Aleksander II
Cesarz i Samodzierżca Wszechrusi
Okres panowania	od 1855 do 1881
Poprzednik	Mikołaj I
Następca	Aleksander III
Dane biograficzne
Urodzony	29 kwietnia 1818 , Moskwa
Żona	1. Maria, księżniczka Hessen-Darmstadt ( 1824 - 1880 ) 2. (morganatyczna) Katarzyna, księżniczka Dołgorukaja ( 1847 - 1922 ) nosząca od 1880 roku tytuł Księżnej Juriewskiej

Aleksander II Nikołajewicz ( ros. Александр II Николаевич) (ur. 29 kwietnia 1818 w Moskwie , zm. 13 marca 1881 w Sankt Petersburgu ) – cesarz Wszechrusi w latach 1855 - 1881 , syn Mikołaja I ( 1825 - 1855 ) z dynastii Romanowów i Charlotty Hohenzollern ( 1798 - 1860 ), księżniczki pruskiej , która po przejściu na prawosławie nosiła imię Aleksandry Fiodorowny.

Po wojnie krymskiej Aleksander II zdecydował się na wprowadzenie szerokich reform społecznych i gospodarczych. Najważniejszą z nich była reforma uwłaszczeniowa na wsi , jaka po wieloletnich przygotowaniach weszła w życie, przez wydanie w lutym 1861 carskiego manifestu o reformie wraz z towarzyszącymi mu ustawami. Zgodnie z nimi właściciele ziemscy nie mieli już prawa dysponować chłopami , karać ich, czy przesiedlać. Chłopi zaś mogli nabywać ziemię na własność i otrzymywali nadziały gruntowe za część nominalnej ich wartości i na wieloletnie raty.

Praktycznie pełna realizacja reformy agrarnej trwała kilkanaście lat, była korzystna dla państwa i właścicieli ziemskich, którzy otrzymali pieniądze. Chłopi otrzymali ziemię, ale obciążeni zostali poza opłatami podatkowymi także długoletnimi, wysoko oprocentowanymi, spłatami wykupowymi. Kręgi rewolucyjno-demokratyczne i liberalne w Rosji krytykowały tę reformę za jej połowiczność i przerzucenie kosztów na wieś; w różnych guberniach dochodziło do wystąpień chłopskich. Spotkały się one z ostrymi represjami, aresztowaniami, sądami i zsyłkami na katorgę .

Polityka Aleksandra II wobec Polaków początkowo była łagodniejsza od polityki, którą uprawiał jego ojciec – Mikołaj I . W kwietniu 1856 Aleksander zniósł w Królestwie i na Litwie stan wojenny . W maju tego roku ogłosił amnestię (obwarowaną wieloma warunkami) dla emigracji polskiej z 1831 r., a we wrześniu ułaskawił znaczną część zesłańców na Sybir . Jednak Polacy, jak wyraził się w czasie swojej pierwszej wizyty w Warszawie w maju 1856 , mieli wyzbyć się wszelkich marzeń o reformach politycznych.

W styczniu 1863 w Królestwie Polskim wybuchło powstanie niepodległościowe Polaków. Poprzedził je kilkuletni ferment i tworzenie się licznych kółek konspiracyjnych, w których zaangażowani byli głównie oficerowie i studenci. Przybrało od początku formę wojny partyzanckiej. Dlatego, mimo skierowania do jego stłumienia ok. 300 tys. wojska, regularnej armii trudno było uporać się z rozproszonymi wypadami powstańców. Zwłaszcza, że oprócz Królestwa, powstanie objęło również część terytorium Litwy i Wołyń . Stłumione zostało pod koniec 1863, ale pojedyncze wystąpienia powstańców trwały do jesieni 1864 . Jeszcze w trakcie insurekcji, 2 marca 1864 Aleksander II wydał dekret o przeprowadzeniu w Królestwie reformy uwłaszczeniowej.

Równocześnie, równolegle z reformą agrarną, w latach sześćdziesiątych XIX wieku wprowadzone zostały w Rosji reformy w sądownictwie cywilnym i wojskowym, wojskowości, szkolnictwie wszystkich typów, finansach państwowych. Duże znaczenie miało wprowadzenie organów samorządowych w guberniach i powiatach w postaci tzw. urzędów ziemskich (1864 r.). Miały zajmować się one podniesieniem poziomu technicznego rolnictwa, rozwojem oświaty, opieki społecznej, szpitalnictwa, miejscowego handlu i przemysłu oraz budownictwem lokalnych dróg i mostów. W 1870 wprowadzono też samorządne dumy miejskie. W 1863 wprowadzono ograniczoną autonomię uniwersytetów, a rok później przeprowadzono gruntowną reformę sądową. Oskarżeni uzyskali prawo do obrony, zaczęli w Rosji działać adwokaci i sędziowie przysięgli. Sędziowie stali się niezawiśli i nieusuwalni, a procesy były odtąd jawne. Wobec skazanych nie praktykowano już kar cielesnych (poza zesłanymi na katorgę). W 1874 weszła w życie przygotowana przez generała Dymitra Milutina reforma wojskowa. Jednakowym obowiązkiem służby wojskowej objęto wszystkich poddanych Cesarstwa, bez względu na stan. Czas trwania służby skrócono do 6 lat (wcześniej trwała kilkanaście, nawet do 25). Osobom z wyższym wykształceniem czas ten jeszcze bardziej skracano.

W swej polityce zagranicznej dyplomacja rosyjska przez 15 lat zabiegała o zniesienie restrykcji w rejonie Morza Czarnego , jakie nakładał traktat paryski po wojnie krymskiej . W tym celu Rosja starała się o poparcie Francji , Austrii i Prus . Lecz Francja obyła się bez pomocy w swej krótkiej wojnie z Austrią o zjednoczenie Włoch w 1860 , zaś Austria i Rosja miały rozbieżne interesy na Bałkanach. Jedynie Prusy wsparły roszczenia Rosji, a to za cenę jej neutralności w wojnie prusko-francuskiej w 1870 . Doszło wówczas do konferencji mocarstw europejskich w Londynie, na której Rosja odzyskała możliwość posiadania floty wojennej i budowy umocnień na wybrzeżach Morza Czarnego. W latach 1872 - 1873 włączył się w budowę porozumienia z Rzeszą i Austro-Węgrami, co zaowocowało utworzeniem Sojuszu Trzech Cesarzy .

Przez całe drugą połowę XIX wieku Rosja prowadziła intensywną eksplorację terytoriów w Azji i na Dalekim Wschodzie . W wyniku pertraktacji z Chinami w 1858 , do Rosji przyłączony został Kraj Nadamurski, położony na północ od rzeki Amur , oraz Kraj Ussuryjski, gdzie Rosjanie założyli kilka nowych miast, w tym Chabarowsk i wielki niezamarzający port Władywostok nad Morzem Japońskim . Od 1853 Rosja zaanektowała również północną część wyspy Sachalin , zaś w 1875 jego część południową, w zamian za szereg wysp Archipelagu Kurylskiego , przekazanych Japonii . Natomiast w 1867 sprzedała Stanom Zjednoczonym półwysep Alaskę za 7,2 mln dolarów.

Równocześnie w latach 1868 - 1887 Cesarstwo Rosyjskie dokonało sukcesywnych podbojów Chanatów Chiwy , Buchary , Samarkandy i Taszkentu w Azji Środkowej. Zamieszkane one były przez plemiona Kirgizów , Kazachów , Uzbeków , Tadżyków i inne, częściowo prowadzące koczowniczy tryb życia i funkcjonujące w zacofanych strukturach państwowych feudalno-patriarchalnych.

Bezpośrednio po wojnie krymskiej Rosja nie angażowała się w większym stopniu w sprawy bałkańskie, by nie narazić się mocarstwom zachodnim. Jednakże ruchy narodowo-wyzwoleńcze na Półwyspie Bałkańskim narastały nieustannie, wymuszając od Rosji aktywnego ich wspierania. W 1875 wybuchły powstania w Bośni i Bułgarii , a rok później Serbia i Czarnogóra wypowiedziały wojnę Turcji. Wojska tureckie bezwzględnie rozprawiły się z powstańcami bułgarskimi i rozbiły siły serbskie, mimo ich wsparcia przez tysiące ochotników z Rosji i całej Europy. Wówczas, po wcześniejszym zapewnieniu neutralności Austrii i Niemiec, do wojny przystąpiła także Rosja. Wojna rosyjsko-turecka trwała od 24 kwietnia 1877 do 31 stycznia 1878 .

Mimo problemów, związanych z niedokończoną reorganizacją swych sił zbrojnych i trudnościami w zaopatrzeniu oraz twardego oporu tureckiego, w styczniu 1878 Rosjanie znów, jak w 1829 , podeszli w pobliże Stambułu. Znów mogli go zdobyć, czego nie uczynili ze względu na stanowisko mocarstw zachodnich, ciągle opowiadających się za utrzymaniem imperium tureckiego, a przeciwko hegemoni Rosji we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. Gdy więc w lutym 1878 zawarty został traktat pokojowy rosyjsko-turecki w San Stefano pod Stambułem, mocarstwa zachodnie zażądały jego rewizji. Dokonano jej po kilku miesiącach na Kongresie Berlińskim z udziałem Wielkiej Brytanii, Francji, Austro-Węgier, Niemiec, Rosji i Turcji. Ograniczono na nim wielkość Bułgarii, która nadal miała być uzależniona od Turcji, zmniejszono też terytorium Serbii i Czarnogóry, jednak przyznając im i Rumunii pełną niepodległość. Rosja odzyskała południową Besarabię, Bośnia dostała się pod administrację Austrii, zaś Turcja utrzymała jeszcze Macedonię i Albanię.

Zwycięska wojna rosyjsko-turecka nie wpłynęła na osłabienie demokratycznych i socjalistycznych ruchów opozycyjnych w Rosji. Były one wszakże skutecznie i bezwzględnie zwalczane, głównie przez tajną policję i żandarmerię. Niektóre z bardziej radykalnych organizacji zmieniły więc swą taktykę działania i w odpowiedzi na terror policyjny zaczęły stosować terror antypaństwowy. Dotyczyło to m.in. organizacji „ Narodna Wola ”, której komitet wykonawczy podjął decyzję o zabiciu cara. Po wielu nieudanych próbach, z których car wychodził bez szwanku, zwykle na skutek przypadkowych okoliczności – 13 marca 1881 Aleksander II zginął w zamachu bombowym dokonanym przez działacza organizacji Narodna Wola – Białorusina lub, wg innych źródeł, Polaka Ignacego Hryniewieckiego . Jego śmierć przekreśliła plany wprowadzenia w ponad 75-milionowej Rosji nowoczesnego państwa konstytucyjnego z bardzo ograniczonym, ale jednak wreszcie realnym udziałem ludu we władzy, który miał poddanych przemienić w obywateli^[]. Tron po Aleksandrze II przejął syn Aleksander III (1881-1894), który powrócił do polityki despotyzmu cofając wszystkie reformy demokratyczne ojca.

W 1829 odznaczony Orderem Orła Białego ^[1].

Ciekawostki

Od imienia cara pochodzi nazwa miasta Aleksandrów Kujawski .

Zobacz też

• Kasata klasztorów w zaborze rosyjskim i Królestwie Kongresowym
• 1 Lejb-Grenadierski Jekaterynosławski Pułk Imperatora Aleksandra II
• 2 Lejb-Ułański Kurlandzki Pułk Imperatora Aleksandra II
• 1 Pułk Strzelców Konnych Królestwa Kongresowego
• 3 Pułk Ułanów im. Cesarza Rosji Aleksandra II (1 Brandenburski)
• Rosja w XIX wieku
• Historia Rosji

Przypisy

Poprzednik Mikołaj I Romanow

cesarz Rosji 1855-1881

Następca Aleksander III Romanow

Poprzednik Mikołaj I Romanow

wielki książę Finlandii 1855-1881

Następca Aleksander III Romanow

Poprzednik Mikołaj I Romanow

Król Królestwa Polskiego 1855-1881

Następca Aleksander III Romanow