Baretka Orderu św.Jerzego
Anton Iwanowicz Denikin,
ros.
Антон Иванович Деникин (ur.
16 grudnia
1872
,
Szpetal Dolny
, dziś dzielnica
Włocławka
, zm.
8 sierpnia
1947
w
Ann Arbor
) – rosyjski oficer,
generał
Armii Imperium Rosyjskiego
, dowódca
Armii Ochotniczej
, jeden z kilku dowódców
antykomunistycznej "białej" armii Rosji
.
Admirał
Aleksandr Kołczak
przed śmiercią przekazał pełnomocnictwa najwyższej władzy w Rosji Antonowi Denikinowi. Po dymisji na ręce
Piotra Wrangla
na emigracji.
Był jedynym dzieckiem emerytowanego majora armii carskiej, Iwana Efimowicza Denikina, byłego chłopa pańszczyźnianego z okolic
Saratowa
oddanego przez dziedzica w rekruty i polskiej szwaczki Elżbiety Wrzesińskiej. Rodzina żyła skromnie z niewielkiej emerytury ojca, który zmarł w 1885 roku. Wówczas młody Anton zaczął zarabiać udzielaniem korepetycji bogatszym i lepiej sytuowanym kolegom. Po maturze w
1890
roku wstąpił do Kijowskiej Szkoły Junkrów (Киевское пехотное инженерное юнкерское училище). Ukończył Akademię Sztabu Generalnego (
1899
), brał udział w
wojnie rosyjsko-japońskiej
(
1904
–
1905
), w której okazał się utalentowanym dowódcą. Odnosił także sukcesy podczas
I wojny światowej
. W kwietniu-maju
1917
naczelnik sztabu głównodowodzącego; od maja
1917
- głównodowodzący Zachodnim Frontem. Za wsparcie akcji generała
Korniłowa
został internowany w
Bychowie
przez
Rząd Tymczasowy
.
Po
przewrocie bolszewickim w listopadzie 1917
uwolniony przez polskich żołnierzy
I Korpusu
, stanowiących straż twierdzy i zaopatrzony w fałszywe dokumenty na nazwisko polskiego oficera. Po udanej ucieczce nad
Don
w listopadzie
1917
był jednym z organizatorów
Armii Ochotniczej
, a po śmierci Korniłowa został jej wodzem naczelnym (od marca
1918
). W
1919
stanął na czele
Sił Zbrojnych Południa Rosji
i latem zajął
Donbas
i całą centralną
Ukrainę
. We wrześniu
1919
rozpoczął ofensywę na
Moskwę
, która po zdobyciu
Orła
(trzysta osiemdziesiąt kilometrów od Moskwy) po kontrofensywie
Armii Czerwonej
ostatecznie zakończyła się odwrotem na całym froncie i klęską. Oddziały Armii Ochotniczej musiały opuścić całą Ukrainę, utrzymując się jedynie na
Krymie
.
W kwietniu
1920
Denikin zrzekł się dowództwa na rzecz
Piotra Wrangla
i wyemigrował na Zachód (
Wielka Brytania
,
Belgia
,
Węgry
,
Francja
, od
1945
USA
). Na emigracji opublikował wspomnienia, w których twierdził, iż
bolszewicy
utrzymali się przy władzy dzięki
Piłsudskiemu
, który nie chciał współpracować z Rosją "białych". Faktycznie tak było, bowiem warunki proponowane Polakom były niemożliwe do przyjęcia. Z przekonań politycznych - umiarkowany monarchista, zwolennik "jednej i niepodzielnej Rosji"- jak mówiono "od
Kalisza
do
Władywostoku
", co uniemożliwiło mu współpracę z innymi siłami antybolszewickimi (m.in. z nowo powstałą Polską), i było jedną z głównych przyczyn klęski. W czasie
II wojny światowej
przeciwnik kolaboracji z
Niemcami
.
Odznaczony
Orderem św.Jerzego
.
Prace
Denikin na emigracji napisał wiele książek m.in.:
- The career of a Tsarist officer: Memoirs, 1872-1916. University of Minnesota Press, Minneapolis 1975, (Путь русского офицера, "Put' russkogo oficera" 1953)
- The Russian turmoil, memoirs, military, social and political. Hutchinson, London 1920, (Очерки русской смуты, Париж, 1921-1923; "Oczerki russkoj smuty", Zarys dziejów anarchii w Rosji)
- The White Army. Cape, London 1930
- World events and the Russian problem. Imprimerie rapide C.T., Paris 1939
- The Russian problem. o.O. 1940
Bibliografia
Nieuważny A., 2010: Z matki Polki ...wódz białej Rosji. Wiedza i Życie, Inne Oblicza Historii, 4/10 (numer specjalny).
Linki zewnętrzne
