Aleksander Jagiellończyk z łaski Bożej król Polski, a także ziemi krakowskiej, sandomierskiej, sieradzkiej, łęczyckiej, kujawskiej, wielki książę litewski, ruski, pruski oraz Chełmna, Elbląga i Pomorza, etc. pan i dziedzic
Król Polski
Okres panowania	od 1501 do 1506
Poprzednik	Jan I Olbracht
Następca	Zygmunt I Stary
wielki książę litewski
Okres panowania	od 1492 do 1506
Poprzednik	Kazimierz I Jagiellończyk
Następca	Zygmunt I Stary
Dane biograficzne
Dynastia	Herb Jagiellonów Jagiellonowie
Urodzony	5 sierpnia 1461 w Krakowie
Zmarł	19 sierpnia 1506 w Wilnie
Ojciec	Kazimierz IV Jagiellończyk
Matka	Elżbieta Rakuszanka
Rodzeństwo	Władysław II Jagiellończyk Święty Kazimierz Jan I Olbracht Zygmunt I Stary Fryderyk Jagiellończyk

Pieczęcie Aleksandra I Jagiellończyka

Aleksander Jagiellończyk ( lit. Aleksandras Jogailaitis białorus. Аляксандар Ягелончык, ur. 5 sierpnia 1461 w Krakowie , zm. 19 sierpnia 1506 w Wilnie ) – od 20 lipca 1492 wielki książę litewski , od 1501 król Polski .

Wielki książę Litwy

Aleksander Jagiellończyk, czwarty syn Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Habsburskiej , brat króla Jana Olbrachta , po śmierci Kazimierza Jagiellończyka od 1492 r. władał Wielkim Księstwem Litewskim, co równoznaczne było z zerwaniem unii personalnej pomiędzy Litwą i Koroną .

Znał język litewski, był zarazem ostatnim wielkim księciem litewskim który posiadał tę umiejętność^[1]. Książę dbał o rozwój stołecznego Wilna, jak i o sprawy ważne dla całego państwa. Korzystał z pomocy najlepszych litewskich doradców oraz zapewnił Wielkiemu Księstwu Litewskiemu samodzielność w prowadzeniu polityki zagranicznej. Nigdy nie doszło do konfliktu między nim a jego starszym bratem na tronie polskim. W latach 1492 - 1494 stoczył wojnę z Wielkim Księstwem Moskiewskim , zakończoną stratą Wiaźmy i utratą kontroli nad częścią Księstw Wierchowskich . Starając się o ułożenie pokojowych stosunków Litwy z Rosją, 18 lutego 1495 ożenił się z Heleną , córką wielkiego księcia moskiewskiego Iwana III Srogiego i Zofii Paleolog . Jednakże w 1500 r. wojska rosyjskie zajęły część Zadnieprza i zagroziły Smoleńskowi , rozpoczynając nową wojnę litewsko-moskiewską . 3 marca 1501 zawarł w Wilnie sojusz przeciwko Rosji z mistrzem krajowym Inflant zakonu krzyżackiego Wolterem von Plettenbergiem . Po śmierci Jana Olbrachta, pilnie podążył do Krakowa po koronę polską, licząc na polskie wsparcie w wojnie z Moskwą.

Król Polski

12 grudnia 1501 w katedrze na Wawelu koronowany został na króla Polski przez najmłodszego syna Kazimierza Jagiellończyka, swojego brata - arcybiskupa gnieźnieńskiego i prymasa Polski kardynała Fryderyka Jagiellończyka w obecności m.in. Elżbiety Rakuszanki . Żona Aleksandra nie została koronowana na królową Polski, czemu sprzeciwiali się biskupi, gdyż wyznawała wiarę prawosławną. Koronę uzyskał dopiero po podpisaniu dwóch aktów ustrojowych, przygotowanych przez możnowładców polskich: o zrzeczeniu się swych praw dziedzicznych do Litwy i zacieśnieniu unii polsko-litewskiej ( unia mielnicka 1501 ) oraz przyznaniu władzy w kraju senatowi na mocy przywileju mielnickiego , co rychło nastąpiło. Było to równoznaczne z poddaniem króla kontroli magnatów .

Sobiepańskiej władzy magnaterii przeciwdziałała jednakże szlachta, uchwalając na Sejmie w Radomiu w 1504 r. ustawy, zabraniające łączenia wysokich urzędów w jednym ręku i ograniczające rozdawnictwo dóbr królewskich. Sejm ten ustalił też organizację i kompetencje najwyższych urzędów państwowych. Lekkomyślne dysponowanie zasobami skarbu doprowadziło do jego opustoszenia, co uniemożliwiało odpieranie najazdów tatarskich i wołoskich.

28 marca 1503 podpisano sześcioletni rozejm, kończący wojnę moskiewską . Na jego mocy 1/3 terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego znalazła się pod okupacją moskiewską.

Nihil novi

Z kolei w 1505 r. kolejny sejm w Radomiu uchwalił konstytucję praw Nihil novi , uzupełnioną przez monarchę zapisem: "Gdybyśmy cokolwiek przeciw wolnościom, przywilejom, swobodom i prawom Królestwa uczynili, uznajemy to ipso facto ( łac. tym samym) za nieważne i żadne.", według której król praktycznie nie mógł nic nowego postanowić bez zgody izby poselskiej i senatu . Na tymże sejmie zatwierdzono również tzw. " Statut Łaskiego " spisany przez kanclerza wielkiego koronnego Jana Łaskiego , stanowiący zbiór przywilejów szlacheckich i kościelnych oraz praw miejskich, obowiązujących w Królestwie.

Galeria

Król Aleksander w senacie

Aleksander wg Jana Matejki

Aleksander i kanclerz

Sarkofag Aleksandra Jagiellończyka w katedrze wileńskiej

Schyłek życia

Wiele kłopotów sprawiały także Aleksandrowi Prusy Zakonne , lenna Mołdawia , a zwłaszcza Tatarzy krymscy , którzy kilkakrotnie najeżdżali Litwę. W 1506 r. doszli oni aż pod Lidę, gdzie 5 sierpnia 1506 pod Kleckiem zostali rozbici przez Litwinów.

Aleksander Jagiellończyk zmarł 19 sierpnia 1506 roku bezpotomnie w wieku 45 lat w Wilnie , został pochowany w katedrze wileńskiej . Wielkim księciem litewskim, a następnie królem polskim obrany został wtedy jego, młodszy o 6 lat, brat Zygmunt I Stary ( 1506 - 1548 ).

Zwłoki Aleksandra Jagiellończyka – wbrew woli zmarłego wyrażonej w testamencie – nie zostały wywiezione z Wilna. Fakt ten został upamiętniony przez współczesnego monarsze kronikarza: "Oto ten jedyny król Polski, który spoczywa na ziemi litewskiej"^[2].

Genealogia

gengen

Zobacz też

• Polska w XVI wieku
• Historia Polski
• Władcy Polski

Przypisy

Bibliografia

• Paweł Jasienica , - Polska Jagiellonów
• T.Biber, A. i M. Leszczyńscy - Poczet Władców Polski

Linki zewnętrzne

• Przywilej radomski Aleksandra Jagiellończyka z dnia 3 V 1505 roku

Poprzednik Kazimierz IV Jagiellończyk

wielki książę Litwy 1492 - 1506

Następca Zygmunt I Stary

Poprzednik Jan I Olbracht

król Polski 1501 - 1506

Następca Zygmunt I Stary