Wizja Jana Ewangelisty na Patmos

Apokalipsa Świętego Jana [Ap], Księga Objawienia, Objawienie Jana [Obj] ( gr. Ἀποκάλυψις Ιωάννου – Objawienie Jana) – jedyna prorocza księga Nowego Testamentu , opisująca zagładę świata i powstanie "Nowego Świata" zanim nastąpi jego koniec i Sąd Ostateczny . Apokalipsa zawiera bardzo liczne odwołania do Starego Testamentu . Tradycja za autora uważa Jana Ewangelistę (choć nie jest to pewne, a eschatologia księgi różni się od eschatologii Ewangelii Jana ). Powstanie datuje się na okres prześladowań chrześcijan w Azji Mniejszej (a więc po roku 68 ) i najprawdopodobniej powstawała w różnych etapach.

Jest to jedna z najtrudniejszych do zrozumienia i bardzo różnie interpretowanych ksiąg biblijnych . Niektórzy Ojcowie Kościoła (m.in. Jan Chryzostom ) sprzeciwiali się włączaniu tej księgi do kanonu ze względu na jej wieloznaczność i nadużywanie przez heretyków . W wielu tłumaczeniach Biblii (m.in. katolickiej Biblii Jakuba Wujka oraz wszystkich przekładach protestanckich – np. Biblii Warszawskiej ) tytuł księgi przetłumaczono na Objawienie św. Jana, jako że greckie słowo apokalypsis w języku polskim oznacza dosłownie objawienie, odsłonięcie.

Zwykle umieszczana jest na końcu Nowego Testamentu, ale niektóre rękopisy umieszczają ją wcześniej. Minuskuł 325 i 336 umieszczają ją pomiędzy Listami powszechnymi a Listami Pawła.

Data powstania księgi

Współczesne teorie

Od końca XIX wieku powstały liczne teorie wyróżniające w Apokalipsie źródła i podźródła. Teorie te przyniosły przynajmniej tę korzyść, że poznano dokładnie wszystkie paralele Apokalipsy w tekście Starego Testamentu jak i literaturze pozabiblijnej. W połowie XX wieku powstała teoria Marie-Émile Boismard (1916-2004) godząca głosy tradycji z nowożytnymi teoriami pluralistycznymi. Apokalipsa została zredagowana w oparciu o dwa, napisane przez tego samego autora, ale w różnym czasie, źródła. Teoria ta cieszyła się wielką popularnością w latach 50. i 60. Jakkolwiek po dziś dzień ma swoich zwolenników, to jednak już w latach 70. większość biblistów ustosunkowało się do niej krytycznie. Dzisiaj dominuje przekonanie, że trzy pierwsze i ostatnie rozdziały Apokalipsy (także kilka krótkich fragmentów w środku) pochodzą od innego autora (ucznia wizjonera), ze względu na różnice stylistyczne. Stanowisko to prezentują Kraft, Prigent, Aune i inni. Lambrecht (1980) przedstawił przekonującą argumentację na temat jedności literackiej tekstu Ap 4, 1 – 22, 5^[1], włączając tym samym również i przedostatni rozdział do zasadniczego, pochodzącego od tego samego autora tekstu Apokalipsy. Podobne stanowisko zajął Wilcox i Giblin. Spór o jedność literacką Apokalipsy nie został jeszcze rozstrzygnięty.

Tradycja

Datę powstania księgi Ireneusz ustala na koniec panowania Domicjana (81-96) (Adv. Haer. V, 30, 3). Wiktoryn podał, że czas napisania przypada na rządy Domicjana, ale wydał ją po jego śmierci i zwolnieniu z Patmos (CSEL 49, 92). Euzebiusz precyzuje i podaje 15 rok panowania Domicjana (Hist. eccl. 3, 18, 1-4), a więc rok 95. Tę samą datę podał też Hieronim (De viris inl 9).

Tertulian podaje, że Jan został zesłany na Patmos przez Nerona. Klemens Aleksandryjski stwierdza, że powrót z Patmos nastąpił po śmierci tyrana, nie precyzując którego (Quis div. salv. 42). Podobnie Orygenes stwierdza: "Cesarz rzymski – jak poucza tradycja – skazał Jana na wyspę Patmos (Hom. In Matt. 16, 6). Według Euzebiusza , Klemens Aleksandryjski miał utrzymywać, że Apokalipsa napisana została za Nerona . Epifaniusz z Salaminy stwierdza, że Ewangelia Jana została napisana za Domicjana, natomiast Apokalipsa za Klaudiusza (PG, XLI 909-910). Teofilakt , bp Achrydy, powstanie Apokalipsy umiejscawia w czasach Nerona (PG CXXIII, 1133-1134). Kościół Syryjski we wstępie do Apokalipsy po dziś dzień podaje: "Objawienie, które zostało dane Janowi Ewangeliście przez Boga na wyspie Patmos, na którą został zesłany przez cesarza Nerona". Kanon Muratoriego stwierdza, że apostoł Paweł pisząc swoje listy do kościołów wzorował się na siedmiu listach z Apokalipsy (rozdziały 2-3).

Argumenty za wczesnym pochodzeniem Apokalipsy

Rozdziały 6-7 opisują sytuację, jaka panowała w Palestynie na krótko przed wybuchem powstania żydowskiego. W rozdziale 11 znajduje się opis świątyni w Jerozolimie, więc nie jest jeszcze zburzona. Rozdział 12 oddaje sytuację z czasów wojny żydowskiej (rok 68). W Ap 17, 9-10 jest mowa o siedmiu królach – "pięciu upadło, jeden jest, inny nie przyszedł, a gdy przyjdzie, będzie mógł krótko tylko pozostać" (17, 10). "Jeden jest" – Neron (54-68), "inny nie przyszedł" – może Wespazjan (69-79), bądź któryś z jego trzech krótko władających poprzedników (Galba, Otto, Witeliusz). Jest to wskazanie na rok 68 n.e.

Argumenty za późnym pochodzeniem Apokalipsy

Wśród argumentów za późnym datowaniem podaje się, że sytuacja kościołów opisana w rozdziałach 2-3 bardziej odpowiada tej z końca I wieku, niż końca lat 60. Niektórzy twierdzą, że chrystologia Apokalipsy jest na tyle rozwinięta, że musi pochodzić z lat 90.

Struktura księgi

W zależności od przyjętego kryterium księgę można podzielić na wiele różnych sposobów. Schemat poniżej ukazuje strukturę, jaką sugeruje sam tekst:

• Prolog (1,1-3)
• Część I
  • listy do siedmiu Kościołów ( zborów ) (1,4 – 3,22)
• Część II (4,1 – 22,5)
  • wprowadzenie: wizja tronu, Baranka, zwoju (księgi) (4,1 – 5,14)
  • siedem pieczęci (siódma pieczęć wchłania część po niej następującą) (6,1 – 7,17)
  • siedem trąb (siódma trąba wchłania część po niej następującą) (8,1 – 11,14)
  • znak Niewiasty , Smoka , aniołów z siedmioma plagami (siódma plaga wchłania część po niej następującą) (11,15 – 16,16)
  • konkluzja – prezentacja "wielkiego dnia" ostatecznej interwencji Chrystusa (16,17 – 22,5)
• Epilog (22,6 – 21)

Treść księgi

Archanioł Michał walczy ze Smokiem , Jean Fouquet

Prolog księgi określa ją jako "objawienie Jezusa Chrystusa , które dał Mu Bóg aby ukazać swym sługom, co musi stać się niebawem", które otrzymał autor nazwany Janem. Księga jest zaadresowana do siedmiu Kościołów do których Jan "współuczestnik w ucisku i królestwie i wytrwaniu w Jezusie" kieruje proroctwa, oceniające ich cnoty i zasługi, a także wady i grzechy. Następnie Jan opisuje wizję Boga zasiadającego na tronie czci oddawanej Mu przez 24 Starców i 4 Istoty żyjące oraz Baranka otwierającego "księgę zapisaną wewnątrz i na odwrocie", zapieczętowaną na 7 pieczęci, których otwarcie wiązało się z wydarzeniami na ziemi. Po otwarciu siódmej pieczęci następuje wizja 7 trąb, których brzmienie również wiąże się z wydarzeniami światowymi. Po wybrzmieniu siódmej trąby ukazała się Niewiasta, która porodziła Syna i walka w niebie między Michałem i jego aniołami a Smokiem i jego aniołami. Smok przekazał władze bluźnierczej Bestii, na usługach której była inna Bestia, której imię jest 666 . Po jej przejściowym triumfie następuje triumf Baranka, któremu towarzyszą 144 000, wizja żniwa i winobrania, otwarcia świątyni Przybytku Świadectwa i 7 plag, spadających na ludzkość. Następnie autor kreśli wizję upadku i zagłady Wielkiego Babilonu, ostatecznej walki Słowa Boga z Bestią, Sądu Ostatecznego i Miasta Bożego – Nowego Jeruzalem. Księgę wieńczy wyrażenie przekonania o rychłym powtórnym przyjściu Jezusa : "Mówi Ten, który o tym świadczy: «Zaiste, przyjdę niebawem». Amen. Przyjdź, Panie Jezu!"

Symbolika Apokalipsy

Siedmiogłowa bestia Apokalipsy

Apokaliptyka jest gatunkiem literackim, w którym wielką rolę odgrywają symbole. Symbole wskazują na inną rzeczywistość (strefę rzeczywistości), rzeczywistość mityczną i transcendentną, którą nam przybliżają. Ale język symboli nie jest językiem precyzyjnym, towarzyszy mu swoista płynność i brak wyrazistości pojęciowej. Symbole są nośnikami ukrytego przekazu, toteż świat symboli rządzony jest innymi, bardziej trudnymi do określenia prawidłami niż język mówiony. Toteż systematyzowanie i porządkowanie symboli, dążenie do dokładnych ustaleń, co dany symbol winien oznaczać, zawsze prowadzi do uproszczeń. Symbole przenikają się nawzajem i pełne ich rozgraniczenie nie zawsze jest możliwe. Aby więc ukazać dany symbol w szerszym świetle i poznać jego głębię symboliczną, należy przebadać wszystkie wiążące się z nim symbole pokrewne (np. grzmot — błyskawica — strzała), które nieraz łączą się z dalszymi symbolami. Jednak badając kolejny pokrewny symbol możemy zanadto się oddalić od punktu wyjściowego, a ogólny obraz zostanie zagmatwany (np. grzmot – grzmiący głos – ryk lwa – lew – potężne zwierzę). Z drugiej strony, dzięki takim badaniom symbol może być rozpatrywany na szerokim tle symbolicznym.

Ilustracja z Bamberg Apokalipsa

Interpretując symbole Apokalipsy należy brać pod uwagę również i ten szczególny fakt, że ten sam symbol może odnosić się do kilku różnych rzeczy (np. 17, 9 – siedem głów Bestii symbolizuje jednocześnie siedem pagórków i siedmiu królów), ale też klika różnych symboli może ukazywać jedną i tę samą rzecz (np. Kościół w 19, 7-8 ukazany został pod symbolem kobiety, a w 21, 10 nn pod symbolem miasta).

Zdarza się czasem, że sam już autor wyjaśnił stosowane przez siebie symbole^[2]. Niektóre symbole wyjaśnione zostały w Starym Testamencie (np. Tr 3, 19; Ez 13, 13. 14). W innych przypadkach wyjaśnić należy samemu, poprzez lokalizację tekstów stosujących dany symbol i wyłonić z nich jedną (lub kilka) szczególną, łączącą te teksty cechę. Na podstawie tej cechy (cech), można wnioskować o przekazie semantycznym danego symbolu.

Wśród symboli Apokalipsy szczególną rolę odgrywa siódemka , smok i inne potwory, trąba, pieczęć, grzmot, gwiazda, lew.

Interpretacje księgi

Interpretacje odrzucające uniwersalny charakter księgi

W egzegezie odrzucającej uniwersalny charakter Księgi Apokalipsy stosuje się trzy metody interpretowania proroctw: preteryzm, futuryzm i historycyzm.

• Preteryzm – proroctwa są przepowiedniami, które się wypełniły w I wieku n.e: Bitwie pod Har-Magedon odpowiada wojna żydowska i zniszczenie Jerozolimy , Bestia i Wielki Babilon to starożytny Rzym . W tym duchu sporządzone są np. komentarze w Biblii Tysiąclecia .

• Futuryzm – proroctwa są przepowiedniami, które wydarzą się w przyszłości, tzn. przy końcu świata . Protestanccy futuryści są zazwyczaj zwolennikami dyspensacjonalizmu . Futuryzm łącząc przepowiednie Księgi Apokalipsy z przepowiedniami pierwszego Listu św. Jana w zasadzie zgadza się, że po trzyipółletnim okresie wielkich prześladowań, kiedy Antychryst proklamuje siebie Mesjaszem i będzie usiłował podporządkować sobie chrześcijaństwo nastąpi Millenium . Wydarzenia te wg jednych jeszcze się nie zaczęły, a wg innych już trwają i odnoszą się do wydarzeń XX wieku. Niektórzy Rastamani utrzymują iż wiedzą że cesarz Haile Selassie to przepowiedziany pod postacią Lwa Judy (uznają także Jezusa za Lwa Judy) ostateczny Mesjasz, albo wg innej wersji to powracający Jezus , niemniej wśród rasta liczne są spory na ten temat. Wydarzenia z Księgi Objawienia odnoszą oni do faszyzmu i wywołanej przez tę ideologię wojny włosko-etiopskiej oraz koronacji cesarza. Przedstawicielami futuryzmu jest znaczna część ewangelicznych protestantów m.in. Kościół Wolnych Chrześcijan , Kościół Ewangelicznych Chrześcijan i większość zielonoświątkowców .

• Historyzm – proroctwa są przepowiedniami zdarzeń, które wydarzyły się współcześnie. W tej metodzie interpretacji za Nierządnicę uważano szereg państw, organizacji i kościołów, a za Antychrysta – niezliczoną liczbę osób. Historyzm jest charakterystyczny dla millenarystycznych Kościołów chrześcijańskich. Jego przedstawicielami było wielu protestantów, m.in. część anabaptystów . Współczesnymi wyznaniami protestanckimi wyznającymi historyzm są adwentyści i niektórzy fundamentaliści protestanccy , którzy za Bestię z Morza uważają Kościół rzymski , ze względu na m.in. prześladowania innowierców (np. waldensów ) w średniowieczu i czasach nowożytnych .

Interpretacje uznające uniwersalny charakter księgi

Baranek przyjmuje zapieczętowaną księgę (malowidło w Kościele Pokoju w Świdnicy )

Interpretacje te wychodzą z założenia, że Księga jest adresowana do każdego pokolenia chrześcijan – i dla każdego z nich w równym stopniu natchniona i ważna. Skupiają się one na próbie wyjaśnienia współczesnego znaczenia tekstu przez jego krytyczne badanie (krytyka tekstu, krytyka literacka, krytyka form, analiza retoryczna i semiotyczna). Zastosowanie aparatu hermeneutycznego ma na celu próbę zrozumienia wizji autora, ukrytej pod bogatym językiem symboli. Zakłada się teandryczny charakter tekstu biblijnego ( gr . θεός theos – 'Bóg' + ἀνήρ, dopełniacz ἀνδρός, aner, andros – 'mąż, człowiek') – tekstu pisanego przez człowieka pozostającego pod natchnieniem, ale używającego do przekazania natchnionych treści języka, charakterystycznego dla swojej epoki, środowiska i kultury. Egzegeza tekstu oparta na metodzie historyczno-krytycznej zakłada uniwersalny charakter Księgi Apokalipsy – jest to księga aktualna dla wszystkich czasów, dana ludziom wszystkich epok, a jej interpretacje zawężające jej znaczenie – preterystyczna, historyczna i futurystyczna – uważane są za nieprawidłowe metodologicznie (tzn. niespójne z całością biblijnego przekazu).

Zobacz też

• Warianty tekstowe Apokalipsy świętego Jana
• Millenaryzm
• Ruch Rastafari
• Antychryst
• Har-Magedon
• liczba Bestii
• Nierządnica z Babilonu

Linki zewnętrzne

• Biblia Tysiąclecia – Apokalipsa św. Jana
• Komentarz do Apokalipsy św. Jana
• Listy do siedmiu kościołow Azji (Ap 2-3)
• Understanding Prophecy and Typology

Komentarze do Apokalipsy

Przypisy