Antygen ( gr . ἀντί anti - przeciw, γένος genos - ród, rodzaj; przytaczane także ang . antigen = antibody generator, generator przeciwciał) - każda substancja, która wykazuje dwie cechy: immunogenność , czyli zdolność wzbudzenia przeciwko sobie odpowiedzi odpornościowej swoistej, oraz antygenowość , czyli zdolność do reagowania z przeciwciałami oraz TCR .

Ze względu na występowanie powyższych cech, wyróżnia się dwa typy antygenów:

• immunogeny - charakteryzujące się tylko immunogenością,
• hapteny - wykazujące tylko antygenowość.

Ze względu na udział limfocytów T w rozwoju odpowiedzi odpornościowej na dany antygen można z kolei wyróżnić:

• antygeny grasiczozależne , które wymagają udziału limfocytów T do wzbudzenia odpowiedzi,
• antygeny grasiczoniezależne , nie wymagające udziału limfocytów T w indukcji odpowiedzi.

Antygeny można także podzielić ze względu na liczbę epitopów na pojedynczej cząsteczce antygenu rozpoznawanych przez dane przeciwciało. Są to:

• antygeny monowalentne, zawierające tylko jeden epitop i wiążące się z pojedynczym paratopem . Zawsze monowalentne są hapteny .
• antygeny poliwalentne, wiążące się z kilkoma paratopami jednocześnie. Ten typ antygenów może tworzyć duże, wytrącające się w tkankach kompleksy immunologiczne i być odpowiedzialny za pewne stany patologiczne.

Można także dokonać podziału antygenów na podstawie "pokrewieństwa" z antygenami danego organizmu. Wyróżnia się wtedy autoantygeny , izoantygeny , aloantygeny oraz heteroantygeny . Takie rozróżnienie jest istotne zwłaszcza w transplantologii . Podział ten można także bardziej uogólnić, mówiąc jedynie o autoantygenach i antygenach nominalnych .

Do antygenów zalicza się tzw. antygeny nowotworowe T i Tn oraz - bardziej ogólnie - każde białko i inne substancje chemiczne, np. polisacharydy. Należy podkreślić, że niektóre antygeny nie wywołują odpowiedzi odpornościowej, lecz powodują wytworzenie tolerancji immunologicznej . Nazywamy je tolerogenami. Ponadto odpowiedź odpornościowa na dany antygen może być modyfikowana przez obecność innego antygenu - zjawisko to nazywamy konkurencją antygenową .

Pojęcie zostało wprowadzone w 1899 r. przez Ladislasa Deutscha (Laszlo Detre), a upowszechnił je noblista Paul Ehrlich .

Zobacz też

• alergia
• odporność