Atena (
gr.
Ἀθήνη Athene lub Ἀθηναίη Athenaie) – w
mitologii greckiej
bogini mądrości, sztuki, wojny sprawiedliwej oraz opiekunka miast, m.in.
Aten
i
Sparty
. Jedna z dwunastu głównych bogów olimpijskich.
Narodziny
Atena była córką
Zeusa
i prawdopodobnie
Metydy
(Metis). Pewnego razu władcę niebios rozbolała głowa i przywołał do siebie boskiego kowala – Hefajstosa, któremu nakazał rozłupać sobie czaszkę. Kiedy bóg usłuchał z głowy Zeusa wyskoczyła Atena uzbrojona i w pełnej zbroi. Zeus kochał ją najbardziej ze wszystkich swoich dzieci i pozwolił używać pioruna.
Spór o Ateny
Kiedy bogowie dzielili ziemie dla siebie wywiązał się spór między Ateną a
Posejdonem
. Oboje chcieli mieć w swym posiadaniu Ateny. Spór przeciągał się długimi dniami, gdyż bogowie stanęli po stronie boga mórz a boginie po stronie pani mądrości, sam Zeus wstrzymał się od głosowania, co dało remis. W końcu zarządzono konkurs – Ateny będą tego, kto ofiaruje miastu cenniejszy dar. Posejdon ofiarował miastu strumień wody, który na jego rozkaz wytrysnął ze skały (inny mit podaje, że jego darem był koń). Natomiast pod dotykiem Ateny wyrosło
drzewo oliwne
stanowiące prawdziwy skarb na nieurodzajnych ziemiach. Bogowie uznali dar Ateny za cenniejszy i ofiarowali jej upragnione miasto, którego została patronką.
Mściwa Atena
Mimo, że Atena była boginią mądrości i walki o słuszną sprawę nieobce było jej uczucie zazdrości i wściekłości. Na gniew bogini naraziła się
Arachne
, która sądziła że tka piękniej niż sama Atena. Bogini stanęła z nią do zawodów. Kiedy okazało się, że dzieło Arachne (przedstawiające sceny mitologiczne) jest piękniejsze, bogini z wściekłości podarła misternie zdobioną tkaninę. W tym czasie tkaczka uciekła do lasu i powiesiła się na gałęzi. Bogini, opanowawszy się, odnalazła ciało kobiety i wróciła jej życie jednocześnie zmieniając w pająka. Innym razem, kiedy Atena kąpała się w strumieniu przypadkiem zobaczył ją Tejrezjasz. Wściekła oślepiła go. Z czasem zrobiło się jej szkoda mężczyzny, więc dała mu dar widzenia przyszłości. Bóg mórz Posejdon zakochał się w pięknej kapłance Ateny – Meduzie. Mściwa bogini przyłapała ich na schadzce w jej własnej świątyni. W innym micie Meduza ma wywyższać swoją urodę nad powab swej patronki. Wściekła Atena zmieniła wyznawczynie w potwora ze splotem wijących się węży zamiast włosów na głowie, szponami zamiast rąk i wyłupiastymi oczami. Meduza miała być tak brzydka, że jedno spojrzenie na nią skierowane zmieniało człowieka w kamień.
Opiekunka herosów
Atena uważana była za opiekunkę herosów. Niejednokrotnie pomagała walecznym półbogom w ich długich podróżach i niebezpiecznych pojedynkach. Perseuszowi pożyczyła swą lustrzaną tarczę (w innych źródłach Egidę)., żeby pomóc mu w pokonaniu jednej z gorgon – Meduzy. Podczas wojny trojańskiej opiekowała się Odyseuszem i Achillesem (pomogła mu w walce z Hektorem). Podarowała Heraklesowi wielką kołatkę z brązu, aby wypłoszył z kryjówek ptaki stymfalskie.
Partenon
Główną siedzibą bogini było wzgórze Akropol na którym wzniesiono ku jej czci wspaniałą świątynię –
Partenon
. W świątyni znajdował się posąg Ateny dłuta Fidiasza, równie kosztowny jak
Zeusa Olimpijskiego
, wykonany ze złota i kości słoniowej, wysoki na dwanaście metrów. Bogini stała opierając lewą rękę na tarczy, spod której wychylał się wąż, a w prawej dłoni trzymała boginię zwycięstwa
Nike
. Na głowie miała ozdobny hełm, ubrana była w długą szatę opadającą do stóp.
Atena w sztuce
Atena przedstawiana jest głównie jako kobieta klasycznej urody odziana w zbroje, albo przynajmniej w hełmie i długiej szacie. W jednej dłoni przeważnie dzierży włócznie. Druga dłoń zwykle jest wolna i coś wskazuje, choć rzeźbiarze, przykładem Fidiasza, stawiali jej na dłoni małą Nike.
Grecy dawali Atenie liczne przydomki:
- Polias – patronka miast,
- Pallas – panna,
- Promachos – pani zastępów,
- Ergane – pracownica,
- Partenos – dziewica.
Atrybutami Ateny były:
Identyfikowana jest z rzymską
Minerwą
.
Zobacz też
