Albania
Albania - (Shqipëria, Republika Albanii – Republika e Shqipërise) – państwo w południowo-wschodniej Europie na Bałkanach, nad Morzem Adriatyckim. Graniczy z Grecją (282 km), Macedonią (151 km) oraz Kosowem (114 km) i Czarnogórą (173 km). Łączna długość granic lądowych wynosi 720 km, ponadto państwo posiada 362 km wybrzeża morskiego.
Etymologia nazwy
Rdzeń alb w języku proto europejskim oznacza kolor biały lub górę. Według spekulacji historyków górskie ludy z terenów obecnego Kosowa przyniosły za sobą ten etnonim na niziny dzisiejszej Albanii. Albańska nazwa Shqipëria pochodzi od słowa Shqipoj oznaczającego mówić otwarcie, krótko i jasno.
Nazwy w innych językach: -
tur. Arnavutluk
- gr. Αλβανία (Alvanía)
- łac. Illyricum (nazwa większego obszaru)
Geografia
- Ważniejsze miasta (liczba mieszkańców w tys. w latach 2007-2008): Tirana (616,4), Durrës (126,2), Elbasan (126,1), Wlora (91,7), Szkodra (89,4), Kamza (86,5), Korcza (75,0), Fier (63,5), Berat (47,5) i Lushnja (43,1).
- Położenie geograficzne: 39°40`-40°40` N 19°15`-21°55` E
- Najwyższy punkt: Korab 2 764 m n.p.m.
Albania jest w 75% krajem górzystym. Niewielki procent kraju zajmują niziny położone nad Morzem Adriatyckim oraz doliny większych rzek takich jak: Drin (285 km), Wjosa (272 km) lub Seman z Devoll (281 km). Pozostała część kraju to wyżyny oraz góry w paśmie Gór Dynarskich z takimi pasmami jak Góry Północnoalbańskie, Góry Skanderbega, Mal Valamarës. Na granicach znajdują się 3 duże jeziora: Szkoderskie 368 km²; Ochrydzkie 347 km² oraz Prespa 288 km². Najdalej wysunięty na zachód przylądek to Kepi i Gjuhëzës.
Gospodarka
Do końca lat 80. XX wieku centralnie planowana, obecnie w fazie transformacji. Gospodarka Albanii rozwijała się w latach 2000 - 2004 w tempie 6÷7%, przy czym znamienny jest duży udział inwestycji zagranicznych. Obecnie tempo wzrostu PKB wynosi 6% (dane z 2007). Niemal połowa produktu krajowego brutto PKB wytwarzana jest w szarej strefie, zaś jego wartość w 2007 wyniosła 10,6 mld dolarów, czyli 2 934 dolary na 1 mieszkańca. Kraj jest obok Mołdawii oraz Serbii jednym z najbiedniejszych państw Europy. Szacuje się, że stabilizacja i doprowadzenie Albanii do poziomu, z którego mogłaby kandydować do Unii Europejskiej zajmie nawet kilkanaście lat.
Znaczne bogactwa mineralne pozwalają na rozwój górnictwa, wydobywa się między innymi: rudy chromu – 91 tys. ton, miedzi, żelaza i niklu oraz ropy naftowej – 300 tys. ton, gazu ziemnego, węgla i boksytów. Nad jeziorem Prespa są jedne z największych w świecie złóż naturalnego asfaltu. Produkcja energii elektrycznej (głównie w elektrowniach wodnych) – 4,3 TWh w 2004 roku. Koło Durres pracuje duża cementownia, liczne są zakłady metalowe, elektrotechniczne, włókiennicze i przetwórstwa płodów rolnych. Albania jest znacznym producentem wyrobów tytoniowych.
Uprawa zbóż, w tym kukurydzy – 197 tys. ton, pszenicy 295 tys. ton, słoneczników, tytoniu – 5 tys. ton, buraków cukrowych, drzew owocowych, oliwek – 27 tys. ton i winorośli – 83 tys. ton. Hodowla bydła, kóz i owiec – 1,85 mln (produkcja wełny 3,8 tys. ton).
Mimo poczynionych znacznych inwestycji, transport drogowy i kolejowy są słabo rozwinięte. Z 16,8 tys. km dróg tylko 40% spełnia europejskie standardy, zaś linie kolejowe liczą w sumie 540 km. Motoryzacja jest dopiero w fazie początkowej – 190 tys. samochodów osobowych, co dało w 2002 roku zaledwie 59 pojazdów na 1000 mieszkańców. Głównym portem morskim jest Durres, a lotniczym Port lotniczy Rinas w Tiranie. Po długotrwałej izolacji Albania stawia intensywnie na rozwój turystyki międzynarodowej, głównie na wybrzeżu Riwiera Albańska. Liczba turystów zagranicznych przekracza już milion rocznie, zaś wpływy w 2002 roku wyniosły 487 mln dolarów.
Bilans handlowy bardzo niekorzystny wykazuje znaczną przewagę importu (2,9 mld dolarów) nad eksportem (763 mln dolarów), co powoduje nieustanny wzrost zadłużenia kraju. Główni partnerzy handlowi: Włochy, Grecja, Serbia oraz Niemcy.
Historia
Od starożytności do II wojny światowej
W starożytności Albania wchodziła w skład Ilirii zamieszkiwanej przez starożytny lud indoeuropejski Ilirowie, którzy wymieszali się później z Trakami i Słowianami. W 168 roku kraj został uzależniony od Rzymian, a od końca IV wieku 395 roku przyłączona została do cesarstwa bizantyjskiego. Na przełomie VI i VII wieku napłynęły tu plemiona słowiańskie. W okresie IX - XI wiek tereny Albanii wchodziły w skład carstwa Bułgarii.
Pierwsze państwo albańskie powstało w XII wieku, w XIV wieku zostało podbite przez Serbów. Około 1435 Turcy zajęli Albanię, wyzwoliła się czasowo po powstaniu zainicjowanym przez Skanderbega. Pod koniec XV wieku Turcy znów zajęli kraj, podupadł on pod względem cywilizacyjnym. Feudałowie powoli i systematycznie przechodzili na islam, zachowując swe majątki i uprawnienia. Często piastowali wysokie funkcje w państwie tureckim (np. Ali Pasza).
W XIX wieku wzmógł się ruch niepodległościowy na rzecz wyzwolenia Albanii, zwany Rilindja. W 1912 roku Kongres Narodowy we Vlorze ogłosił deklarację niepodległości. W 1913 po konferencji londyńskiej nie powiodły się plany rozdzielenia jej między Serbię i Grecję. Do czasu wybuchu II wojny światowej Albania była kolejno księstwem, królestwem, republiką i ponownie królestwem. Na monarchę albańskiego wybrano niemieckiego arystokratę i oficera armii niemieckiej Wilhelma zu Wied. Niemiec przybył do Albanii w 1914, lecz już po kilku miesiącach opuścił kraj wobec niekończących się buntów na prowincji, podsycanych przez Grecję i Włochy.
Podczas I wojny światowej Albania była okupowana przez Serbów, Austriaków i Włochów, pragnących podziału jej terytorium. Okupacja przyniosła także pozytywne skutki - m.in. wybudowano pierwsze trwałe drogi (głównie przez Austriaków).
Konferencja z 1920 zatwierdziła niepodległość Albanii (ujął się za nią Woodrow Wilson). Zdetronizowano Wilhelma von Wieda (nie ogłosił abdykacji) i proklamowano republikę.
W 1928 konserwatywny premier Ahmed Zogu koronował się na króla, wiążąc kraj politycznie i militarnie, a nade wszystko gospodarczo z Włochami Benito Mussoliniego. Włochy zajęły Albanię w kwietniu 1939, łamiąc swe zobowiązania międzynarodowe i obalając króla. 16 kwietnia 1939 król Włoch, Wiktor Emanuel III, został ogłoszony królem Albanii. Po 1941 do protektoratu albańskiego przyłączone zostało Kosowo. Lata 1943-1944 to okupacja hitlerowska , w kraju działa silna partyzantka zdominowana przez komunistów. Po wycofaniu wojsk okupacyjnych w kraju rozgorzała walka o władzę pomiędzy siłami monarchistycznymi i komunistami wygrana ostatecznie przez komunistów, którzy doszli do władzy przy pomocy jugosłowiańskich sił, na czele których stał Josip Broz Tito. 28 listopada 1944 Albania ogłoszona została republiką ludową, władzę przejęła komunistyczna APP kierowana przez Envera Hodżę. Nie powiodły się plany Tito stworzenia Wielkiej Jugosławii (z Albanią i Bułgarią jako kolejnymi członami federacji), co spowodowało późniejszą wrogość pomiędzy Tito i Hodżą.
Okres powojenny
W 1946 powstała Ludowa Republika Albanii. Po wojnie członek ONZ, Układu Warszawskiego i RWPG. Od śmierci Stalina narastał konflikt między APP a KPZR, który przybrał na sile po słynnym referacie Chruszczowa w 1956. Zbliżenie ZSRR do Jugosławii wywołało krytykę Albanii i stosunki ze wszystkimi państwami Europy Wschodniej znacznie oziębiły się. Albania dryfowała ku współpracy z Chinami, zaś ZSRR wywierał na nią szantaż gospodarczy. Dlatego na moskiewskiej konferencji partii komunistycznych i socjalistycznych doszło do ostrej konfrontacji z KPZR i jej sojusznikami, co skutkowało tym, że ZSRR przestał udzielać wsparcia gospodarczego. W odwecie w ciągu kilkudziesięciu godzin ZSRR musiał ewakuować się z bazy morskiej w porcie Vlora, a Albania przejęła kilka radzieckich okrętów podwodnych oraz sprzęt i amunicję.
W 1962 przestała uczestniczyć w pracach RWPG, co odbiło się niekorzystnie na bilansie handlowym i pozycji gospodarczej kraju. W 1968 Albania skrytykowała interwencję UW w Czechosłowacji i wystąpiła z Układu Warszawskiego. Od tej pory ZSRR nazywany był mocarstwem socjalimperialistycznym. Swą politykę zagraniczną opierała na sojuszu z Chińską Republiką Ludową, była jedynym krajem który nie podpisał Aktu Końcowego OBWE z Helsinek. Rządzona twardą ręką przez komunistę Envera Hodżę, ogłosiła się pierwszym na świecie państwem ateistycznym. W Albanii schronienie znalazł m.in. Polak Kazimierz Mijal, który przygotowywał audycje, przekazywane za pośrednictwem Radia Tirana. W latach 70. Albania dążyła do autarkii, nie przyniosło to jednak powodzenia. W 1976 nazwę kraju zmieniono na Ludową Socjalistyczną Republikę Albanii.
Pod koniec lat 70. ub. wieku Albania po śmierci Mao Zedonga i krótkim okresie władzy Hua Guo Fenga skłóciła się z Chinami Deng Xiaopinga, co sprawiło, iż pogrążyła się w zupełnej izolacji międzynarodowej. Nastąpiły walki frakcji we władzach, czego efektem była (być może samobójcza) śmierć premiera Mehmeta Shehu, oskarżonego przez Hodżę o szpiegostwo na rzecz supermocarstw. Nowym premierem został Adil Carcani. Śmierć Hodży w 1985 roku oznaczała powolny rozkład struktur władzy.
W 1991 u władzy w wyniku pierwszych w historii demokratycznych wyborów pozostali tam początkowo komuniści. W rok później zostali jednak obaleni przez demokratów. W wyniku krachu ekonomicznego z 1997 będącej jego skutkiem antyrządowej rebelii, oraz chaosu który pochłonął ponad tysiąc ofiar śmiertelnych, do władzy w wyniku przedterminowych wyborów doszła postkomunistyczna opozycja. Po ośmiu latach sprawowania władzy Partia Socjalistyczna utraciła władzę, a w 2005 r. po wyborach parlamentarnych władzę przejęła koalicja partii opozycyjnych, na czele z Partią Demokratyczną.
1 kwietnia 2009 Albania dołączyła do państw członkowskich NATO. Jest kandydatem do Unii Europejskiej, do której akcesje popiera 96% jej obywateli.
Inne hasła zawierające informacje o "Albania":
1468
...
XXI wiek
...
Tablica rejestracyjna
P R S Ś T U V W Z Ź Ż AAfganistan (AFG)Albania (AL)Algieria (DZ)Andora (AND)Angola (ANG)Anguilla (XX)Antigua i Barbuda (AG)Antyle Holenderskie (NA)Arabia Saudyjska ...
1933
...
1946
...
1998
...
Zimna wojna
...
Przywódcy polityczni i religijni na świecie
...
Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej 2012
Rumunia
,
Bośnia i Hercegowina
,
Białoruś
,
Albania
,
Luksemburg
;Grupa E –
Holandia
,
Szwecja
, ...
Dzień Kobiet
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Albania":
056. Państwa Europy i ich mieszkańcy – część 1 (plansza 3)
le height=380 width=770 >
Albanien -
Albania
das Albanien - Albania
der Albaner - Albańczyk
die Albanerin - Albanka
albanisch - albański
Mirëdita! ...
225 Europa Środkowowschodnia w okresie zimnej wojny (plansza 12)
...
134. Konflikty zbrojne w Europie i ich przyczyny (plansza 3)
...
|