Aktualizm (aktualizm geologiczny, zwany również uniformitaryzmem lub uniformitarianizmem) – zasada geologiczna przyjmująca, że czynniki fizyczne i chemiczne oddziałujące na Ziemię i na skorupę ziemską , a zatem także procesy fizyczne i chemiczne , były w przeszłości podobne do dzisiejszych, co pozwala na podstawie współczesnych obserwacji określać przebieg dawnych procesów geologicznych. Metoda ta streszcza się w haśle "teraźniejszość jest kluczem do przeszłości", a na podstawie obserwacji procesów zachodzących współcześnie można wnioskować co działo się na Ziemi nawet wiele milionów lat temu.

Zasada sformułowana została przez Jamesa Huttona (Theory of the Earth, 1795 ), a rozwinięta przez Charlesa Lyella (Principles of Geology, 1830 ). Jednym z pierwszych dowodów tej koncepcji były przeprowadzone przez Huttona dokładne badania erozji w dolinach rzek oraz tworzenia się osadów u ich ujść - ich wyniki wskazywały, że długotrwale działające procesy geologiczne, takie jak erozja , sedymentacja , dyslokacja i wypiętrzanie ( fałdowanie ), mogą być wyjaśnieniem tworzenia się pokładów skalnych zawierających szczątki kopalne.

Opublikowana w 1802 roku książka Johna Playfaira pt. Illustrations of the Huttonian Theory of the Earth zawierała dalsze wyjaśnienia i przykłady potwierdzające koncepcję aktualizmu w odniesieniu do procesów geologicznych.

Rozwinięcie tej teorii przez Charlesa Lyella (bliskiego przyjaciela Darwina ), a szczególnie przedstawione dowody na dużo dłuższy niż kilka tysięcy lat wiek Ziemi, dały podstawy do sformułowania teorii ewolucji .

Bibliografia

• W. Jaroszewski, L. Marks, A. Radomski, 1985: Słownik geologii dynamicznej. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.