Święty Andrzej
Pierwszy Powołany apostoł męczennik
Męczeństwo św. Andrzeja Apostoła. Obraz Jusepe de Riberaz 1628 w Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie .
Data urodzenia	? Betsaida
Data śmierci	30 listopada 62-70 Pátrai (obecnie Patras)
Kościół / wyznanie	chrześcijański
Wspomnienie	30 listopada i 9 maja (Anglia i Szkocja) (kat.) m.in. 13 grudnia i 13 lipca (praw. wg kal. greg. )
Atrybuty	krzyż świętego Andrzeja , księga, ryba , sieć
Patron	krajów m.in. : Szkocji , Grecji , Rosji , Hiszpanii , Sycylii ; małżeństw , podróżujących , rybaków , rycerzy , woziwodów, rzeźników

Głowa Andrzeja AP (1824).

Powołanie Andrzeja i Piotra (1907).

Andrzej Apostoł, scs. Apostoł Andrej Pierwozwannyj (zm. ok. 62 - 70 ) – jeden z dwunastu apostołów , wg świadectwa Ewangelii Pierwszy Powołany ( cs. Первозванный) spośród apostołów, rodzony brat św. Piotra , męczennik , święty Kościoła katolickiego , anglikańskiego , ewangelickiego , ormiańskiego , koptyjskiego i prawosławnego .

Żywot świętego

Andrzej pochodził z żydowskiej rodziny rybackiej z Betsaidy nad Jeziorem Galilejskim (Jezioro Tyberiadzkie; również Genezaret)^[1], ale mieszkał w Kafarnaum razem z bratem (św. Piotrem) i jego teściową^[2]. Początkowo był uczniem św. Jana Chrzciciela . Pod jego wpływem poszedł za Jezusem Chrystusem , gdy ten przyjmował chrzest w Jordanie . Andrzej nie tylko sam przystąpił do Chrystusa, ale przyprowadził także św. Piotra^[3].

Po śmierci Jezusa na krzyżu, jego zmartwychwstaniu i zesłaniu Świętego Ducha na apostołów, Andrzej jako pierwszy głosił Ewangelię w Bizancjum (uważa się, że był pierwszym biskupem konstantynopolitańskim ), a następnie w miastach Azji Mniejszej , Tracji , Scytii , Grecji , Abchazji i na wybrzeżach Morza Czarnego .

Śmierć męczeńska

Za swe nauki apostoł Andrzej został skazany na śmierć męczeńską , którą poniósł w greckim Pátrai (obecnie Patras), według rożnych źródeł, w 62, 65 lub 70 roku.

Rozpięto go na krzyżu mającym kształt litery "X". Jest to pierwsza litera "Chrystusa" w języku greckim od Χριστός, 'Krystos' (Duch). Krzyż został później nazwany Krzyżem św. Andrzeja.

Kult

W Cerkwi prawosławnej oraz w katolickich Kościołach wschodnich św. Andrzej obdarzany jest wielką czcią, jako jeden z głównych świętych (analogicznie w Kościele rzymskokatolickim taką czcią obdarzony jest Święty Piotr).

Kult w Polsce

W Polsce, w okresie od XI do XVI wieku, wybudowano 123 kościoły pod wezwaniem św. Andrzeja. Kościoły te powstawały przede wszystkim na Śląsku i w Wielkopolsce . Obecnie jest 132 kościołów i kaplic (w tym 97 kościołów parafialnych) oraz 296 wizerunków św. Andrzeja Apostoła. 115 miejscowości wywodzi swoją nazwę od imienia Andrzej (stan na 2008 rok)^[4].

Patronat

Święty Andrzej jest patronem :

• narodów słowiańskich ,
• państw i krain: Szkocja , Grecja , Rosja , Hiszpania , Niderlandy , Burgundia , Bitynia , Niemcy , Prusy , Szlezwik , Luksemburg ,
• miast: Neapol, Mantua , Pont , Agde , Baeza , Bordeaux , Brescia , Brugia , Hanower , Orange , Pesaro , Rawenna i Rochester .

Jest także patronem małżeństw , podróżujących , rybaków , rycerzy , woziwodów, rzeźników .

Orędownik zakochanych, wspomaga w sprawach matrymonialnych i wypraszaniu potomstwa.

Dzień obchodów

Święto liturgiczne Andrzeja Apostoła w Kościele katolickim oraz anglikańskim i ewangelickim, obchodzone jest 30 listopada .
W Anglii i Szkocji święto przeniesienia szczątków obchodzone jest 9 maja .

W prawosławiu Święty wspominany jest z reguły dwukrotnie w roku liturgicznym .

Cerkiew prawosławna:

• 30 listopada/13 grudnia^[5], tj. 13 grudnia wg kalendarza gregoriańskiego ,
• 20 czerwca/3 lipca, tj. 3 lipca (sprowadzenie relikwii)
• 30 czerwca/13 lipca, tj. 13 lipca (Sobór dwunastu apostołów).

Gruziński Kościół Prawosławny (którego założycielem jest Andrzej Apostoł):

• 29 kwietnia/12 maja, tj. 12 maja wg kalendarza gregoriańskiego,
• 30 listopada/13 grudnia.

Kościół ormiański wspomina Apostoła dwukrotnie:

• 30 listopada/13 grudnia,
• 9. sobota po uroczystości Podwyższenia Krzyża Pańskiego .

Koptyjski Kościół Ortodoksyjny , który posiada własny kalendarz liturgiczny podzielony na 13 miesięcy, wspomina Apostoła trzykrotnie:

• 30 listopada,
• 24 lipca (dzień wielu cudów),
• 23 sierpnia (dzień jednego cudu).

Relikwie

W 356 roku relikwie apostoła przewieziono z Patras do Konstantynopola i umieszczono w świątyni Apostołów . W 1202, gdy krzyżowcy zajęli miasto, zabrali je ze sobą i umieścili w Amalfi , w pobliżu Neapolu . W połowie XV wieku papież Pius II polecił głowę świętego przewieźć do Rzymu , gdzie spoczywała w bazylice św. Piotra do 1964, kiedy to Paweł VI 25 września zwrócił ją do Petras na Peloponezie , gdzie św. Andrzej poniósł śmierć.
Prawa ręka apostoła znajduje się w Bogojawleńskim Soborze Katedralnym w Moskwie .
Jego relikwie znajdują się również w miejscowości Amalfi pod Neapolem , w katedrze NMP w Szkocji (St Mary's RC Cathedral), w kościele środowisk twórczych w Warszawie (Ekumeniczne Sanktuarium św. Andrzeja Apostoła w Warszawie), a także w bazylice w Olkuszu , gdzie pojawiły się wcześniej niż w Warszawie.

Ikonografia

W ikonografii św. Andrzej Apostoł posiada od początku indywidualne cechy. Przedstawiany jest jako starszy mężczyzna o gęstych, siwych włosach i krzaczastej, krótkiej brodzie. Jako apostoł nosi długi płaszcz. Czasami ukazywany jest jako rybak w krótkiej tunice. Powracającą sceną w sztuce religijnej jest chwila jego ukrzyżowania.

Atrybutami są: "krzyż św. Andrzeja" w kształcie litery X, księga, ryba , sieć .

Na ikonach ruskich apostoł Andrzej, jako patron Rusi , często wyróżniany jest spośród innych apostołów strojem i gestem. Wierni Cerkwi modlą się do niego o dobrego męża lub żonę.

Apostoł występuje na ikonach "Soboru dwunastu apostołów", wśród innych jedenastu najbliższych uczniów Chrystusa w scenach z Jego życia (m.in. Wjazd Pański do Jerozolimy , Ostatnia Wieczerza , Zmartwychwstanie Pańskie , Wniebowstąpienie Pańskie ) oraz na ikonach: Zesłania Świętego Ducha na Apostołów i Zaśnięcia Matki Bożej .

Heraldyka

Wizerunek Andrzeja Apostoła, jak i sam krzyż, występuje również w wielu herbach miast.
Są to m.in. Belsele (k. Sint-Niklaas ), Sankt Andreasberg , Taksenbach (k. Salzburga ), Rüngsdorf (Ruengsdorf), Teisendorf , Rueun (w Gryzonii ), Sankt Andrä , a w Polsce: Złoczew i gmina Przemęt .

Herb Belsele.

Herb Sankt Andreasberga .

Herb Złoczewa .

Herb gminy Przemęt .

Przysłowia

• Gdy święty Andrzej ze śniegiem przybieży sto dni śnieg w polu leży ,
• Na święty Jędrzej szukają baby przędzy,
• Kiedy na Andrzeja poleje, poprószy,

cały rok nie w porę rolę moczy i suszy,

• Na świętego Andrzeja dziewkom z wróżby nadzieja^[6].

Zobacz też

• Andrzejki
• kult świętych
• męczennicy chrześcijańscy
• modlitwa za wstawiennictwem świętego
• święci i błogosławieni Kościoła katolickiego
• święci prawosławni
• parafie i świątynie pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła
• święty Andrzej - inni święci o tym imieniu

Przypisy

Źródła

Linki zewnętrzne

• Św. Andrzej – pierwszy powołany apostoł na Magazyn SR (autor: Dorota Walencik) [opublikowano: 2004-11-28]
• Relikwie św. Andrzeja - Katedra Najświętszej Maryi Panny w Edynburgu ( ang. )