Amnestia – jednorazowe darowanie lub złagodzenie
prawomocnie
orzeczonych
kar lub środków karnych za popełnione
przestępstwa
lub
wykroczenia
określonego rodzaju poprzez wydanie
aktu prawnego
.
W odróżnieniu od
ułaskawienia
amnestia ma charakter zbiorowy, co wynika z istoty
ustawy
jako aktu generalnego i abstrakcyjnego. Amnestia zazwyczaj łączy się z
abolicją
.
Amnestia a abolicja
Amnestia dotyczy
kary
orzeczonej, a
abolicja
stanowi przeszkodę do jej
orzeczenia
.
Powody stosowania amnestii
Amnestie najczęściej ogłasza się z powodu przepełnienia
aresztów śledczych
i jednostek penitencjarnych, zwłaszcza
więzień
, na skutek dużej represyjności polityki kryminalnej państwa, rzadziej wzrostu
przestępczości
. Innymi powszechnymi powodami wydawania aktów amnestyjnych są obchody
świąt
państwowych lub innych ważnych wydarzeń, np. objęcie władzy przez następcę tronu albo jego
urodziny
. W państwach niedemokratycznych amnestią czasami obejmuje się przeciwników politycznych, co ma być gestem dobrej woli skierowanym do
opozycji
lub działaniem mającym na celu przypodobanie się
społeczności międzynarodowej
.
Amnestie w Polsce
W czasie istnienia
II Rzeczypospolitej
amnestie ogłaszano
1918
,
8 lutego
1919
,
1920
,
1921
,
1922
,
1923
,
1928
,
1932
,
1938
i
1939
.
Po zakończeniu
II wojny światowej
ogłaszano amnestie w stosunku do czynów popełnionych przed
22 lipca
1945
,
5 lutego
1947
,
20 listopada
1952
,
15 kwietnia
1956
,
22 lipca
1964
,
15 lipca
1969
,
15 czerwca
1974
oraz
15 lipca
1979
.
Pierwszą powojenną amnestię ogłoszono
2 sierpnia
1945
, a jej celem była likwidacja podziemia antykomunistycznego. Nie przyniosła jednak spodziewanych rezultatów. Powodem przyjęcia drugiej ustawy
amnestyjnej
, którą ogłoszono
22 lutego
1947
, był początek obrad
Sejmu Ustawodawczego
, wybór
Bolesława Bieruta
na urząd prezydenta Polski oraz zniszczenie zorganizowanego podziemia. Trzecią przyjęto
22 listopada
1952
, a oficjalnym powodem było przyjęcie przez Sejm
Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
. Do historii przeszła następna, którą przyjęto
27 kwietnia
1956
. Osoby, które zostały skazane na kary pozbawienia wolności do lat 5 opuściły więzienia, a skazanym na śmierć oraz dożywotnie pozbawienie wolność wyroki zamieniono na 15 lat pozbawienia wolności. Kolejne ustawy z lat
1964
,
1969
i
1974
ogłaszano w kolejne rocznice
Polski Ludowej
. Amnestia, którą ogłoszono
19 lipca
1977
dotyczyła przede wszystkim osób skazanych za udział w tzw.
wydarzeniach radomskich
z czerwca
1976
.
Po roku
1980
amnestię ogłaszano jeszcze pięć razy. Pierwszą z nich uchwalono
22 lipca
1983
, wraz ze zniesieniem na obszarze całego kraju
stanu wojennego
. Miała on ograniczony charakter, ponieważ więzienia opuścili więźniowie polityczni, którzy zostali skazani na kary pozbawienia wolności do trzech lat; pozostałym osobom zmniejszono wyroki. Drugą amnestię wydano rok później, a dokładnie
21 lipca
1984
. Oficjalnym powodem jej wprowadzenia była czterdziesta rocznica powstania
Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
. Tym razem jej zasięg był większy, gdyż mogły skorzystać z niej osoby uwięzione, które zostały skazane za przestępstwa polityczne, z wyłączeniem oskarżonych i skazanych za takie czyny, jak
szpiegostwo
,
zdrada stanu
, czy próba obalenia
ustroju
państwa. Następną ustawę przyjęto
17 lipca
1986
. Była ona bardzo restrykcyjna, lecz istniał pewien sposób rozwiązania problemu więźniów politycznych. Prokurator generalny
PRL
miał bowiem możliwość rozciągnięcia jej przepisów na osoby, w stosunku do których nie miała ona automatycznego zastosowania. Przełom nastąpił
11 września
, kiedy to generał
Czesław Kiszczak
zwrócił się z prośbą do
Prokuratury Generalnej
o wypuszczeniem na wolność wszystkich osób skazanych za działalność polityczną, z wyłączeniem kilku przypadków, wyżej wymienionych. W ciągu czterech dni mury zakładów karnych opuściło wtedy ponad 200 osób.
Ostatnie dwie amnestie przyjęto w
1989
r. Po podpisaniu
5 kwietnia
1989
porozumień
Okrągłego Stołu
umorzono postępowania sądowe i darowano wyroki wszystkim osobom, które pomiędzy
31 sierpnia
1980
a
23 maja
1989
zostały uznane za winne przestępstw politycznych. Celem tego posunięcia było dopuszczenie byłych więźniów politycznych do demokratyzacji życia politycznego w Polsce.
7 grudnia
1989 Sejm PRL ogłosił amnestię, która m.in. osobom skazanym na
karę śmierci
zamieniała wyroki na 25 lat pozbawienia wolności.
Zobacz też