August III Sas Z Bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, ruski, pruski, mazowiecki, żmudzki, kijowski, wołyński, podolski, podlaski, inflancki, smoleński, siewierski, czernihowski, a także dziedziczny książę saski i książę-elektor
Król Polski
Okres panowania	od 5 października 1733 (wybór) 17 stycznia 1734 w Krakowie (koronacja) do 1763
Poprzednik	Stanisław Leszczyński
Następca	Stanisław August Poniatowski
Książę Saksonii
Okres panowania	od 1 lutego 1733 do 1763
Poprzednik	Fryderyk August I
Następca	Fryderyk Krystian Wettyn
Dane biograficzne
Dynastia	Wettinowie
Urodzony	17 października 1696 w Dreźnie
Zmarł	5 października 1763 w Dreźnie
Ojciec	August II Mocny
Matka	Krystyna Eberhardyna
Odznaczenia
Order Złotego Runa Order Orła Białego Order Słonia Order Orła Czarnego

August III w stroju orderowym Orderu Orła Białego

August III

August III (Sas), (ur. 17 października 1696 w Dreźnie , zm. 5 października 1763 w Dreźnie ) – w latach 1733-1763 król Polski i wielki książę litewski oraz jako Fryderyk August II elektor saski ; syn Augusta II z saskiej dynastii Wettynów i Krystyny Eberhardyny Bayreuckiej . Posiadał przydomek otyły^[1].

Augustus III, Dei Gratia rex Poloniae, magnus dux Lithuaniae, Russiae, Prussiae, Masoviae, Samogitiae, Kijoviae, Volhyniae, Podoliae, Podlachiae, Livoniae, Smolensciae, Severiae, Czerniechoviae, nec non hereditarius dux Saxoniae princeps et elector etc.

August III, z Bożej łaski król Polski , wielki książę litewski , ruski , pruski , mazowiecki , żmudzki , kijowski , wołyński , podolski , podlaski , inflancki , smoleński , siewierski , czernihowski , a także dziedziczny książę saski i książę-elektor

Życie i działalność

Młodość

W 1711 r. pod opieką wojewody inflanckiego Józefa Kosa wyruszył w podróż po Europie, podczas której Kos udaremnił porwanie królewicza przez agentów brytyjskich w czasie karnawału w Wenecji . W 1712 r., uwalniając się spod wpływu swojej luterańskiej babki Anny Zofii , potajemnie przeszedł w Bolonii na katolicyzm . W 1714 r. nieudaną próbę porwania królewicza z Kolonii przeprowadzili agenci szwedzcy . 20 sierpnia 1719 r. w Dreźnie poślubił arcyksiężniczkę austriacką Marię Józefę Habsburg , córkę cesarza Józefa I i Wilhelminy Amalii Welf . Maria Józefa urodziła 14 dzieci:

• Fryderyk August (1720-1721)
• Józef August (1721-1728)
• Fryderyk Krystian (1722-1763) – elektor Saksonii w 1763 roku;
• Maria Amalia (1724-1760) – żona króla Neapolu, Sycylii i Hiszpanii Karola III Burbona ;
• Maria Małgorzata (1727-1734)
• Maria Anna (1728-1797) – żona elektora Bawarii Maksymiliana III Józefa Wittelsbacha ;
• Franciszek Ksawery (1730-1806) – regent Saksonii w latach 1763-1768;
• Maria Józefa (1731-1767) – żona delfina Francji Ludwika Ferdynanda Burbona ;
• Karol Krystian (1733-1796) – książę Kurlandii i Semigalii w latach 1759-1763;
• Maria Krystyna (1735-1782)
• Maria Elżbieta (1736-1818)
• Albert Kazimierz (1738-1822) – książę cieszyński w latach 1766-1822, namiestnik Niderlandów w latach 1781-1787;
• Klemens Wacław (1739-1812) – elektor i arcybiskup Trewiru w latach 1768–1803;
• Maria Kunegunda (1740-1826)

Za jego panowania powstało słynne powiedzenie Za króla Sasa jedz pij i popuszczaj pasa!

Elekcja

Portret Fryderyka Augusta w wieku młodzieńczym ( 1716 )

Po śmierci Augusta II Mocnego w 1733 r. zawarł traktat z Austrią (w którym w zamian za poparcie swojej kandydatury uznał sankcję pragmatyczną Karola VI Habsburga ) i z carycą Anną Iwanowną zobowiązał się przestrzegać zasad ustrojowych Rzeczypospolitej i zgodził się, by faworyt rosyjski Ernest Jan Biron objął w lenno Kurlandię .

Sejm konwokacyjny 22 maja 1733 przyjął uchwałę o wykluczeniu cudzoziemców do korony polskiej. 11 sierpnia nastąpiła zbrojna interwencja Rosji , która wspierana przez dyplomację Austrii i Saksonii , wprowadziła do Polski 32 000 żołnierzy. Na sejmie elekcyjnym na Woli 12 września 13 000 szlachty obwołało ponownie królem Stanisława Leszczyńskiego , który przyjechał na elekcję z Francji , mocno wspierany pieniędzmi przez swego zięcia, króla Francji Ludwika XV Burbona . 29 września na Pragę dotarły wojska rosyjskie. 5 października 1733 we wsi Kamion 3000 stronników saskich pod osłoną rosyjskiego korpusu generała Piotra Lacy'ego ogłosiło królem Augusta III. Elekcja ta była drugą i ostatnią wolną elekcją dokonaną na Kamionku który teraz jest częścią Warszawy. 17 stycznia 1734 w katedrze na Wawelu August III został koronowany na króla Polski przez biskupa krakowskiego Jana Aleksandra Lipskiego . Ten wybór stał się powodem wojny o sukcesję polską . W maju 1734 nastąpiła interwencja sił francuskich, które pod wodzą hrabiego de Plélo bezskutecznie próbowały przyjść z pomocą oblężonemu w Gdańsku przez Rosjan i Sasów Stanisławowi Leszczyńskiemu. 7 lipca Gdańsk skapitulował po kilkumiesięcznym oblężeniu. 5 listopada stronnictwo Leszczyńskiego zawiązało antysaską konfederację dzikowską .

W 1736 odbył się jedyny niezerwany w czasie panowania Augusta III sejm tzw. pacyfikacyjny, na którym potwierdzono jego tytuł królewski.

Polityka zagraniczna

Okres trzydziestoletnich rządów Augusta III nie został zmącony formalnie żadną wojną zewnętrzną w Polsce, choć król wciągnął Saksonię w trzy wojny pomiędzy Prusami i Austrią o Śląsk , mający dla Polski żywotne znaczenie. W 1745 Francja poparła jego kandydaturę na cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego ^[2]. W 1745 doprowadził do zawarcia traktatu warszawskiego , skierowanego przeciwko Prusom ^[3]. W 1745 zawarł pokój drezdeński z Prusami a w 1746 traktat subsydiarny z Francją Ludwika XV , w 1746 wynajął 7000 wojska saskiego Wielkiej Brytanii . W 1756 Saksonia została zaatakowana przez Prusy na początku wojny siedmioletniej , sam August III kapitulował w Pirnie . Dla Polski był to koniec okresu spokoju, przez kraj przechodziły teraz zmierzające na zachód armie rosyjskie, rekwirując a niekiedy grabiąc całe wsie i miasta. W dodatku Fryderyk II wszedł w posiadanie w Saksonii polskich stempli menniczych, co pozwoliło mu zalać Rzeczpospolitą bezwartościową monetą tzw. efraimkami, bitymi przez Veitela Heinego Ephraima ^[4].

Sprawy wewnętrzne

Król nie troszczył się zbytnio o siłę militarną Rzeczypospolitej, więcej uwagi poświęcając własnemu wystawnemu życiu i powiększaniu bogactwa swego drezdeńskiego dworu. Był wielkim znawcą i mecenasem sztuki, zwłaszcza malarstwa, wzbogacając Galerię Drezdeńską o arcydzieła malarstwa klasy światowej. W 1733 Jan Sebastian Bach dedykował mu swoją wielką mszę h-moll , jedno z największych dzieł w historii muzyki światowej. W Rzeczypospolitej przebywał bardzo rzadko, odbywając tylko rady senatu i podpisując dokumenty we Wschowie , dokąd mu było najbliżej z elektoratu, do którego też szybko wracał. Nie nauczył się też nigdy języka polskiego , ani nawet łaciny , powszechnie w Polsce używanej. W swej polityce zagranicznej opierał się na Rosji. Bezpośrednio polityką, zarówno państwa jak i dworu, kierował główny doradca króla, "premier-minister" Saksonii i Polski, Henryk Brühl , który dla współczesnych stał się synonimem korupcji i złotych czasów saskich. Streszczały się one w powiedzeniu: Za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa.

Rzeczpospolita

Operacje armii rosyjskiej z terytorium Rzeczypospolitej 1756-1762

Rzeczpospolita okupiła swoją neutralność i nieangażowanie się w wojny znacznym osłabieniem swojej pozycji na arenie międzynarodowej. Z głównej aktorki polityki europejskiej XVII wieku przeistoczyła się faktycznie w jej bierną obserwatorkę.

Po części rekompensował jej to stały wzrost gospodarczy i odbudowa kraju w warunkach pokoju. Począwszy od lat 30. zauważalny był rozwój gospodarki Polski, m.in. dzięki zastosowaniu w ekonomiach królewskich zdobyczy saskiej kameralistyki, napłynęło również wielu artystów, architektów i rzemieślników saskich, którzy sprawili iż Rzeczpospolitą pokryły najmodniejsze budowle magnackie , wcale nieustępujące poziomem artystycznym od reszty Europy. Wystąpiło znaczne ożywieniu handlu zagranicznego z Saksonią i Turcją , zmalał zaś tranzyt towarowy przez Rzeczpospolitą z Rosji, która towary eksportowe do Europy kierowała przez własne porty na Bałtyku .

Za początek Oświecenia w Polsce przyjmuje się rok 1740 . Począwszy od lat 40. zauważalny staje się rozwój szkół jezuickich, kolegia jezuickie wobec upadku Akademii Krakowskiej przejmują na swoje barki ciężar szkolnictwa wyższego. Wówczas to Stanisław Konarski inicjuje reformę wszystkich szkół pijarskich w duchu europejskiego Oświecenia . W 1747 bracia-biskupi Andrzej Stanisław i Józef Andrzej Załuscy otwierają pierwszą polską publiczną Bibliotekę Załuskich w Warszawie.

W okresie panowania Augusta III nastąpiła faktyczna fragmentacja Rzeczypospolitej. Podzieliła się ona na prawie suwerenne państewka magnackie z własną armią, formalnie tylko pozostające w granicach królestwa. Np. armia prywatna Czartoryskich, niewiele tylko ustępowała liczebnie armii królewskiej, a była przy tym lepiej wyekwipowana i wyszkolona. Wobec faktu, iż od 1736 żaden sejm nie doszedł do skutku, ciężar władzy ustawodawczej spoczął teraz na niższej strukturze prawodawczej – sejmikach. Uchwalały one tzw. lauda sejmikowe , w oparciu o które działała administracja w poszczególnych województwach.

Największe rody magnackie, często wspierane przez państwa ościenne, rozgrywały między sobą nieustanną grę o wpływy, czego efektem był faktyczny paraliż państwa, gdyż nie pozwolono by którakolwiek z frakcji uzyskała przewagę. Tak robili Radziwiłłowie , Braniccy , Ogińscy , Czartoryscy , Sapiehowie , Potoccy , Lubomirscy , Rzewuscy i wiele innych rodów w Koronie i na Litwie . Główne, przeciwstawne sobie obozy reprezentowało stronnictwo prorosyjskie Czartoryskich i Poniatowskich (tzw. obóz Familii ), oraz stronnictwo propruskie Potockich . Pomiędzy nimi istniała jeszcze tzw. Kamaryla Mniszcha czyli obóz prosaski. Osobną partię stanowili też później stronnicy hetmana Branickiego . W 1763 Czartoryscy planowali przeprowadzić zamach stanu z pomocą Rosji i odsunąć Augusta, lecz wcześniej umarł sam król.

Był kawalerem cesarskiego Orderu Złotego Runa ( 1722 ), duńskiego Orderu Słonia ( 1709 ), pruskiego Orderu Czarnego Orła ( 1733 ) i rosyjskiego Orderu św. Andrzeja Powołańca ( 1736 )^[5].

August III Wettin zmarł 5 października 1763 r. w Dreźnie, został pochowany w tamtejszym kościele pałacowym .

Genealogia

1 - córka księcia Prus Albrechta Fryderyka Hohenzolerna i księżniczki Marii Eleonory Kliwijskiej.
2 - syn elektora-margrabiego Brandenburgii Jana Jerzego Hohenzolerna i księżniczki Elżbieta von Anhalt-Zerbst.

Ciekawostki

• Według legendy spopularyzowanej szczególnie przez Władysława Konopczyńskiego August III miał z upodobaniem strzelać do psów i kotów ze swojego okna Pałacu Saskiego w Warszawie i całymi dniami wycinać figurki żołnierzy z papieru. Badania prof. Jacka Staszewskiego dowodzą jednak, że August III był jednym z najbardziej pracowitych polskich władców, czego dowodem może być duża liczba dokumentów, pism i listów przezeń wydanych.
• To do niego zwrócił się Johann Sebastian Bach z prośbą o nadanie tytułu nadwornego kompozytora, przesyłając Kyrie i Gloria Wielkiej mszy h-moll .

Zobacz też

• insygnia Augusta III i Marii Józefy
• miecz koronacyjny Augusta III
• historia Polski
• Polska w czasach saskich
• Polska w XVIII wieku
• Władcy Polski
• Henryk Brühl

Bibliografia

Przypisy

Poprzednik Fryderyk August I Mocny

elektor Saksonii 1733 - 1763

Następca Fryderyk Krystian Wettyn

Poprzednik August II Mocny Stanisław Leszczyński

król Polskii wielki książę Litwy 1733 - 1763

Następca Stanisław August Poniatowski