Babilonia – starożytne państwo semickie w Mezopotamii , na terenie obecnego Iraku .

Babilonia swoje cywilizacyjne osiągnięcia w dużej mierze zawdzięcza Sumerowi i Akadowi , gdzie biło źródło, z którego Babilończycy czerpali inspirację w takich dziedzinach jak: religia, astronomia, astrologia, matematyka, architektura i literatura.

W ciągu wieków kolejne ludy ( Amoryci , Kasyci , Chaldejczycy ), które napływały do Babilonii przejmowały jej dziedzictwo i z powodzeniem je kontynuowały.

Cywilizacja babilońska wywarła znaczący wpływ na Bliski Wschód, a za pośrednictwem hellenizmu na cywilizację zachodnią.

Historia

Po upadku III dynastii z Ur tereny południowej Mezopotamii uległy podziałowi między poszczególnych amoryckich władców.

Mapa Babilonii w czasach Hammurabiego.

Państwo starobabilońskie

Królestwo Babilonii powstało ok. 1894 r. p.n.e., kiedy szejk jednego z plemion amoryckich , Sumu-abum , przejął kontrolę nad miastem Babilon . Ok. 1880 r. p.n.e. tron objął następca Sumu-abuma, Sumu-la-El , który rozpoczął ekspansję terytorialną zajmując miasto Kisz , jedno z ważniejszych miast Sumeru . Do czasu późniejszych podbojów Hammurabiego , południowa Mezopotamia była podzielona na szereg państewek rządzonych przez władców o amoryckim rodowodzie. Okres ten charakteryzuje wzmożona rywalizacja oraz krótkotrwałe sojusze jakie tym konfliktom towarzyszyły. Jeden z listów znalezionych w Mari z początku XVIII w. p.n.e. przedstawia tę sytuację następująco:

"Nie ma króla, który by sam jeden był najsilniejszy. Dziesięciu lub piętnastu królów idzie za Hammurabim , panem Babilonu . Tyle samo idzie za Rim-Sinem , panem Larsy , tyle samo za Ibal-pi-Elem z Esznunny , tyle samo za Amut-pi-Elem z Qatny , a dwudziestu idzie za Jarim-Limem z Jamhadu "^[1]

Największy zasięg terytorialny i znaczenie osiągnęła Babilonia w czasie panowania Hammurabiego ( 1792–1750 p.n.e. ), zajmując całą Mezopotamię i dominując gospodarczo i kulturowo w regionie.

Państwo średniobabilońskie

Babilonia za panowania Kasytów.

Zmierzch imperium Hammurabiego przyśpieszyły zmiany etniczne na obszarze Bliskiego Wschodu. W 1595 r. p.n.e. Hetyci pod wodzą Mursilisa I wyruszyli w dół doliną Eufratu docierając do Babilonu i kładąc kres panującej tam dynastii. Próżnia jaka powstała w Babilonii po wycofaniu się najeźdźców umożliwiła Kasytom opanowanie kraju, którzy ok. 1595 r. p.n.e. zostali nowymi władcami Babilonii. Dość szybko zasymilowali się z miejscową ludnością, przyjmując język i kulturę Babilończyków, chociaż zachowali pewne elementy odrębne jak imiona władców i bóstw, oraz dynastię będącą osobną kastą. Okres panowania dynastii kasyckiej, zwany okresem średniobabilońskim, trwał prawie czterysta lat ( 1530 – 1170 p.n.e. ). Kasyci zostali osłabieni w walkach z Asyryjczykami , a następnie ostatecznie pokonani przez Elamitów .

Ok. XII w. p.n.e. Babilonia stała się celem migracji dwóch semickich ludów Aramejczyków i Chaldejczyków .

Okres przejściowy

Panowanie Nabuchodonozora I z II dynastii z Isin na krótko przywróciło potęgę Babilonii. Po jego śmierci kraj pogrążył się w wiekach ciemnych ubogich w źródła pisane.

W latach 729–627 p.n.e. Babilonia była częścią składową monarchii asyryjskiej. Tiglatpilesar III i Salmanasar V próbowali polityki unii personalnej między dwoma krajami, jednak anty-asyryjskie nastawienie części Babilończyków i konfrontacyjna polityka Chaldejczyków zakończyły się wieloletnimi walkami z Marduk-apal-iddiną II . Sanherib po odzyskaniu Babilonu w 703 r. p.n.e. wyznaczył Babilończyka Belibniego , a po nim swojego syna Aszur-nadin-szumiego na króla Babilonu co też zakończyło się niepowodzeniem i ciągłymi buntami, wspieranymi przez Elamitów.

Państwo nowobabilońskie

Plan Babilonu za panowania Nabuchodonozora II

W IX w. p.n.e. Babilonia popadła w zależność od Asyrii, której władcy wielokrotnie łupili tę bogatą krainę. W roku 626 p.n.e. Babilon zrzucił jarzmo asyryjskie i powstało państwo nowobabilońskie rządzone przez chaldejskiego króla Nabopolassara . W 609 p.n.e. odrodzona Babilonia (tzw. państwo nowobabilońskie) zniszczyła wraz z Medami królestwo asyryjskie.

Największy rozwój Babilonii miał miejsce za panowania króla Nabuchodonozora II ( 604 – 562 p.n.e. ). Jeszcze jako następca tronu Nabuchodonozor pobił wojska egipskie, broniące leżącej nad Eufratem twierdzy Karkemisz w Syrii ( 607 – 605 p.n.e. ), zapewniając tym samym panowanie Babilonu nad Syrią i Fenicją . Za jego panowania prawie wszystkie terytoria należące do Asyrii zostały wtedy włączone do Babilonii, to jest Mezopotamia , Syria, Palestyna i część Anatolii . Zorganizował on też kilka wypraw wojennych dla podbicia Egiptu , czego nie udało mu się jednakże dokonać. Dużą w tym przeszkodą był opór fenickich miast-państw, szczególnie miasta Tyru na wybrzeżu śródziemnomorskim oraz państwa Judy . Po dwóch powstaniach w Judzie, Nabuchodonozor II w 587 p.n.e. , po zdobyciu Jerozolimy w wyniku 16-miesięcznego oblężenia, kazał to miasto zrównać z ziemią, stracić wszystkich wziętych do niewoli żołnierzy żydowskich, a pozostałą ludność przesiedlić do Babilonu, co znane jest w historii jako " niewola babilońska ".

Za panowania Nabuchodonozora II odbudowano z rozmachem stolicę Babilon . W mieście postawiono wiele imponujących budowli m.in. zespół pałaców królewskich, monumentalną bramę Isztar oraz świątynię ( ziggurat ) w kształcie piramidy, którą legenda kojarzy z biblijną wieżą Babel . W państwie rozkwitały nauka i kultura. Państwo nowobabilońskie nie istniało jednak długo. Panująca dynastia królewska została w roku 556 p.n.e. obalona wskutek przewrotu pałacowego (ostatnim królem był Nabonid ), a już w 539 p.n.e. Babilonia dostała się we władanie króla Persji Cyrusa II Wielkiego ( 558 – 529 p.n.e. ) i stała się na 200 lat prowincją Persji. Samo miasto Babilon zostało w następnym roku zniszczone przez pożary, w których poniosły śmierć setki mieszkańców, a tamtejsze "wiszące ogrody" zostały strawione bezpowrotnie przez ogień.

Religia Babilonii

Bogami religii babilońskiej, opartej na tradycjach Sumeru i Akadu , były siły przyrody: burza, słońce, księżyc. Bogowie ci stali się później bóstwami opiekuńczymi miast. Za najwyższe bóstwo i przyczynę istnienia uważano pierwotnie boga Anu , z wyobrażeniem którego najczęściej łączono Enlila , pierwotnie boga powietrza. Jest on ojcem króla. Syn jego to bóg morza Ea , dobrotliwy opiekun ludzi. Z księżycem utożsamiano Sina , synem tegoż był Szamasz , bóg słońca i sprawiedliwości, córką Isztar , bogini wojny, radości, miłości (emocjonalnej i fizycznej) i płodności. Isztar jako gwiazda poranna jest istotą żeńską, zaś jako gwiazda wieczorna męską. Do naczelnego panteonu należał także bóg wojny Ninurta oraz Nergal i Ereszkigal , bóstwa świata umarłych. Opiekunem miasta Babilon i państwa babilońskiego był Marduk , uważany za syna Ea . Synem Marduka był Nabu , bóg pisarzy, którego główny ośrodek kultu mieścił się w Borsippa .

Oddawanie czci bogu polegało głównie na składaniu ofiar. Kapłani zajmowali się astronomią i astrologią . Układali horoskopy , przepowiadali bieg całego życia ludzkiego, oraz wróżyli z wątroby owcy albo z wody i oliwy, zmieszanych w jednym pucharze.

Babilończycy wyobrażali sobie Ziemię jako nieruchomą i umiejscowioną w środku wszechświata. Środek świata miał znajdować się w Babilonie . Wypukły kształt Ziemi miał rozgraniczać znajdujące się w jej wnętrzu pałac zmarłych i podziemny ocean od sklepienia niebieskiego w postaci klosza, po którym Słońce odbywało swoją wędrówkę w dzień, a Księżyc , gwiazdy i planety nocą. Babilończycy, jako pierwsi, wprowadzili podział roku na tygodnie.

Babilończycy przejęli od Sumerów identyfikację planet z bóstwami. Jowisz był identyfikowany z Mardukiem, Wenus z boginią Isztar, Merkury z Nabu, Mars z Nergalem, a Saturn z Ninurtą.

Pismo i literatura

Pismo babilońskie jest pismem klinowym . Fundamentalnych odkryć w dziedzinie odczytywania pisma asyryjsko-babilońskiego dokonał Hincks w 1847 roku. Porównując wersję perską i babilońską z Persopolis zidentyfikował 18 znaków babilońskich i wykazał, że istniało kilka sposobów zapisywania tego samego znaku. Sylabizm został ogólnie uznany. W 1850 roku odkrył, że niektóre znaki pisano fonetycznie albo ideograficznie. Badania posunęły się, lecz decydujący krok uczynił Rawlinson. Dysponując inskrypcjami z Persepolis i z Naqsh-i-Rustam, a także z Behistanu (trzecia wersja zapisana w języku babilońskim została przez niego skopiowana w 1847) dzięki porównaniu z tekstem perskim odczytał 80 słów babilońskich i ustalił wartość ponad 100 znaków. Określił wartość polifoniczną znaków, jak również homofony każdej wartości sylabicznej. w systemie babilońskim każdy znak może mieć wiele wartości sylabicznych. Podobnie jak w egipskich hieroglifach należy odróżnić trzy rodzaje pisma: pojedyncze pismo zgłoskowe, jako stopień wstępny, pismo suzyjskie (nazwa od prowincji i miasta Suzy ) i właściwe babilońskie. To ostatnie spotykane jest w wielu inskrypcjach. Pismo to zostało wynalezione przez Sumerów . Najstarsze jego pomniki znalezione w ruinach kraju pochodzą z początków III tysiąclecia p.n.e. Są to gliniane tabliczki, na których wyryto zapiski z życia codziennego (rachunki, umowy itp.), liczne teksty hymnów religijnych, formuły zaklęć i mity. Z okresu państwa nowoasyryjskiego pochodzi olbrzymia biblioteka króla Assurbanipala , która zachowała się w ruinach Niniwy i składa się z blisko 20 000 fragmentów tabliczek glinianych, a treścią sięga czasów Hammurabiego . Najwspanialszym pomnikiem literatury jest epos o Gilgameszu .

Kalendarium

• X – IV tysiąclecie p.n.e. – rozwój kultury neolitycznej i chalkolitycznej (rolniczej) w Mezopotamii. Początki stałego osadnictwa, rolnictwa, garncarstwa, hodowli.
• II połowa IV – III tysiąclecia p.n.e. – rozwój cywilizacji sumeryjskiej . Narodziny cywilizacji miast-państw.
• II połowa III tysiąclecia p.n.e. – Mezopotamia zjednoczona pod rządami dynastii akadyjskiej i sumeryjskiej III dynastii z Ur .
• około 1894 p.n.e. – początek panowania I dynastii babilońskiej amoryckiej i okresu starobabilońskiego.
• 1792 p.n.e.–1750 p.n.e. – panowanie Hammurabiego w Babilonii, powstanie imperium babilońskiego, kodyfikacja prawa, tzw. Kodeks Hammurabiego .
• około 1570 p.n.e.–1157 p.n.e. – panowanie dynastii kasyckiej w Babilonie .
• XV – XIV wiek p.n.e. – rozkwit i potęga kasyckiej Babilonii.
• 1124 p.n.e.–1103 p.n.e. – panowanie Nabuchodonozora I . Krótki renesans świetności Babilonii.
• X – IX wiek p.n.e. – migracja Chaldejczyków do południowej Mezopotamii.
• 626 p.n.e. – 539 p.n.e. – panowanie dynastii chaldejskiej – tzw. okres nowobabiloński.
• 539 p.n.e. – podbój Babilonii przez Persów .
• 331 p.n.e. – podbój Babilonii przez Aleksandra Wielkiego .
• 331 p.n.e. – 141 p.n.e. (ok.) – okres hellenistyczny. Panowanie Seleucydów .
• około 141 p.n.e. – ukończenie podboju Babilonii przez Partów .
• około 226 p.n.e. – podbój Babilonii przez Ardaszira I . Początek okresu nowoperskiego.
• VI wiek – podbój Babilonii przez Arabów kończy okres cywilizacji starożytnej.

Przypisy

Bibliografia

• Treść na podstawie Wielka ilustrowana encyklopedia powszechna
  

Gutenberga (z początków XX wieku); może wymagać aktualizacji.

• Garelli P., Asyriologia. Odkrywanie Wschodu Starożytnego, tłum. M.Korotaj, Warszawa 1998
• Saggs W.H.F., Wielkość i upadek Babilonii, Warszawa 1973.
• Stępień Marek, Kodeks Hammurabiego, Wydawnictwo ALFA, Warszawa 2000.

Zobacz też

• królowie Babilonu
• sztuka babilońska
• kalendarz babiloński