optyki adaptacyjnej wykazały, że 136108 Haumea ma dwa księżyce . Większy z nich - Hi'iaka (tymczasowe oznaczenie: S/2005 (136108) 1) – obiega tę planetoidę po orbicie o mimośrodzie 0,05 w średniej odległości 49 100 km w ciągu 49,12 dni . Jego masa stanowi ok. 1% masy głównego ciała. Ma średnicę szacowaną na ok. 310 km. Nazwa tego księżyca pochodzi od hawajskiej bogini urodzonej z Haumei i patrona tej bogini na wyspie Hawaje. Wcześniej był on nieoficjalnie nazywany "Rudolph".

Mniejszy księżyc – Namaka (tymczasowe oznaczenie: S/2005 (136108) 2) – krąży w średniej odległości 39 300 km w czasie 34,7 dnia. Orbity obydwu satelitów nachylone są względem siebie ok. 40°. Jego średnica wyliczona na podstawie współczynnika odbijania światła wynosi 12% średnicy Haumei, tj. ok. 170 km. Jego nazwa pochodzi od Namaki, ducha wody zrodzonego z ciała Haumei. Księżyc ten był nieoficjalnie nazywany "Blitzen".

Na podstawie obserwacji ruchów tych ciał obliczono masę układu, która wynosi 4,2×10²¹ kg .

Przypisy

Zobacz też

• Lista planetoid
• Lista planetoid z księżycami
• Lista obiektów transneptunowych
• Rodzina planetoidy Haumea

Linki zewnętrzne

• Baza danych małych ciał Układu Słonecznego Jet Propulsion Laboratory
• 136108 Haumea w bazie JPL
• Diagram orbity 136108 Haumea
• Dane o obiekcie i jego satelitach (en)