Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD) –
archiwum państwowe
w
Warszawie
założone
2 września
1808
jako Archiwum Ogólne Krajowe (następnie Archiwum Główne Królestwa Polskiego w latach 1816-1889, później, do 1918 r. Warszawskie Archiwum Główne Akt Dawnych Królestwa Polskiego i od 1918 r. Archiwum Główne Akt Dawnych).
Obecnie gromadzi ocalałe po zniszczeniach
II wojny światowej
archiwalia
polskich i obcych (zaborczych) władz,
urzędów
, instytucji naczelnych i centralnych oraz prowincjonalnych, a także archiwa rodzin i osób o szczególnym znaczeniu z terenów dawnej
Rzeczypospolitej
(
Korony
i
Litwy
),
Prus Południowych
i
Nowowschodnich
(
zabór pruski
),
Księstwa Warszawskiego
,
Królestwa Polskiego
oraz części
Galicji
(
zabór austriacki
).
Zasób
Okres II RP
Zasób archiwalny czterech przedwojennych archiwów warszawskich (Archiwum Głównego Akt Dawnych,
Archiwum Akt Dawnych
,
Archiwum Skarbowego
i
Archiwum Oświecenia
) liczył przed
1939
r. ok. 20 000 mb akt.
Zniszczenia wojenne
Według stanu na dzień 31 sierpnia 1939 zasób Archiwum Akt Dawnych wynosił w przybliżeniu 600 tys. ksiąg, poszytów, akt, map itd. Metraż określano na około 10 tys. mb. We wrześniu 1939 r większość pomieszczeń Archiwum Skarbowego uległa spaleniu i zniszczeniu. Ocalały magazyny przy ul. Szpitalnej, akta złożone w forcie im. Sokolnickiego oraz w Arsenale. Wszystkie te akta skomasowano w 1940 r. w budynku przy ul. Podwale 15. Według sprawozdania niemieckiego Archivamtu z lipca 1942 Archiwum Skarbowe zawierało wtedy "13 871 przegródek akt o powierzchni 2980 m oraz 24 197 tomów ksiąg i ponad 100 dokumentów". Liczbę poszytów określono na milion. 90% tych zasobów spłonęła w wyniku działań wojennych powstania warszawskiego (bomby burzące) oraz na skutek podpalenia magazynów przez żołnierzy niemieckich
2 września
1944
.[1]
Stan obecny
Obecnie Archiwum Główne Akt Dawnych posiada zasób chronologicznie mieszczący się od XII w. do I wojny światowej (za wyjątkiem archiwaliów podworskich i akt metrykalnych z terenów zabużańskich). Obejmuje on archiwalia polskich i obcych (zaborczych) władz, urzędów, instytucji naczelnych i centralnych oraz prowincjonalnych, a także archiwa rodzin i osób o szczególnym znaczeniu z terenów dawnej Rzeczypospolitej (Korony i Litwy), tzw. Prus Południowych i Nowowschodnich (zabór pruski), Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego, a także części Galicji (zabór austriacki). W 1998 r zasób AGAD liczył ponad 300 000 jednostek archiwalnych w 392 zbiorach i zespołach (blisko 6 000 mb).
Stan współczesny zgromadzonych archiwaliów obejmuje m.in. szczątki celowo i bez militarnego uzasadnienia zniszczone przez wojska niemieckie oraz liczne materiały, które znalazły się w gestii państwowej służby archiwalnej po wojnie, jak archiwa prywatne (w tym Archiwum Radziwiłłów), akta stanu cywilnego z terenów anektowanych do
ZSRR
, oraz archiwalia nie zwrócone – wbrew odpowiednim postanowieniom
traktatu ryskiego
– przez ZSRR przed
1939
r. i rewindykowane dopiero w latach 60. (m.in. kolekcja Centralne Władze Wyznaniowe,
zespoły
Prokuratora Warszawskiej Izby Sądowej, Pomocnika Warszawskiego Generał-Gubernatora do Spraw Policyjnych).
Przypisy
Zobacz też
Linki zewnętrzne