Almagest (fragment strony)
tłumaczenie łacińskie

Almagest księga X
po lewej deferent i epicykl Merkurego, po prawej informacje o dystansie Ziemia-Merkury

Klaudiusz Ptolemeusz, autor Almagestu,
na średniowiecznej rycinie

Almagest ( gr. μαθηματική σύνταξις, arab. المجسطي), zwany też Mathematike Syntaxis, Mathematikes Sýntaxeos (Matematyczny zbiór), Megále Sýntaxis (Wielki zbiór), Megae syntaxis tes astronomia (Wielka rozprawa astronomiczna); jeden z tłumaczy (Al-Hadżdżadż) nazwał go Kitab al-Midżisti, stąd wziął się tytuł Almagest^[1] – dzieło Klaudiusza Ptolemeusza napisane ok. roku 140 , zawierające kompendium ówczesnej wiedzy astronomicznej , matematyczny wykład astronomii geocentrycznej .

13 ksiąg Almagestu

Almagest jest największym zabytkiem starogreckiej wiedzy astronomicznej i kanonem wiedzy astronomicznej, aż do czasów upadku teorii geocentrycznej.

Dzieło obejmuje 13 ksiąg. Ptolemeusz bazował głównie na teoriach i ustaleniach poprzedników – przede wszystkim Hipparcha i obserwacjach astronomów babilońskich i aleksandryjskich .

Jest to pełny wykład astronomii matematycznej opartej na podstawowym założeniu, że Ziemia stanowi środek Wszechświata , a Słońce , Księżyc , planety i gwiazdy krążą wokół niej.

W poszczególnych księgach omówiona jest następująca tematyka:

Charakterystyka zawartości

Intencją całego Almagestu jest opisanie matematycznej teorii ruchu planet na sferze niebieskiej i możliwość wykorzystania tej teorii do precyzyjnego obliczenia położenia dowolnej planety w dowolnym momencie. Ptolemeusz użył w swojej teorii skomplikowanego systemu deferentów , epicyklów i ekwantów , ale nie traktował ich jako rzeczywistych, lecz jako teoretyczne. Fizyczną teorię budowy świata przy użyciu wszystkich elementów opisał w innym, krótkim dziele – Hypotyposes (Założenia).

W Almageście znajduje się krótki wykład trygonometrii płaskiej i sferycznej, a po nim następuje opis teorii ruchu Słońca, który jest wzorowany na teorii Hipparcha, oraz opis teorii ruchu Księżyca, wzbogacony przez Ptolemeusza o odkrycie nieregularności tego ruchu. Kolejne księgi zawierają katalog ponad tysiąca gwiazd stałych. Jest on rozszerzeniem niezachowanego katalogu Hipparcha. Ptolemeusz podzielił gwiazdy na sześć klas według ich jasności. Najjaśniejsze gwiazdy zostały opisane jako gwiazdy pierwszej wielkości, a najsłabsze widoczne okiem nieuzbrojonym – gwiazdami szóstej wielkości. Następne księgi zawierają szczegółowy opis rozbudowanych teorii ruchu planet oparty na wcześniejszych założeniach – również Hipparcha, wzbogacony dodatkowo o nowe rozwiązania – ekwant i teorię szerokości.

Almagest w Europie

Almagest dotarł do Europy w IX wieku po uprzednim przetłumaczeniu z języka greckiego na język arabski . Przekładu z języka arabskiego na łacinę dokonał w XII wieku Gerard z Kremony . Tłumaczenie to było obarczone licznymi błędami powstałymi w procesie kilkukrotnych przekładów. W Europie Zachodniej pojawiły się także pochodzące z Bizancjum kopie Almagestu w oryginalnym, greckim tekście. Astronomowie z tzw. szkoły wiedeńskiej – Georg von Peurbach i Regiomontanus - podjęli próbę ustalenia poprawnej transkrypcji. W efekcie zrealizowali oni jednak tylko opracowanie streszczenia Almagestu w Epitoma in Almagestum Ptolemaei, wydane drukiem w 1496 w Wenecji .

W 1515 również w Wenecji ukazało się pierwsze wydanie Almagestu w tłumaczeniu z greki na łacinę, w przekładzie Gerarda z Kremony, a w 1538 wydano Almagest w Bazylei , w greckim oryginale, wraz z komentarzem Teona z Aleksandrii .

Mikołaj Kopernik miał w swojej bibliotece aż dwa egzemplarze Almagestu: wydanie weneckie z 1515 , oraz wydanie bazylejskie z 1538 , które otrzymał w darze od Jerzego Joachima Retyka w 1539 . Oba egzemplarze zachowały się do obecnych czasów. W czasie najazdów szwedzkich zostały zrabowane i wywiezione do Uppsali , gdzie przechowywane są w tamtejszej bibliotece uniwersyteckiej . Są to egzemplarze niezwykle cenne – na ich kartach (a zwłaszcza na wydaniu weneckim) zachowało się wiele odręcznych notatek ( marginaliów ) Kopernika.

Almagest nie został wydany w języku polskim^[2] – tłumaczenie na angielski jest dostępne w Bibliotece Narodowej w Warszawie^[3].

Przypisy

Bibliografia

• Kopernik, astronomia, astronautyka. Przewodnik encyklopedyczny pod red. Włodzimierza Zonna, PWN, Warszawa 1973.
• Mikołaj Kopernik, S. Grzybowski, wyd. II, Książka i Wiedza, Warszawa 1973.
• Astronomia ogólna, E. Rybka, PWN, Warszawa 1983, .
• Astronomia w geografii, J. Mietelski, PWN, Warszawa 1989, .
• Książka, której nikt nie przeczytał, Owen Gingerich, Warszawa 2004, .

Zobacz też

• Teoria geocentryczna

Linki zewnętrzne

• Almagest – wydanie weneckie z 1515 w Cyfrowej Bibliotece w Monachium