Antowie
AntowieMapa rzymskiego imperium za
Hadriana
(
117
-
138
), pokazująca możliwe lokalizacje Antów Plemiona słowiańskie, w tym Antowie, w VI wieku (przypuszczalny zasięg) Antowie (Antae, Antes, gr. Ανταί) – związek plemienny wschodnich Słowian, który w dużej mierze dał początek
Słowianom południowym
[1], według niektórych badaczy[2] zeslawizowane plemię
sarmackie
, często utożsamiane z
Aorsami
, lub odłam Słowian wschodnich.
Chińska
Kronika Wczesnej Dynastii Han
ok. r.
138
-
126 p.n.e.
lokuje Yancai (Antów lub
Alanów
) między
Jeziorem Aralskim
a
Morzem Kaspijskim
. Z Yancai należy przypuszczalnie identyfikować Antów, mieszkających, według
Pliniusza
i
Ptolemeusza
, w pobliżu
Morza Azowskiego
. Etymologia nazwyProfesor
Jan Otrębski
, nieżyjący już, wybitny polonista i językoznawca, etnonim Antowie uważał za twór sztuczny, utworzony przez pisarzy starożytnych z drugiego (przyrostkowego) członu nazwy *Slavąta (tj. *Slav-ąta, porównaj polskie imię osobowe Sławęta, ukraińską nazwę miejscową Sławuta)[3].
Tadeusz Lehr-Spławiński
uważał zaś, że nazwa ta może być etymologicznie bliska nazwie Wenetów[4]. Wg.
Pawła Józefa Szafarzyka
określenie Antowie (Antes, Antae, czy u
Pawła Diakona
Anthaib) ukuli niemieccy[5] sąsiedzi Słowian, a od nich przeszło do greki i łaciny: -
angs.
Ent (gigas), l.mn. Entas, przymiotnik entisc (giganteus olbrzymi), strniem. Anzi,
goc.
zapewne Ants czyli Antus,
skand.
Atr i Tro [...] Słówko Anta podług organicznych ustaw języka naszego musiałoby brzmieć po cyrylsku, czyli
starosłowiańsku
Ѫта
to jest Onta,
nbul.
Ata,
ross.
,
serb.
Uta,
korut.
Vota,
pols.
Wąta[6], starocz. Ùta,
nczes.
Auta itd.[7].
Współczesny zaś historyk rosyjski
Lew Gumilow
tak tłumaczy ten etnonim: - Słowianie rozprzestrzenili się na północ, gdzie zwano ich Wenedami (słowo to do dziś zachowało się w języku estońskim) Na południu nazywano ich Sklawinami, na wschodzie – Antami. Historyk ukraiński M. Brajczewski[8] ustalił, że greckie słowo "Antowie" znaczy to samo co słowiańskie "Polanie". Zachowało się słowo rodzaju żeńskiego "polanka" (поляница[9]) w znaczeniu "bohaterka"[10]. Ale słowa "polanie" w analogicznym znaczeniu dziś się nie używa, gdyż wyparło je z użycia tureckie słowo "bagadyr"[11]
Henryk Łowmiański
zwrócił uwagę na niesłowiańską genezę nazwy Antów i na jej dawne występowanie na Kaukazie w przekazach
Pomponiusza Meli
("De Chorographia" I, 13: super Amazonas et Hyperboreos Cimmerii, Cissi, Anthiacae (lub: Cissianti, Achaei), Georgili, Moschi...) i
Pliniusza
("Naturalis historia" VI, 35: Ultra eos plane iam Scythae, Cimmerii, Cissi, Anthi, Georgi et Amazonum gens...) jednak odrzucał koncepcje łączenia ich z Czerkiesami-
Adyge
,
Lezgińczykami
[12], Alanami, czy też poglądy jak np.
Vernadsky
'ego, jakoby ci Słowianie zostali podbici przez Antów-Alanów i otrzymali nazwę swych zdobywców, ponieważ sami Słowianie nigdy tej nazwy nie używali, a posługiwali się nią Goci, którzy przekazali ją źródłom bizantyńskim, zresztą na krótko, bo po Pseudo-Maurycym ulega ona zapomnieniu (za wyjątkiem Gotów, którzy mogli zapamiętać ją dłużej, jeżeli prawdą jest, że przeszła do
Beowulfa
i źródeł
longobardzkich
– jako określenie Słowian[13]). Wg. Łowmiańskiego Goci przenieśli na Słowian tę nazwę, gdyż pomiędzy tymi dwoma zespołami etnicznymi przebywał element trzeci, ściśle ze Słowianami związany, noszący nazwę Antów, którzy prawdopodobnie byli pochodzenia sarmackiego, na co może wskazywać duża liczba sarmackich
kurhanów
z I-II w. w dorzeczu
Rosi
oraz przenikanie elementów
kultury sarmackiej
do
kultury czerniachowskiej
. To przeniesienie nazwy miałoby podobną analogię jak wcześniejsze skojarzenie staroeuropejskich
Wenetów
ze Słowianami nadbałtyckimi, a następnie ze Słowianami w ogóle[14]. W nauce rosyjskiej i radzieckiej istniała tendencja do łączenia Antów z Rosomonami Jordanesa (Rosomonorum gens infida), a tychże ze względu na podobieństwo nazwy z
Roksolanami
(Roxolani)
Strabona
, prawdopodobne *ΡΟΣΟΜΑΝΟΙ mogło być błędnie odczytywane jako ΡΟΞΟΛΑΝΟΙ, za poglądem tym optowali Piotr Nikołajewicz Trietjakow (Петр Николаевич Третьяков) i
Vernadsky
[15] oraz Aleksander Dmitriewicz Udalcow (Александр Дмитриевич Удальцов)[16] Antowie w źródłach z epokiAntowie występują w Kronice
Jordanesa
z
VI wieku
, w tekstach
Prokopiusza z Cezarei
,
Pseudo-Maurycego
i Menandra Protectora. Wymienieni autorzy uważali Antów za
Słowian
. Istnieje hipoteza według której w tradycji
wczesnosłowiańskiej
przetrwały sarmackie wierzenia i
tamgi
, które dały początek m.in. znakom
herbowym
Rurykowiczów
i polskiej
szlachty
[17]. Jordanes twierdził, że wszystkie znane mu ludy słowiańskie są ze sobą skoligacone. Z nazwy wymienia w swojej Kronice trzy: Antów,
Wenedów
i
Sklawinów
: - Sed nihil valet multitudo in bello, praesertim ubi et multido armata advenerit: nam hi, ut initio expositionis , vel catalogo gentis dicere coepimus, ab una stirpe exorti, tria nunc nomina reddidere, id est, Veneti, Antes, Sclavi; qui quamvis nunc, ita facientibus peccatis nostris, ubique desaeviunt: tamen tunc omnes Ermanarici imperiis servire.
Jordanes zalicza Antów do
plemion
wschodniosłowiańskich
zamieszkujących, od około
IV wieku
, dorzecze
Dniepru
. Wymienia też ich wodza
Boza
i siedemdziesięciu naczelników, którzy w roku
375
zostali pokonani przez króla
Ostrogotów
Winitara
i ukrzyżowani. Centrum ich osadnictwa w VI wieku występuje w rejonie
Kaniowa
. Na początku
VII wieku
walczyli z
Awarami
. Menander[18] opisuje ich niepowodzenia w tej walce oraz poselstwo wysłane przez Antów do kagana Awarów. Przywódca poselstwa, Medzamir, wyniosłym zachowaniem oburzył kagana, który polecił go zabić. - Kiedy władcom Antów niedobrze się wiodło i wbrew swym nadziejom znajdowali się na dnie upadku, zaraz Awarowie grabili ich ziemie i łupili kraj. Utrapieni najazdami nieprzyjaciół Antowie wysłali do nich poselstwo, wybrawszy w tym celu Medzamirosa, syna Idaridziosa a brata Kalagastosa i prosili, aby wykupił kilku wziętych do niewoli współplemieńców. Medzamiros tedy przybywszy w poselstwie do Awarów, a będąc człowiekiem wymownym i lubiącym górnolotne słowa, przemawiał do nich trochę dumnie i hardo. Wtedy ów Kotagir, sprzyjający Awarom, a knujący jak najgorsze zamysły przeciw Antom, skoro Medzamiros mówił zbyt wyzywająco jak na posła, powiedział do chagana: „ten człowiek posiada u Antów największe wpływy i potrafi w każdym wypadku stawić czoło swoim wrogom; trzeba go zatem zgładzić, aby na przyszłość bez przeszkód najeżdżać na ich ziemie". Za jego namową Awarowie podeptali przywileje poselskie i za nic mając sprawiedliwość Zamordowali Medzamirosa. Od tego czasu jeszcze więcej niż przedtem spustoszyli ziemie Antów i nie przestali stamtąd uprowadzać ludzi i zdobyczy"
Pseudo-Maurycy
tak opisuje Antów i ich bliskość Sklawinom: Terytoria Sklawinów i Antów leżą jedne za drugim, wzdłuż rzek i łączą się między sobą tak, że nie ma między nimi żadnej znaczniejszej przerwy. Mieszkają w lasach, wśród rzek, bagien, moczarów i mając rozliczne wyjścia ze swoich siedzib ze względu na mogące ich spotkać niebezpieczeństwa, wszystko co im jest potrzebne, składają w ukryciu, nie trzymając nic zbytecznego na widoku[19] (Strategikon, VII w.)
Prokopiusz z Cezarei
, w swojej Historii sekretnej, wymienia Antów kilkukrotnie, za każdym razem w niekorzystnym świetle i towarzystwie (tj. Medów, Saracenów, Sklawenów [...] i innych barbarzyńców[20], oraz Hunów): Odkąd zaś Justynian wstąpił na tron, Hunowie, Sklaweni i Antowie niemal co rok najeżdżali Illirię i całą Trację – wszystko od Zatoki Jońskiej aż do samych przedmieść Bizancjum, wraz z Grecją i Chersonezem – i w straszliwy sposób gnębili tamtejszą ludność. Przy każdym takim zagonie ponad dwieście tysięcy Rzymian musiało, jak sądzę, stracić życie lub pójść w niewolę, w wyniku czego cały ten kraj stał się istną "scytyjską pustynią".[21] Ponadto, chociaż Medowie i Saraceni spustoszyli znaczną część Azji, a Hunowie, Sklaweni i Antowie całą Europę, chociaż niektóre miasta zrównali z ziemią, a z innych ściągnęli ogromną kontrybucję, chociaż wreszcie całą niemal ludność wzięli w niewolę i zabrali jej wszystko, co posiadała – nawet wtedy Justynian nikomu nie umorzył podatku, z wyjątkiem jedynie miast, które zostały zdobyte, a i to tylko na jeden rok.[22] W swoim dziele Bellum Gothorum podaje nam więcej szczegółów dotyczących Antów:
Zatoka Meotycka
wpada do
Pontu euxyńskiego
. Mieszkańcy tameczni, przedtem
Cymmerowie
zwani, już teraz nazywają się
Uturguri
. Dalsze krainy na północ zajmują nieprzeliczone narody Antów (populi Antarum infiniti), a opisawszy charakter i obyczaje Słowian kończy: Przedtem i Słowianie [Sklaweni] i Antowie jedno mieli imię; albowiem obadwa narody za starodawnych czasów zwano Spory[23] (Σπόρους) dotego, jak mniemam, że σποράδην t.j. rozproszenie po wioskach swoich mieszkali. Dla tej też przyczyny zajmują obszerne ziemie; większa bowiem część krain z tamtej strony Istru w ich jest dzierżeniu.[24] Anthaib Pawła DiakonaTrasa wędrówki Longobardów, z zaznaczeniem przypuszczalnego usytuowania Anthaib Zagadkowa nazwa pojawia się w Historia Longobardorum przy opisie wędrówki z północy
Longobardów
. Winnilowie po zmianie nazwy na "długobrodych" udali się do Golaida (identyfikowane jako Golanda=
Holandia
[25]), a następnie do Anthaib[26] i Banthaib[27]. "-aib" pochodzić ma od
staro-wysoko-niemieckiego
"eiba" (canton) region jakiegoś kraju, plemienia. Stąd Anthaib tłumaczone jest jako ziemia Antów, a Banthaib kojarzone z
Boii
i
Bohemią
[28]. Ant-haib bywa kojarzone z podobną nazwą tj.
Ant-werp
[29]. Interesujący nas fragment brzmi następująco w oryginale: „ Igitur Langobardi tandem in Mauringam pervenientes, ut bellatorum possint ampliare numerum, plures a servili iugo ereptos ad libertatis statum perducunt. Utque rata eorum haberi possit ingenuitas, sanciunt more solito per sagittam, inmurmurantes nihilominus ob rei firmitatem quaedam patria verba. Egressi itaque Langobardi de Mauringa, applicuerunt in Golandam, ubi aliquanto tempore commorati, dicuntur post haec Anthab et Banthaib, pari modo et
Vurgundaib
, per annos aliquot possedisse; quae nos arbitrari possumus esse vocabula pagorum seu quorumcumque locorum. ” [30] Nie wiadomo, czy Antów Pawła Diakona można (i w jaki sposób) łączyć ze słowiańskimi Antami[31] Zobacz teżPrzypisy- ↑ Benedykt Zientara, Historia powszechna średniowiecza, Warszawa 2008, s.135
- ↑ Lubomir Czupkiewicz,
Najdawniejsze siedziby Słowian
[w:] "Problemy" nr 2, 1989 r., s.35-36, 45-46
- ↑ Tadeusz Lehr-Spławiński, Znowu o nazwie Słowian [w:]
Język Polski. 1948, nr 5 (wrzesień/październik)
s.140-146
- ↑ Tadeusz Lehr-Spławiński, Powstanie, rozrost i rozpad wspólnoty prasłowiańskiej [w:] Rozprawy i szkice z dziejów kultury Słowian, Warszawa 1954, s.72
- ↑ ma tu na myśli m.in. Gotów, Wandalów, Gepidów i Burgundów, czyli plemiona gockie siedzące nad Morzem Czarnym i w Dacji
- ↑ Z przydechowym "w", podobnie jak pochodzącym od nazwy Onogur/Ągri desygnacie Wągri/
Węgrzy
- ↑ Paweł Józef Szafarzyk, Starożytności słowiańskie, reprint, Poznań 2003, s.379-380
- ↑ Михаил Юлианович Брайчевский (1924 - 2001) ukraiński historyk i archeolog
- ↑ Лев Николаевич Гумилёв,
От Руси к России. Очерки этнической истории
, wersja elektroniczna w pdf, s.12 (
ros.
)
- ↑ богатырша/богатырка, ibidem
- ↑ Lew Gumilow, Od Rusi do Rosji, Warszawa 2004, s.26
- ↑
Niko Županič
w Prvi nosilci etničnih imen Srb, Hrvat, Čeh in Ant oraz innych pracach utożsamiał Antów z
Andami
, mylnie tych ostatnich zaliczając do ludów lezgińskich
- ↑ Łowmiańskiemu chodziło o wymienionych w
Beowulf
ie (
Beowulf w tłumaczeniu na współczesny angielski
) Eotenas (zobacz eotenas, w liczbie pojedynczej (
ang.
)), którzy w literaturze anglosaskiej utożsamiani są jednak z
Jutami
(Eotas/Iutae - Raymond Wilson Chambers,
Widsith, a study in Old English heroic legend
, Cambridge 1912, s.241). Podobnie próbowano Antów łączyć z Ænenas/Aenenas (ænenum) wymienionych w poemacie
Widsidh
, (zobacz tekst poematu
Plemiona Widsith
(
ang.
)), Paweł Diakon,
Historia Langobardorum
, Filadefia 1974, księga (book) 1, rozdział (chapter) XIII, przypisy, (
ang.
)
- ↑ Henryk Łowmiański, Początki Polski t.I, Warszawa 1963, s.405-407
- ↑ Otto J. Maenchen-Helfen,
The world of the Huns: studies in their history and culture
, London 1973, s.21, (praca ta w wersji rosyjskiej, jako pdf w całości:
Отто Дж. Маенхен-Гельфен, МИР ГУННОВ
)
- ↑ Jan Filip, Pradzieje Czechosłowacji, Poznań 1951, s.387-388
- ↑ Tadeusz Sulimirski: Sarmaci. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979. .
- ↑ Menander,Fragmenta Historicum Graecorum
- ↑
Stanczo Waklinow
, Kultura Starobułgarska, Warszawa 1984, s.14
- ↑ Prokopiusz z Cezarei, Historia sekretna, Warszawa 1969, s. 95
- ↑ Prokopiusz z Cezarei, Historia sekretna, Warszawa 1969, s. 140-141
- ↑ Prokopiusz z Cezarei, Historia sekretna, Warszawa 1969, s. 167
- ↑ Obecnie Spori, wg profesora Jacka Banaszkiewicza należy rozumieć jako równoważnik miana Weneti, czyli szeroko rozłożeni, rozproszeni na wielkich przestrzeniach, słowem – liczni, więksi. Z punktu widzenia tych, którzy tę nazwę dla Słowian ukuli, wspólnot widzących z zewnątrz słowiańskie ludy jako obce, nazwa ta znaczyć może m.in. tyle co "mrowie nie naszych, masa amorficzna jakichś ludzi. Jacek Banaszkiewicz, Polskie dzieje bajeczne Wincentego Kadłubka, Wrocław 2002, s.90
- ↑
Paweł Józef Szafarzyk
, Słowiańskie starożytności, Poznań 2003 (reprint), s.54
- ↑ John D. Nelson,
Lombard Origins
, 2008, s.13, (
ang.
)
- ↑ w innych opisach wersje Anthabus, Anthaip, Anthab: Pełne zebrane wydanie
Origo Gentis Langobardorum
, przez Georga Waitza, Hannower 1878, (
łac.
), przypisy: (
ang.
)
- ↑ również Banayb, Baynaib, Bainaib
- ↑ Paweł Diakon,
Historia Langobardorum
, Filadefia 1974, księga (book) 1, rozdział (chapter) XIII, przypisy, (
ang.
)
- ↑ John D. Nelson,
Lombard Origins
, 2008, s.13, (
ang.
)
- ↑
Historia Langobardorum
, księga I, rozdział XIII, (
łac.
)
- ↑ artykuł o Anthaib na włoskiej wikipedii:
Anthaib
(
wł.
)
Bibliografia-
Benedykt Zientara
, Historia powszechna średniowiecza, Warszawa 2008,
- Maciej Salamon (pod red.), Kształtowanie średniowiecza, Kraków 2005,
-
Lech Leciejewicz
, Nowa postać świata. Narodziny średniowiecznej cywilizacji europejskiej, Wrocław 2007,
Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Antowie":
Bojkowie
...
Słowianie
...
Antowie
rzymskiego imperium za
Hadriana
(
117
-
138
), pokazująca możliwe lokalizacje AntówPlemiona słowiańskie, w tym Antowie, w VI wieku (przypuszczalny zasięg)Antowie (Antae, Antes, gr. Ανταί) – związek ...
Kategoria:Plemiona słowiańskie
...
Draguwici
...
Wenedowie
...
Antowie
align=justify>
Antowie - nazwa używana w I w. w odniesieniu do plemion kaukaskich, ...
Barbarzyńca
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Antowie":
027 Początki Słowian (plansza 4)
...
|