Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Alternacja (językoznawstwo)

Alternacja (językoznawstwo)

Alternacja - w dziedzinie fonetyki oznacza oboczność, wymianę głosek fonetycznie różnych, lecz pokrewnych pod względem etymologicznym, występującą w tematach i rdzeniach wyrazów np. stół - stole; dwór - dworze; grób - grobie.

W niektórych językach alternacja pełni funkcję uściślania znaczenia wyrazów. Typowym przykładem są tu języki semickie , w których nośnikiem znaczenia wyrazu jest rdzeń trójspółgłoskowy, określający pole semantyczne wyrazu. Wstawianie określonych samogłosek , a także przyrostków , przedrostków i międzyrostków zmienia znaczenie wyrazu w obrębie danego pola. Na przykład w języku arabskim rdzeń d-r-s oznacza uczenie się. Poprzez alternację samogłosek otrzymujemy następujące wyrazy:

ﺩﺭﺱ (dars): "lekcja"
ﺃﺩﺭﺱ (adrus): "uczę się"
ﻤﺪﺭﺱ (mudarris): "nauczyciel"
ﻤﺪﺭﺳة (madrasa): "szkoła" (zob. medresa ).

W językach berberyjskich występują rdzenie dwuspółgłoskowe, np. w języku kabylskim :

  • rdzeń f-g oznacza latanie
afeg: "leć!"
affug: "lot"
yufeg: "odleciał"

Języki stosujące alternację do rozróżniania znaczenia wyrazu nazywane są językami alternacyjnymi.

W języku polskim

Śladami najnowszych procesów fonetycznych w języku polskim są wymiana spółgłosek twardych i miękkich w temacie towarzysząca dodawaniu pewnych końcówek fleksyjnych i sufiksów (żaba - o żabie, mata - o macie, również starsze mak - maczek, droga - drodze), a także związane z nią wymiany samogłosek (`e:`o: wiozła - wieźli (i zapomniane żona - żeński) i `e:`a: lato - lecie, zobacz przegłos lechicki ) oraz oboczności 0:e (psa - pies, związana z zanikiem jerów ) i pojawiające się w podobnej sytuacji oboczności o:ó i ę:ą (lód - lodu, zwierzęta - zwierząt, związane z wzdłużeniem zastępczym i zanikiem iloczasu ).

Spotyka się też oboczności związane z prasłowiańską zasadą sylaby otwartej , zależne od tego, czy następna głoska to spółgłoska , czy samogłoska , np.: tnę - ciąć ( pie. in ? > ps. ьn:ę > pol. n:`ę(`ą)), -ować - -uję ( pie. ou > ps. ov:u > pol. ow:u), późniejsze zapomniane orać:radło ( ps. or > pol. or:ra).

Duże znaczenie mają też oboczności mające źródło w języku praindoeuropejskim (tak zwana apofonia indoeuropejska , spotykana również w innych językach indoeuropejskich ), wpływające na znaczenie wyrazu i trudne do uzasadnienia na gruncie zasadniczo aglutynacyjnej struktury praindoeuropejskiego (być może związane ze zlaniem się elementów laryngalnych z samogłoskami (długość) i ruchomym akcentem (e:o:0)). Np.:

  • aspekt
    • wieźć - wozić, szedł - chodził ( pie. e:o > ps. e:o > pol. `e(`o,`ó):o(ó))
    • uspokoić - uspokajać, rozbroić - rozbrajać, uosobić - uosabiać ( pie. o(a):ō(ā) > ps. o:a > pol. o(ó):a)
    • zamiatać - zamieść ( pie. e:ē > ps. e:ě ? > pol. `e(`o,`ó):`e(`a))
    • wycć, wycinać, wytrzeć - wycierać ( pie. i:ī > ps. ь(ę):i > pol. 0(`e,`ę,`ą):i(`e))
    • wyrwać - wyrywać ( pie. u:ū > ps. ъ:y > pol. 0(e):y)
  • funkcja kauzatywna
    • pić - po(j)ić (poję), żyć - go(j) 'przywracać życie' (goję) ( pie. ei:oi > ps. i(ej):oj(ě,i) > pol. i:oj)
  • dyszeć - dech - tchu - duch ( pie. ū:u:ou > ps. y:ъ:u > pol. y:0(e):u)
  • chytać - chwacić ? (dziś skrzyżowane chwytać - chwycić), kisnąć - kwas ( pie. ū:wō > ps. y:va > pol. y(i):wa)

Zobacz też


Inne hasła zawierające informacje o "Alternacja (językoznawstwo)":

Ren ...

Dzień Zmarłych ...

Wittenberga ...

Data ...

Grupa ...

Język prasłowiański ...

Paul Grice ...

Akt mowy ...

Kompetencja komunikacyjna ...

Pragmatyka ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Alternacja (językoznawstwo)":

Hasło nie występuje w innych lekcjach!





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie