Aleksander Puszkin (1799-1837)
Pomnik Aleksandra Puszkina i Natalii Gonczarowej na ulicy
Arbat
w
Moskwie
Aleksandr Siergiejewicz Puszkin, Алекса́ндр Серге́евич Пу́шкин (ur.
6 czerwca
1799
w
Moskwie
, zm.
10 lutego
1837
w
Petersburgu
) – poeta
rosyjski
, także dramaturg i prozaik, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli
romantyzmu
rosyjskiego.
Na jego rozwój miały wpływ postaci dwóch przodków: jego stryja Wasilija Lwowicza Puszkina (1770-1830) i pradziadka, czarnoskórego
Abisyńczyka
Ibrahima Hannibala
, który trafił do Rosji jako niewolnik, ale dzięki mądrości i odwadze stał się ulubieńcem
cara
Piotra I
i otrzymał szlachectwo. Trzecią osobą, która wywarła na niego wpływ, była niania, dzięki której poznał kulturę i problemy chłopów pańszczyźnianych.
Początkowo kształcili go francuscy
guwernerzy
. Od 1811 przebywał w ekskluzywnym Liceum w Carskim Siole (obecnie Carskie Sioło przemianowano na
Puszkin
) w pobliżu Petersburga. Jego debiutanckie utwory pisane w liceum to dydaktyczno-satyryczne listy poetyckie,
ody
i
elegie
utrzymane w stylu
klasycystycznym
i preromantycznym.
Po ukończeniu liceum (1817) mieszkał w Petersburgu, gdzie przyłączył się do grupy
Arzamas
, propagującej włączenie do poezji języka potocznego i nowych gatunków , a także do kółka literackiego Zielona lampa związanego z
dekabrystami
.
Oburzony despotycznymi rządami
Aleksandra I
i później
Mikołaja I
pisze wiersze będące krytyką carskiej tyranii i absolutyzmu takie jak: oda Wolność (nap. 1817, wyd. 1856. Вольность) , wyszydzające Aleksandra I Bajki Noël (1818),wiersz Do Czaadajewa (К Чаадаеву, 1818) i prochłopską elegię Wieś (Деревня, 1819). Utwory te krążyły początkowo tylko w odpisach i zostały wydane dopiero w latach pięćdziesiątych XIX wieku. Antycarska działalność literacka spowodowała zsyłkę poety na południe Rosji.
Przed wyjazdem z Petersburga Puszkin zdążył jeszcze ogłosić w (1820) swój pierwszy poemat Rusłan i Ludmiła (Руслан и Людмила, 1820), który zwrócił powszechną uwagę. Był to początek fascynacji
bajronizmem
, wprowadzonym przez Puszkina do literatury rosyjskiej. Kolejne utwory powstające na zsyłce: Jeniec kaukaski (1822), Fontanna Bachczyseraju (Бахчисарайский фонтан, 1823), Cyganie (Цыганы, 1824) utrzymane są w tym stylu.
Na zesłaniu Puszkin przebywał najpierw w
Kiszyniowie
, potem w
Odessie
, na
Kaukazie
i na
Krymie
. W tym czasie rozpoczął pracę nad poematem
Eugeniusz Oniegin
(Евгений Онегин), pisząc w latach 1823-1824 trzy pierwsze rozdziały. Napisał tam też słynne
liryki
takie jak: Sztylet (nap. 1821, wyd. 1856) i Więzień (nap. 1822, wyd. 1832).
Jesienią 1824 kara została złagodzona, zsyłka na południe Rosji zamieniona została na odosobnienie w majątku jego matki (będącym jednocześnie domem rodzinnym poety) we wsi Michajłowskoje koło
Pskowa
. Tu powstała tragedia romantyczna Borys Godunow, będąca ilustracją walk o tron moskiewski na przełomie XVI/XVII wieku. Po stłumieniu powstania dekabrystów Puszkin został wezwany przez cara Mikołaja I do Moskwy, gdzie poznał
Adama Mickiewicza
i przetłumaczył kilka jego wierszy m.in. Trzech Budrysów. Puszkin ciężko przeżywał klęskę powstania dekabrystów, pod wpływem tych przeżyć powstały wiersze W głębinie syberyjskich rud (1827) i Arion (1827). W 1827 poeta, pod wpływem twórczości
Waltera Scotta
, napisał swój pierwszy, niedokończony utwór prozatorski: powieść historyczną Murzyn Piotra Wielkiego (nap. 1827, wyd. 1837), Piotrowi I poświęcony był też poemat historyczny Połtawa (1829).
W 1830 domagał się jak najszybszego stłumienia
powstania listopadowego
przez armię rosyjską. W liście do Jelizaviety Chitrovo pisał: "Wieść o powstaniu w Polsce prawdziwie mnie wzburzyła ! Nasi starzy wrogowie zostaną więc wytępieni. ...Wojna , która ma się zacząć, będzie wojną na eksterminację, albo przynajmniej trzeba, żeby taką była." [] W 1831 mieszkając w Bołdino pod Moskwą ukończył swe najwybitniejsze dzieło, poemat dygresyjny
Eugeniusz Oniegin
(wyd. fragmentarycznie w latach 1824-31, całość 1833). Dzieło pokazuje obraz życia rosyjskiej szlachty na wsi i w mieście w połowie XIX wieku. Tytułowy bohater, jak przystało na bohatera romantycznego, jest pełen pesymizmu, miotają nim wewnętrzne sprzeczności i z bólem uświadamia sobie bezsens życia.
Oprócz Eugeniusza Oniegina, napisał w tym czasie składające się z 5
nowel
Opowieści świętej pamięci Iwana Piotrowicza Biełkina oraz cykl tak zwanych małych tragedii: Skąpy rycerz, Mozart i Salieri, Gość kamienny i Uczta podczas dżumy. Powstały też bajki dla dzieci, między innymi znana na całym świecie wersja wydanej 15 lat wcześniej przez braci Grimm Bajki o rybaku i złotej rybce,
Bajka o carze Sałtanie...
, Bajka o Popie i jego parobku Jełopie.
W lutym 1831 Puszkin ożenił się z Natalią Nikołajewną Gonczarową i przeprowadził się do Petersburga, wciąż pod specjalnym nadzorem policyjnym. Tam powstały wiersze
Oszczercom Rosji
(powstały dla uczczenia wzięcia Warszawy przez Rosjan) i
Rocznica Borodina
, związane z
powstaniem listopadowym
w Polsce i
rewolucją we Francji
, Wiersze te wywołały liczne sprzeciwy, między innymi polemizował z ich wymową
Adam Mickiewicz
w swym wierszu "
Do przyjaciół Moskali
".
Wkrótce powstały kolejne powieści:
Dubrowski
(1832-1833) oraz
Dama pikowa
(1834), a także powieść historyczna o buncie J. I. Pugaczowa Córka kapitana (1833-1836), będąca największym z prozatorskich utworów Puszkina.
W ostatnim okresie życia zwrócił się ku historii, powstała obszerna Historia Pugaczowa (1834) i poemat historiozoficzny Jeździec miedziany (nap. 1833, wyd. 1837), zainspirowany przez Ustęp III części Dziadów Adama Mickiewicza.
W 1836 Puszkin uzyskał zgodę na wydawanie pisma literacko-społecznego
Sowriemiennik
, które prowadził aż do śmierci.
Rok później w 1837, na skutek intrygi dworskiej zmuszony był, w obronie honoru żony, pojedynkować się z francuskim emigrantem G. d'Anthèsem. Ciężko ranny zmarł w dwa dni później, pogrzeb odbył się bez rozgłosu na cmentarzu przyklasztornym w
guberni
pskowskiej.
Puszkin był wybitnym reformatorem rosyjskiego języka literackiego.
Twórczość Puszkina była wielokrotnie tłumaczona na język polski, między innymi tłumaczyli:
Adam Mickiewicz
,
Julian Tuwim
,
Jan Brzechwa
,
Mieczysław Jastrun
,
Adam Ważyk
,
Seweryn Pollak
.
Oprócz miejscowości
Puszkin
, jego imię nosi
muzeum sztuki w Moskwie
będące drugą co do wielkości po
Ermitażu
rosyjską kolekcją sztuki.
Linki zewnętrzne
