Anaksymenes
AnaksymenesAnaksymenes z Miletu (
gr
. Άναξιμένης, ur. ok.
585 p.n.e.
, zm. ok.
525 p.n.e.
) – presokratejski
filozof
grecki, uczeń
Anaksymandra
, należący do
jońskich filozofów przyrody
. ŻycieZachowało się bardzo niewiele informacji nt. Anaksymenesa z
Miletu
, daty jego narodzin oraz zgonu są tylko przypuszczeniami. Najprawdopodobniej był uczniem oraz następcą
Anaksymandra
. Tak jak wielu innych filozofów greckich, napisał dzieło zatytułowane O naturze, które zawierało wykładnię jego myśli. Wedle słów
Diogenesa Laertiosa
, napisane było „w dialekcie jońskim, stylem prostym i niewyszukanym”. Do dzisiejszych czasów zachowały się trzy fragmenty. Zasada pojęta jako powietrzeAnaksymenes przejął od Anaksymandra zasadnicze jego poglądy: zasada (αρχε,
arché
) jest nieograniczona pod względem jakościowym i ilościowym, a także wiarę w wieczność ruchu. Wprowadził jednak znaczące zmiany do myśli swego mistrza – zasada przestała być nieokreślonym bezkresem (απειρον,
ápeiron
), Anaksymenes widział ją jako nieskończone powietrze, które jest pierwotną przyczyną powstania wszystkich rzeczy. Relacja
Teofrasta
brzmi następująco: - „Różnice zaś zachodzą wskutek zagęszczania się i rozrzedzania w poszczególnych rzeczach i z rozrzedzenia powstaje ogień, ze zgęszczenia zaś wiatr, potem chmury, a z jeszcze większego zgęszczenia woda, potem ziemia, potem kamienie, a z nich wszystko inne”.[1]
Starożytne świadectwo zakłada, że Anaksymenes uznał właśnie ten żywioł za arché ponieważ powietrze łatwiej aniżeli jakakolwiek inna rzecz podaje się przemianom, a zatem jest idealne, kiedy staje się przed problemem wyobrażenia sobie sposobu, w jaki powstała wszystka materia. Podane cytaty każą sugerować, że inspirację czerpał z obserwacji świata w którym żył. Swój wpływ miały także wierzenia greckie, które zakładały, że natura duszy oraz powietrza jest jednakowa, tak więc jeśli pierwsza utrzymuje ciało przy życiu, to tak samo, jakby utrzymywało je powietrze. W jednym z fragmentów czytamy: - „Podobnie jak dusza (...), która jest powietrzem, trzyma nas w skupieniu, tak i cały świat również otacza tchnienie i powietrze”.[2]
Niektórzy badacze zwrócili uwagę, że też obserwacja nieba może dostarczyć odpowiedzi na inspiracje Anaksymenesa. Z nieba (tzn. z powietrza) pada deszcz (tzn. woda), pioruny (tzn. ogień) i do nieba wracają znów wszelkie opary, co mogło skłonić go do wybrania właśnie takiej zasady, zwłaszcza, że brak mu określonych dla oka granic. Do jego cech należą: - „Kiedy jest całkiem równomiernie rozłożone, wtedy nie jest widzialne dla oka, lecz ujawnia się pod postacią zimna, ciepła, wilgoci i ruchu”.[3]
- „Powietrze bliskie jest temu, co niecielesne: ponieważ zaś my powstajemy dzięki jego przepływowi, konieczne jest, aby ono było nieskończone i było go dużo, aby go nigdy nie zabrakło”.[4]
„Niecielesność” w tym fragmencie, to właśnie określenie owej „niewidzialności” powietrza oraz wyrażenie nieograniczenia i nieskończoności, w przeciwieństwie do każdej rzeczy z niego powstałej, której cechą jest widzialność, skończoność i ograniczenie. Wedle starożytnych Anaksymenes nazywał powietrze bogiem, a także rzeczom, które z niego powstały nadawał takie miano[5]. Powstawanie rzeczy z powietrzaPogląd Anaksymenesa, w przeciwieństwie do teorii Anaksymandra o apeironie, bardziej skupia się na poszukiwaniu wyjaśnienia empirycznego niż
metafizycznego
. Z racji ruchliwości daje lepszą, bardziej obrazową metodę tłumaczenia zmian jakie zachodzą podczas stawania się. Informuje o tym
Plutarch
: - „Anaksymenes mówi, że materia, ściśnięta i skondensowana, jest zimna, a rozrzedzona i luźna (bo i takiego używa słowa) jest ciepła. Dlatego nie jest pozbawione racji powiedzenie, że człowiek wypuszcza z ust zarówno ciepło, jak i zimno. Oziębia się bowiem oddech ściśnięty i zagęszczony wargami, gdy jednak usta się rozluźnią, wylatuje i staje się ciepły wskutek rozrzedzenia”.[6]
Jest to kolejny dowód zaczerpnięty z doświadczenia, jaki Anaksymenes przywołał dla potwierdzenia swej tezy. Praktyczne konsekwencje zastosowania zasadyNajbardziej znaczącą konkluzją wynikającą z teorii Anaksymenesa jest odkrycie, że powietrze może mieć zmienną
gęstość
. Równomiernie rozłożone jest niewidoczne, dopiero zagęszczenie lub rozrzedzenie powoduje zmianę stanu skupienia. Wpłynęło to na umocnienie przekonania o jedności przyrody: skoro każda rzecz zbudowana jest w swej pierwotnej postaci z jednego, to wszystko jest jednością. Pytanie o przyczynę dynamizmu w metamorfozach rzeczy znalazło swoją odpowiedź w ustanowieniu ruchu jako naczelnej siły dążącej ku zmianie. Anaksymenes także odnotował związek pomiędzy
temperaturą
, a stanem skupienia, ogień ustanowił ciałem najmniej gęstym i najgorętszym, a kamień najgęstszym i najzimniejszym. Myśli jego stanowiły więc zaczątek drogi, którą poszła nowożytna
fizyka
. Stosował swoją tezę o zasadzie także przy szukaniu odpowiedzi na zjawiska meteorologiczne, które ciekawiły Greków bardziej niż zjawiska ściśle fizykalne. Trzęsienia ziemi wytłumaczył zmianami w temperaturze podłoża, wiatr poruszeniem zagęszczonego powietrza, gdy padają na nie promienie słońca, to powstaje tęcza, a śnieg był efektem zamarznięcia chmur. Ruiny amfiteatru w Milecie, gdzie działał Anaksymenes. Jako
astronom
Anaksymenes był autorem wielu twierdzeń, które dziś uważa się za niesłuszne. Ziemia Anaksymenesa miała postać płaskiego dysku otoczonego kryształową kopułą, w której tkwiły gwiazdy stałe. Kopuła ta była krańcem świata jako takiego. Do ciał niestałych należały Słońce, księżyc i planety. Poruszały się one horyzontalnie pomiędzy Ziemią a kopułą. Zaćmienia Słońca i księżyca tłumaczył Anaksymenes istnieniem ciemnych ciał niebieskich, cyklicznie zasłaniających ciała jasne. Cykl dnia i nocy był efektem zachodzenia i ponownego wyłaniania się Słońca spoza gór znajdujących się na krańcach Ziemi. Stosunek Anaksymenesa do jego poprzednikówNaczelną różnicą, jaka zachodzi w tezach Anaksymenesa w stosunku do poprzedników jest próba racjonalnego wytłumaczenia korelacji pomiędzy jakościową różnicą rzeczy, a ilościową różnicą w obrębie pierwszej zasady. Zwraca się także uwagę, że pomimo częstej opinii, jakoby Anaksymenes był filozofem niedorównującym talentem Anaksymandrowi, to przeczą temu liczne odniesienia, jakie kierują do niego starożytni podczas odwołań do filozofii jońskiej, widząc w nim najbardziej wykończony i poprawny obraz myśli tej szkoły. Stało się to za sprawą dostarczenia obrazu przyczyny, która doskonale współgra z zasadą[7]. Gdy jońska filozofia będzie usiłowała się odrodzić u
Diogenesa z Apollonii
, wtedy impuls ku temu zostanie zaczerpnięty właśnie od Anaksymenesa. Zobacz też Bibliografia- Giovanni Reale, Historia filozofii starożytnej t.I, KUL, Lublin 2005, str 89-92,
-
Władysław Tatarkiewicz
, Historia filozofii t.I, PWN, Warszawa 1981, str 26-30,
-
Adam Krokiewicz
, Zarys filozofii greckiej, Aletheia, Warszawa 2000, str 86-91,
Przypisy- ↑ Teofrast, Poglądy filozofów przyrody, fr.2, przytoczony przez Symplikosa, In Arist. Phys., 24, 26 (= Diels-Kranz, 13 A 5); I. Dąmbska. Por też Hipolit, Ref., I, 7 (=Diels-Kranz, 13 A 7)
- ↑ Przekazane przez Aëtiosa, I, 3, 4 (=Diels-Kranz, 13 B 2); B. Kupis.
- ↑ Hipolit, Ref., I, 7, 2 (=Diels-Kranz, 13 A 7); B. Kupis.
- ↑ Fragment został przekazany przez Olimpidora, De arte sacra, c. 25; Diels-Kranz (13 B 3) uważa go za falsyfikat, ale bez podania wystarczających powodów.
- ↑ Augustyn, O Państwie Bożym, VIII, 2 (=Diels-Kranz, 13 A 10)
- ↑ Plutarch, De prim. frig., 7, 947 F (=Diels-Kranz, 13 B 1); K. Leśniak.
- ↑ Por. Burnet, Early Gr. Philos. § XXXI.
Linki zewnętrzne
http://www.wiw.pl/filozofia/filozofowie/anaksymenes_001.asp
Inne hasła zawierające informacje o "Anaksymenes":
Okres archaiczny (starożytna Grecja)
...
Pierwiastek chemiczny
...
Filozofia przedsokratejska
...
Historia nauki
...
586 p.n.e.
...
Wszechświat
...
Etyka
...
Jońska filozofia przyrody
...
Anaksymenes
Anaksymenes z MiletuAnaksymenes z MiletuUrodzonyok.
585 p.n.e.
MiletZmarłok.
525 p.n.e.
MiletAnaksymenes z Miletu (
gr
. ...
Anaksymander
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Anaksymenes":
013a. Kultura, religia i nauka starożytnej Grecji (plansza 11)
...
002. Co to jest filozofia? (plansza 5)
table height=380 width=770 >
Anaksymenes z Miletu
Augustyn z Hippony
Powstanie mitologii
Przez wieki przedmiot zainteresowania filozofii ...
|