Apostazja (od gr. apo – od, stasis – postawa, pozycja; odstąpienie, bunt) – odstępstwo od wiary religijnej; w pierwotnym znaczeniu – całkowite porzucenie wiary chrześcijańskiej .

Termin został również adaptowany do ogólnych pojęć religioznawczych oraz wykorzystywany przez religie i wyznania niechrześcijańskie.

Kościół katolicki

Forma

Współcześnie apostazja rozumiana jest jako świadome, dobrowolne i publiczne wyrzeczenie się przynależności do Kościoła .

Skutki apostazji mogą również zostać wywołane niekoniecznie z inicjatywy zainteresowanego, lecz na podstawie świadectwa świadków , którzy potwierdzają taką decyzję i wolę apostaty.

Konsekwencje

W przypadku apostazji nie można mówić o nakładaniu ekskomuniki , ponieważ apostazja sama w sobie jest zerwaniem komunii (łączności) z Kościołem i ekskomunika następuje na mocy samego prawa kanonicznego . Apostazję można więc traktować jak ekskomunikę na własne życzenie. Z tego powodu na apostatę nie nakłada się kar kościelnych , ponieważ prawo kanoniczne obowiązuje tylko członków Kościoła .

Apostata sam pozbawia się łączności z Kościołem, więc nie może oczekiwać życia sakramentalnego , kościelnych urzędów, godności, przywilejów itp.

Konsekwencją kanoniczną jest również stosowna adnotacja w księgach parafialnych .

Powrót do Kościoła

Ponieważ apostazja ma formę publiczną, przywrócenie stanu poprzedniego leży w gestii ordynariusza diecezji , który określa ewentualne kary i formy pokutne . W wyjątkowych sytuacjach prawo to przysługuje każdemu biskupowi w akcie spowiedzi .

Przebieg apostazji w Polsce

Konferencja Episkopatu Polski 29 września 2008 ustaliła zasady dotyczące skuteczności prawnej (w znaczeniu prawa kościelnego) aktu apostazji. W myśl tych zasad apostazja dokonywana na terenie diecezji polskich dla swej skuteczności musi być złożona w formie własnoręcznego oświadczenia przekazanemu proboszczowi miejsca zamieszkania w obecności dwóch pełnoletnich świadków. Do wniosku należy także dołączyć akt chrztu . Odstępca musi być osobą pełnoletnią (w innych krajach nie ma takiego wymogu – np. w Niemczech i Austrii samodzielna apostazja jest możliwa od 14. roku życia; wcześniej mogą ją przeprowadzić rodzice lub opiekunowie prawni, co nie jest w ogóle możliwe w Polsce^[1][2]). Proboszcz jest zobowiązany do poświadczenia przyjęcia aktu apostazji własnoręcznym podpisem i pieczęcią parafialną oraz przesłania aktu do swojej kurii diecezjalnej. Kuria poleca proboszczowi dokonanie stosownego wpisu do parafialnej księgi ochrzczonych. Jeżeli odstępca przyjął chrzest w parafii, która należy do innej diecezji, wówczas kuria diecezjalna przesyła informację o wystąpieniu z Kościoła do kurii diecezji chrztu odstępcy.

Procedura ta nie ma wpływu na procedury lub oświadczenia cywilne wobec władz państwowych lub pozakościelnych.

Informacja o wystąpieniu z Kościoła powinna zostać trwale umieszczona w księdze ochrzczonych, zwykle na marginesie aktu chrztu odstępcy. Zgodnie z prawem kościelnym nie jest możliwe usunięcie informacji z księgi chrztu^[3]. Kościelna administracja utrzymuje również tzw. księgi apostatów^[4]. Dokumentem dla apostaty potwierdzającym apostazję jest wypis aktu chrztu z odpowiednią adnotacją, poświadczającą apostazję.

Krytyka polskiej procedury

Wprowadzenie powyższej procedury przez biskupów KEP spowodowało niezadowolenie i krytykę ze strony polskich środowisk wolnomyślicielskich^[5], m.in. ze względu na fakt, że wskazówki Kurii Rzymskiej nie przewidują aż tylu proceduralnych formalności^[6]. Polskie Stowarzyszenie Racjonalistów uznało, że wymóg obecności dwóch świadków mocno utrudnia procedurę apostazji. Stowarzyszenie wystosowało pismo do rzecznika praw obywatelskich , w którym zwraca uwagę, że w wymaganym przez Episkopat kształcie procedura wystąpienia z Kościoła narusza konstytucyjne prawo obywatela Rzeczypospolitej Polskiej do wolności religijnej^[7][8]:

W odpowiedzi na postawione zarzuty, w liście z 14 listopada 2008^[9] Biuro RPO przypomniało Polskiemu Stowarzyszeniu Racjonalistów o swoich celach konstytucyjnych, a także, że:

Niemożność wglądu do ksiąg parafialnych i usuwania o sobie informacji przez apostatów spotkała się z krytyką ze strony europosłanki Joanny Senyszyn , która wystosowała interpelację do Komisji Europejskiej w tej sprawie.

W odpowiedzi Komisja przyznała, że stowarzyszenia lub instytucje o charakterze religijnym mają prawo do przetwarzania danych o swoich członkach, ale tylko "pod warunkiem, że odnosi się ono wyłącznie do członków tej instytucji lub osób mających z nią regularny kontakt". Unijna komisarz ds. sprawiedliwości Viviane Reding dodała, że osoby, których dane są zbierane przez kościoły, zachowują wszystkie prawa zapisane w dyrektywie o ochronie danych i że unijne prawo jest w tym przypadku ponad prawem krajowym i jego własnymi umowami z kościołami. Reding podkreśliła, że jednym z tych praw jest "prawo sprzeciwu wobec przetwarzania danych osobowych"^[10].

Niemniej Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych w odpowiedziach na pytania dotyczące ochrony danych osobowych w działalności Kościoła katolickiego w Polsce, potwierdzając zgodność tej działalności z przepisami ustawy o ochronie danych osobowych stwierdził, że w oparciu o przepisy Kodeksu Prawa Kanonicznego (kan. 535) osobie, która zamierza wystąpić z Kościoła, nie przysługuje prawo żądania usunięcia danych osobowych z ksiąg kościelnych. GIODO stwierdził także, że zgoda nie jest jedyną przesłanką uprawniającą do przetwarzania danych osobowych, mianowicie nie jest konieczna, jeśli zachodzi inna przesłanka ustawowa, np. gdy jest to niezbędne do wykonania statutowych zadań Kościołów i wynika z innych zasad ustawy takich jak prawo do aktualizacji danych^[11][12].

Świadkowie Jehowy

Apostata u Świadków Jehowy jest identycznie traktowany jak osoba, którą wykluczono ze społeczności, a różnica dotyczy jedynie nazwy wskazującej, czy dotychczasowy świadek odłączył się od organizacji sam, czy też został wykluczony przez starszych zboru.

Islam

W islamie osoba dopuszczająca się apostazji określana jest jako murtadd .

Zobacz też

• wolność religijna

Bibliografia

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Przemysław Piela – Apostazja – namiastka wolności (o Polakach występujących z Kościoła), Ateista.pl
• Joanna Podgórska – Wyznanie niewiary, Polityka (11.02.2008)
• Magda Działoszyńska – Owieczka odchodzi, Gazeta Wyborcza, (dodatek Duży Format, 2009-12-11)