Kambr ( ang. Cambrian)

• w sensie geochronologicznym – pierwszy okres ery paleozoicznej . Trwał około 54 milionów lat (od 542,0 ± 1,0 do 488,3 ± 1,7 milionów lat temu). Kambr jest młodszy od ediakaru ( neoproterozoik ) a starszy od ordowiku . Dzieli się na cztery epoki : terrenew, epoka 2, epoka 3 oraz furong .

• w sensie chronostratygraficznym – pierwszy system eratemu paleozoicznego , wyższy od ediakaru , niższy od ordowiku . Dzieli się na cztery oddziały : terrenew, oddział 2, oddział 3 i furong. Międzynarodowy stratotyp granicy prekambr /kambr znajduje się na wybrzeżu półwyspu Burin koło miasta Fortune (południowo-wschodnia część Nowej Fundlandii , Kanada ). Dolna granica kambru oparta jest o pierwsze pojawienie się skamieniałości śladowej Phycodes pedum Seilacher, 1955.

System kambryjski wydzielił Adam Sedgwick w 1835 roku. Nazwa pochodzi od łacińskiej nazwy Walii – Cambria, gdyż tam skały kambryjskie poznane zostały najwcześniej.

Wydarzenia

Pod koniec kambru doszło do pierwszych, słabych jeszcze, faz orogenezy kaledońskiej . Ruchy górotwórcze doprowadziły do podniesienia się dna morza, wypiętrzenia znacznych terenów ponad poziom wody i silnej denudacji np. na obszarze basenu świętokrzyskiego.

Fauna

Od tego okresu zaczynają obficie występować skamieniałości strukturalne zwierząt morskich, których linie rozwojowe rozdzieliły się znacznie wcześniej, na co wskazują badania genetyczne. To nagłe pojawienie się różnorodności życia zwierzęcego zostało nazwane eksplozją kambryjską . W czasie kambru miało miejsce kilka masowych wymierań , przyczyny których nie są do końca znane.

Największe znaczenie stratygraficzne jako skamieniałości przewodnie mają morskie stawonogi – trylobity , będące w kambrze bardzo zróżnicowaną grupą zwierząt. Przedstawiciele szkarłupni odgrywają podrzędną rolę. Ze zwierząt jednokomórkowych tego okresu znane są otwornice zlepieńcowate, żyjące na dnie mórz. Niewielkie znaczenie stratygraficzne mają gąbki .

Archeocjaty odgrywają ważną rolę skałotwórczą i jako skamieniałości przewodnie mają dość spore znaczenie. W skałach dolnokambryjskich spotyka się ślady żerowania pierścienic . Licznie występują ramienionogi , głównie bezzawiasowe. Pewne znaczenie stratygraficzne z mięczaków mają jednotarczowce , hiolity i ślimaki .

Flora

Świat roślinny reprezentowany jest tylko przez glony (np. Callenia). Regionalne znaczenie stratygraficzne mają akritarchy, skamieniałości uważanych za cysty jednokomórkowych organizmów morskich lub morskich glonów.

Mapa

Kopaliny użyteczne

W skałach wieku kambryjskiego na świecie znane są złoża:

• ropy naftowej ( Teksas , Kansas i Wyoming w Stanach Zjednoczonych , rejon Irkucka w Rosji )
• miedzi ( Tennessee w Stanach Zjednoczonych, Demokratyczna Republika Konga )
• ołowiu ( Missouri w Stanach Zjednoczonych)
• żelaza ( Pensylwania w Stanach Zjednoczonych)
• azbestu ( Quebec w Kanadzie )
• soli kamiennych i potasowych (południowa Syberia )
• fosforytów (środkowa Australia , Kazachstan ).

W Polsce znane są niewielkie złoża ropy naftowej w obniżeniu perybałtyckim. W Górach Świętokrzyskich eksploatowane są surowce skalne wieku kambryjskiego – piaskowce kwarcytowe . W Sudetach natomiast eksploatowane są na potrzeby przemysłu wapienniczego dolnokambryjskie wapienie wojcieszowskie, których wiek został potwierdzony przez znaleziska archeocjatów ^[1].

Kambr na obszarze Polski

W kambrze duże obszary Polski zalane były przez morza. Na ich dnie powstały prawie wyłącznie osady piaszczyste, mułowcowe i ilaste, natomiast w Polsce skały węglanowe (wieku prawdopodobnie z pogranicza prekambru i kambru) są wyjątkowo rzadkie i na powierzchni występują tylko w Kotlinie Kłodzkiej (masyw Krowiarki i rejon Stronia Śląskiego ). Utwory te zachowały się niezmienione w Górach Świętokrzyskich , natomiast w Sudetach zostały później przeobrażone w łupki metamorficzne lub fyllity które budują dziś znaczne partie Rudaw Janowickich i masywu Śnieżnika , a wapienie przekształciły się w marmury .

Zobacz też

• tabela stratygraficzna
• łupki z Burgess

Przypisy

Bibliografia

• Włodzimierz Mizerski, Stanisław Orłowski, 2005: Geologia historyczna dla geografów. PWN
• Stanisław Orłowski, Michał Szulczewski, 1990: Geologia historyczna. Wydawnictwa Geologiczne.