Balet "Dziadek do orzechów"

Przedstawienie baletu przed Henrykiem III w Luwrze

Wacław Niżyński w Talizmanie, 1909

Termin balet posiada kilka powiązanych z sobą znaczeń:

• rodzaj widowiska teatralnego, w którym głównym środkiem wyrazu jest taniec wykonywany przez tancerzy według choreografii z towarzyszeniem muzyki , na tle dekoracji;
• zespół baletowy (na przykład balet Teatru Wielkiego, obecnie Polski Balet Narodowy);
• utwór muzyczny napisany specjalnie dla widowiska baletowego;
• całokształt sztuki baletowej danej epoki lub kraju (na przykład: balet romantyczny, balet polski).

Historia baletu

Historia baletu jest zaledwie fragmentem historii tańca obejmującym czasy nowożytne i odnosi się głównie do kultury europejskiej. Przyjęto dość umownie, że za początek nowego okresu tańca widowiskowego uważać należy wystawienie w Paryżu 15 października 1581 r. baletu dworskiego pod tytułem "Circe - Ballet Comique de la Reine " - Balet komiczny królowej. Przymiotnik komiczny wówczas oznaczał element dramatyczny, rozwijający jeden temat. Reżyserem widowiska był Włoch Baldassarino do Belgiojoso, który później przyjął nazwisko Balthasara de Beaujoyeulx.

Balet powstał z renesansowych maskarad karnawałowych i z triumfów , popularnych we Włoszech, które przerodziły się w widowiska dworskie złożone z recytatywu, śpiewu, muzyki, pantomimy i tańca. Od początku XV w. krystalizuje się specyficzny styl włoski, a jego najwybitniejszymi przedstawicielami są: Domenico da Piacenza i jego dwaj uczniowie: Antonio Cornazzano i Guglielmo Ebreo. Ten ostatni wydał Rozprawę o sztuce tańczenia. W 1489 roku w Tortonie odbył się ślub księcia Mediolanu , Galeazzo Viscontiego z Izabellą Aragońską. Z tej okazji Bergonzio di Botta przygotował dla dworu uroczyste interludium oparte na temacie wyprawy Jazona i Argonautów po złote runo. Można uznać to przedstawienie za pierwsze widowisko baletowe.

• Na temat tańca w średniowieczu zobacz: taniec w średniowieczu .
• Na temat tańca w renesansie zobacz: taniec w renesansie .

Na francuski dwór balet zawitał dzięki Katarzynie Medycejskiej. Mylnie za pierwsze baletowe widowisko uznaje się wystawione przez nią w 1581 roku Le Ballet Comique de la Reyne (Komiczny Balet Królowej). Między XVI a XVII w. balet przybrał formę widowiska o treści mitologicznej, wykonywanego przez dworzan. W XVIII w. powstała opera baletowa, w której przeważały nad partiami śpiewanymi partie tańczone, wykonywane przez zawodowych tancerzy (Marie Camargo, A i G. Vestris). Przełomową datą w kształtowaniu się baletu zawodowego był 1661 rok, w którym Ludwik XIV założył Narodową Akademię Muzyki i Tańca. Oderwanie się baletu od opery nastąpiło głównie dzięki działalności J.G. Noverre'a, który w 2 połowie XVIII w. stworzył balet d'action (dramat baletowy). Inni reformatorzy działający we Włoszech (S. Vigano, C. Blasis ) ukształtowali podstawy stylu romantycznego.

W 1832 choreograf Filippo Taglioni stworzył pierwszy romantyczny balet Sylfida . Głównym dziełem epoki stał się inny balet, Giselle , dominował wtedy głównie taniec kobiecy. Za największe primabaleriny epoki uznano: Marię Taglioni , Carlottę Grisi i Fanny Elssler, a za największego tancerza i choreografa J. Perrot'a .

W drugiej połowie XIX wieku nowym centrum sztuki baletowej stała się Rosja . Marius Petipa stworzył tam balet-divertissement, klasyczny dziś typ baletu o ustalonej budowie, do takich należą schoreografowane przez niego Jezioro łabędzie (częściowo, gdyż akty romantyczne, tj. II i IV, są autorstwa Lwa Iwanowa) i Śpiąca królewna Piotra Czajkowskiego .

Przeciw zrutynizowaniu tańca baletowego wystąpiła na początku XX w. Isadora Duncan . Skostniałe schematy tradycyjnego baletu zreformował Michaił Fokin . W swych choreografiach Ognistego ptaka i Pietruszki do muzyki I. Strawińskiego, wystawionych przez zespół Ballets Russes . Najwybitniejszymi tancerzami epoki byli Anna Pawłowa , Wacław Niżyński , Matylda Krzesińska , Tamara Karsawina . W drugiej połowie XX w. duże znaczenie dla rozwoju współczesnego baletu miała działalność M. Béjarta i R. Petit.

Zobacz też

• Sztuki baletowe,
• choreografowie ,
• balet polski ,
• polskie teatry operowe ,
• europejskie teatry operowe ,
• interludium , intermedium , intermezzo ,
• libretto ,
• a solo ,
• metrum ,
• taniec klasyczny ,
• pas de deux , pas de quatre , pas de caractere ,
• Stanisław Moniuszko , Piotr Czajkowski , Marius Petipa , Domenico da Piacenza , Joanna Bruzdowicz .

Bibliografia

• Arnold Haskel – Balet (PWM)
• G.B.L. Wilson – A dictionary of Ballet (Penguin Books)
• Janina Pudełek – Z historii baletu (C.O.M.U.K.)
• Luigi Rossi – Storia del Balletto (Universale Cappelli)
• Irena Turska – Przewodnik baletowy (PWN)
• Mała encyklopedia muzyki – (PWN)
• Il Baletto. repertorio del teatro di danza dal 1581 – red. Mario Pasi (Arnoldo Mondadori)

Linki zewnętrzne

• Physics of Dance
• Balet terms dictionary
• Tanznet Portal Tańca
• Balet Magazine
• Balet w katalogu Open Directory Project