Atman ( dewanagari आत्म‍ , sanskr. oddech, आत्मा ) to w hinduizmie określenie duszy rozumianej jako indywidualna jaźń , obecna w każdej żywej istocie. Atman wciela się w kolejnych żywotach (idea reinkarnacji ) w kolejne ciała, podlegając prawu karmy . Pierwsze wzmianki o atmanie znaleźć można już w Upaniszadach

Hinduizm

Atman to dusza w swej czystej postaci , w odróżnieniu od uwikłanej w świecie duszy nazywanej terminem dźiwa ^[1].

Mahawakja

W koncepcji wyrażonej przez sformułowania ( mahawakja ):

• Aham brahma asmi ("Jestem Brahmanem") i
• Tat twam asi ("Ty jesteś Tym"),

atman jest tożsamy z całym wszechświatem, "wszystkim co jest" ( Brahmanem ). Jest to afirmacja boskości w człowieku (duszy), łączącej go z boskością otaczającego kosmosu. Jest to więc wyrażenie koncepcji Mikro- i Makrokosmosu na gruncie hinduizmu - wskazanie, że skoro człowiek podlega temu samemu porządkowi co wszechświat, to poznanie przez akt autorefleksji istoty samego siebie prowadzi do poznania istoty wszechświata - wyzwolenia .

Według Upaniszad atman jest więc kluczem do wyzwolenia, jedyną drogą poznania Brahmana - prawdziwej rzeczywistości i najwyższej, transcendentnej zasady bytu. Poznanie atmana-brahmana jest możliwe przez wgląd w siebie, przy czym należy posłużyć się intuicją , by obejść przesłaniającego atmana osobowe, związane z bieżącą inkarnacją ego , które omamione mają ulega iluzji oddzielenia od Absolutu oraz od reszty istot.

Joga

Sposobem podążania drogą ku poznaniu atmana jest również joga - zdyscyplinowany wysiłek odwrócenia się od świata zmysłów. Nagrodą jest wyzwolenie z samsary - cyklu reinkarnacji, co wyrażone jest w Praśnopaniszad słowami:

"Szukający atmana przez prostotę życia, czystość, wiarę i wiedzę już nie wracają".

Buddyzm

Z kolei według buddyzmu nie ma czegoś takiego jak atman. Buddyści nazywają tę koncepcję anatman (tzn. nie-atman). Wyjątkiem jest nieistniejąca dziś szkoła buddyjska Pudgalavāda , w której powrócono do koncepcji duszy, zwanej pudgala.

Przypisy